Przejdź do zawartości

Billy Strayhorn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Billy Strayhorn
Ilustracja
Billy Strayhorn (ok. 1946)
Imię i nazwisko

William Thomas Strayhorn

Pseudonim

„Sweet Pea”

Data i miejsce urodzenia

29 listopada 1915
Dayton

Data i miejsce śmierci

31 maja 1967
Nowy Jork

Instrumenty

fortepian

Gatunki

jazz

Zawód

muzyk

Zespoły
Duke Ellington and His Orchestra
Strona internetowa
Od lewej: Billy Strayhorn, Duke Ellington, Leonard Feather i Louis Armstrong, 1946

William Thomas Strayhorn (ur. 29 listopada 1915 w Dayton, zm. 31 maja 1967 w Nowym Jorku)[1] – afroamerykański muzyk jazzowy, kompozytor, aranżer i pianista. Długololetni współpracownik i przyjaciel Duke’a Ellingtona, twórca wielu standardów jazzowych, m.in. Take the „A” Train, Chelsea Bridge i Lush Life.

Duke Ellington: Billy Strayhorn był moją prawą i lewą ręką, oczami z przodu i tyłu głowy, moimi falami mózgowymi w jego głowie, a jego w mojej[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Historia jego rodziny, pochodzącej z miejscowości Hillsborough w Karolinie Północnej, sięga początków XIX wieku[3]. Jedna z jego prababek była kucharką u generała Armii Stanów Skonfederowanych Roberta E. Lee[3]. Jego matka, Lillian z d. Young[4], przywiodła go na świat w Dayton, aby następnie przeprowadzić się z rodziną do Pittsburgha. Nazywała go: „Bill”. Miał pięcioro rodzeństwa[5]. Lilian, chcąc uchronić dzieci przed pijackimi awanturami męża – Jamesa Nathaniela, montera instalacji gazowych i elektrycznych – wysyłała je do dziadków do Hillsborough[3]. Tam zainteresował się muzyką dzięki babci, Elizabeth Craig Strayhorn, która miała pianino i grała na nim. Sam zaczął grać, od kiedy tylko mógł dosięgnąć wszystkich klawiszy[3]. Kiedyś powiedział, że „do dziesiątego roku życia babcia miała na niego największy wpływ w sprawach muzyki”[6].

W 1923 zaczął naukę w szkole podstawowej, najpierw w Hillsborough, a potem Pittsburghu. Żeby zarobić na pianino, którego nie było w domu, szybko podjął pracę. Opłacał sobie również prywatne lekcje fortepianu, pobierane u Charlotte Enty Catlin (m.in. akompaniatorki Leny Horne). Marzył o karierze pianisty i kompozytora muzyki klasycznej[1]. Nigdy jednak jego pragnienia nie miały się spełnić, gdyż jako Afroamerykanin w czasach panującej w Stanach Zjednoczonych segregacji rasowej miał nikłe szanse na wejście do zdominowanego przez białych środowiska wykonawców oraz twórców muzyki poważnej[5]. Grał natomiast w orkiestrze swojej szkoły średniej – Westinghouse High School, do której w późniejszym okresie chodzili również słynni pianiści – Erroll Garner i Ahmad Jamal. W szkole poznał także podstawy harmonii[1]. Po jej ukończeniu przez krótki czas studiował muzykę klasyczną w The Pittsburgh Music Institute. Jednocześnie komponował oraz prowadził trio, z którym codziennie występował w miejscowej rozgłośni radiowej. Mając dziewiętnaście lat pisał muzykę na potrzeby profesjonalnie wystawianego musicalu Fantastic Rhythm[1]. Coraz bardziej zbliżał się do jazzu, na co wpłynęły m.in. pianistyczne dokonania Arta Tatuma i Teddy’ego Wilsona. W 1937 sformował swój pierwszy zespół jazzowy – The Mad Hatters, z którym występował w Pittsburghu i okolicach[5]. Gdy w 1938 do miasta zawitał z koncertami Duke Ellington, kolega przedstawił go słynnemu bandliderowi. Po przesłuchaniu Ellington natychmiast dał mu zlecenie. W styczniu 1939 wyjechał do Nowego Jorku, żeby dołączyć do big-bandu Ellingtona w charakterze aranżera, kompozytora i okazjonalnego pianisty[1]. Bandlider nazywał go swoim współpracownikiem, gdyż jak podobno orzekł: „Nie mam dla ciebie konkretnego stanowiska, więc rób, na co tylko masz ochotę”[1]. Taki status zachowywał w orkiestrze przez ćwierć wieku. Od początku pobytu w zespole nie ukrywał swojego homoseksualizmu[5]. Przez syna Ellingtona – Mercera poznał swojego pierwszego partnera, Był nim afroamerykański muzyk – Aaron Bridgers, z którym mieszkał do jego wyjazdu do Paryża w 1947[5].

Przez lata współpracował z Ellingtonem przy wielu dużych formach muzycznych, takich jak Such Sweet Thunder, The Shakespearean Suite, A Drum Is a Woman, The Nutcracker Suite, The Perfume Suite, Deep South Suite i The Far East Suite, oraz musicalach: Jump for Joy i Saturday Laughter[3]. Pomagał szefowi i przyjacielowi także w pracy nad ścieżką dźwiękową do słynnego filmu fabularnego w reżyserii Otto PremingeraAnatomia morderstwa, który wszedł na ekrany kin w 1959, otrzymał siedem nominacji do Oscara oraz zdobył trzy nagrody Grammy[7].

Od początku lat 50. zaczął realizować także własne projekty. Nagrał pod swoim nazwiskiem kilka albumów oraz napisał i zaaranżował muzykę do widowisk rewiowych dla zespołu stepujących tancerzy Original Copasetics[1]. Współpracował również z Lutherem Hendersonem nad jego kilku przedsięwzięciami teatralnymi. Ponadto pisał piosenki dla swojej przyjaciółki, poznanej w 1942 Leny Horne[1][5]. Oprócz działalności muzycznej aktywnie popierał ruch na rzecz praw obywatelskich. Osobiście znał pastora Martina Luthera Kinga i uczestniczył w marszu na Waszyngton[5]. W 1963 zaaranżował dla orkiestry Ellingtona i poprowadził wykonanie utworu King Fit the Battle of Alabam, który był fragmentem dedykowanych pastorowi – przedstawienia i albumu My People.

W 1964 zdiagnozowano u niego raka przełyku[1]. Nie bez wpływu na chorobę miał jego nałóg nikotynowy oraz nadużywanie alkoholu. Podczas pobytu w szpitalu przekazał Ellingtonowi swoją ostatnią kompozycję Blood Count[1]. Lena Horne, której bardzo pomógł w udanej karierze, i która uważała go za miłość życia i przez wiele lat proponowała mu małżeństwo, oznajmiła że umarł na jej rękach. W rzeczywistości występowała w tym czasie w Europie, a on zmarł w szpitalu w obecności swojego partnera Billa Grove’a[5]. Miał 51 lat. Po śmierci został skremowany, a jego prochy rozsypane na rzece Hudson na przystani dla łodzi niedaleko Riverside Park w Nowym Jorku[4]

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Był utalentowanym kompozytorem i aranżerem, który paradoksalnie zdawał się kwitnąć w cieniu Ellingtona. Drobnej postury, dobrze wychowany i grzeczny dla wszystkich, był traktowany przez Ellingtona po ojcowsku. Również orkiestra roztaczała nad nim opiekę. Obdarzała go przydomkami: „Strays”, „Weely” i „Sweet Pea”. Ellington wykorzystywał go do wzbogacania swoich przemyśleń i rozwijania pomysłów muzycznych. Nierzadko działało to w odwrotną stronę. Niemniej Ellington obdarzył go całkowitą swobodą twórczą.

Jego wkład w dokonania bandlidera był znacznie bardziej rozległy i złożony, niż niegdyś sądzono. Niejednokrotnie jego kompozycje były rejestrowane jako utwory ich obu (np. Day Dream i Something to Live For), lub tylko Ellingtona (np. Satin Doll, Sugar Hill Penthouse i C-Jam Blues)[1]. Pozostawanie w cieniu Ellingtona, doprowadzało niekiedy do takich sytuacji, że utwór Take the „A” Train, wyłączne dzieło Strayhorna i późniejszy sygnał orkiestry, w powszechnej opinii był uważany za kompozycję Duke’a. Mimo to autorstwo takich utworów, jak Lotus Blossom, Lush Life, Chelsea Bridge, Rain Check, A Flower Is a Lovesome Thing, After All, Johnny Come Lately, Passion Flower i Mid-Riff przypisywano już tylko jemu.

Wybrana dyskografia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1958 Billy Strayhorn – Live!!! (Roulette)
  • 1959 Cue for Saxophone – Billy Strayhorn Septet (Felsted Records)
  • 1963 The Peaceful Side (United Artists)
  • 2007 Lush Life (Blue Note)
Z Duke’em Ellingtonem
  • 1951 Duke Ellington–Billy Strayhorn (Vogue)
  • 1960 The Nutcracker Suite (Columbia)
  • 1964 Great Times! (Riverside)
  • 1965 My People (Contact)
  • 1990 Duke Ellington–Billy Strayhorn – Songbook (Gitanes)
Z Johnnym Hodgesem
  • 1952
    • Castle Rock (Norgran)
    • Creamy (Norgran)
  • 1956 Ellingtonia ’56 (Norgran)
  • 1962 Johnny Hodges with Billy Strayhorn and the Orchestra (Verve)
Z Benem Websterem
  • 1954 Music for Loving (Norgran)

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Dla uczczenia przyjaciela i współpracownika Duke Ellington nagrał i wydał w 1968 jeden ze swoich najlepszych albumów, zawierający wyłącznie kompozycje Strayhorna – ... and his mother called him Bill (RCA Victor)[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l Billy Strayhorn. allmusic.com. [dostęp 2024-01-01]. (ang.).
  2. Duke Ellingron, Music Is My Mistress, wyd. Da Capo Press, 1973, ISBN 0-306-80033-0
  3. a b c d e William Thomas Strayhorn. billystrayhorn.com. [dostęp 2024-10-01]. (ang.).
  4. a b Billy Strayhorn. Find a Grave. [dostęp 2024-10-01]. (ang.).
  5. a b c d e f g h William Thomas Strayhorn (1915–1967). glbtq.com. [dostęp 2024-10-01]. (ang.).
  6. Mary P. Sanford, Strayhorn, William (Billy) Thomas, [w.] Dictionary of North Carolina Biography, tom 5, s. 460, wyd. 1994
  7. 1959 Grammy Winners. grammy.com. [dostęp 2024-01-01]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]