Bitwa pod Nowogrodem (1920)
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| |||
| Czas |
1 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Zachodniego | ||
| Wynik |
zwycięstwo Sowietów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Bitwa pod Nowogrodem – część bitwy pod Łomżą; walki polskiego 205 pułku piechoty z sowiecką 10 Dywizją Kawalerii w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Położenie ogólne wojsk
[edytuj | edytuj kod]W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, 4 Armia nad Szczarę, a Grupa Poleska na Kanał Ogińskiego i Pińsk[4][5].
Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie zaczęły wycofanie na linię Bugu[6][7].
W końcu lipca Front Północno-Wschodni znajdował się w odwrocie na linię Bugu i Narwi[8]. Grupa gen. Władysława Junga została zepchnięta za Narew, a grupa gen. Daniela Konarzewskiego stała między Prużaną a Berezą Kartuską. Między obiema grupami, podległymi 4 Armii, wytworzyła się kilkudziesięciokilometrowa luka, w którą wtargnęły sowieckie 2 i 17 Dywizje Strzelców[9]. Po obu stronach linii kolejowej Łuniniec – Brześć cofała się Grupa Poleska gen. Władysława Sikorskiego. Odwrót wojsk gen. Sikorskiego nie był wymuszony działaniami przeciwnika, ale wydarzeniami na północnym odcinku frontu[10].
Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4 Armia oraz Grupa Poleska do 5 sierpnia będą bronić linii Narew – Orlanka oraz Leśna – Brześć i w ten sposób umożliwią przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia na lewe skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[11]. Warunkiem powodzenia było utrzymanie posiadającej wielkie znaczenie strategiczne Twierdzy Brzeskiej oraz pobicie 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego, co umożliwiłoby ściągnięcie nad Bug części sił polskich z Galicji[12].
28 lipca Front Północno-Wschodni był nadal w odwrocie. 1 Armia opuściła Białystok i wycofała się na linię Narwi. Na lewym skrzydle polskiego frontu sowiecki 3 Korpus Kawalerii Gaja Gaja nadal parł na zachód, dochodząc aż pod Łomżę. Zagrożone zostało zarówno skrzydło jak i tyły 1 Armii. W tym czasie zarówno dowódca armii jak i dowódca frontu nie posiadali znaczących odwodów operacyjnych[13].
Walki pod Nowogrodem
[edytuj | edytuj kod]W południe 29 lipca pod Łomżę podeszła kawaleria 3 Korpusu Kawalerii Gaja Gaja i z marszu zaatakowała wschodnie forty twierdzy. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. 30 lipca Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego utworzyło z wojsk walczących w rejonie Łomży grupę operacyjną gen. Jana Wroczyńskiego[14]. W tym też dniu i Sowieci przegrupowali siły. Dowódca sowieckiej 4 Armii Aleksandr Szuwajew nakazał dowódcy 3 Korpusu Kawalerii blokować miasto jedną dywizją, a częścią sił sforsować Narew pod Nowogrodem i obejść Łomżę od zachodu[15]. 31 lipca Gaja Gaj przerzucił główne siły korpusu na północ od Nowogrodu, pozostawiając pod Łomżą jedną brygadę 15 Dywizji Kawalerii[16].
Tego dnia do Ostrołęki zaczęły przybywać z Warszawy transporty 205 ochotniczego pułku piechoty im. Jana Kilińskiego. Z powodu dynamicznej sytuacji na froncie, pułk wchodził do walki częściami. III batalion por. Brodowskiego, który jako pierwszy stanął w Ostrołęce, otrzymał rozkaz marszu do Łomży i wsparcia grupy ppłk. Andrzeja Kopy. O świcie 1 sierpnia batalion osiągnął Miastkowo[16]. W tym czasie sowiecka 10 Dywizja Kawalerii rozbiła szwadron 8 Brygady Jazdy, opanowała Nowogród i odeszła w kierunku na Łomżę, a 15 Dywizja Kawalerii przeprawiła się przez Narew w rejonie Nowogrodu. Odpowiedzią dowódcy grupy gen. Jana Wroczyńskiego było skierowanie do Nowogrodu III batalionu 205 pułku piechoty. Po krótkiej walce z pozostającymi w mieście słabymi pododdziałami 10 DK, batalion ochotniczy opanował miasto i przystąpił do organizacji obrony[16][17].
Około 11.00 do miasta podeszła nieubezpieczona kolumna 15 Dywizji Kawalerii. Powstrzymana ogniem broniącej południowej części miasta 10/205 pp poniosła duże straty. Przeciwnik wycofał się i po przegrupowaniu rozpoczął natarcie z wykorzystaniem artylerii. Sowieckiego uderzenia nie wytrzymali nieostrzelani ochotnicy i polski batalion wycofał się z miasta do Chmielewa. Tu napotkał zdążający mu z pomocą II/205 pp, wzmocniony dwoma bateriami 17 pułku artylerii ciężkiej. Wobec przewagi wroga, polskie bataliony cofały się w kierunku na Ostrołękę powstrzymując szarże Kozaków, którzy szukali luk w polskiej kolumnie. W związku z zajęciem przez czerwonoarmistów Miastkowa, wybrano drogę okrężną przez Tarnowo. Permanentne ataki sowieckiej jazdy i trudy marszu, połączone ze słabym wyszkoleniem ochotników z Warszawy, powodowały, że morale wśród żołnierzy polskich zaczęło spadać. Tylko dzięki ogromnym wysiłkom oficerów i podoficerów udawało się zachować porządek w kolumnie. Kiedy jednak zaczęło brakować amunicji, część żołnierzy uległa panice, a niektóre kompanie rozproszyły się i zostały w większości wyrąbane przez Kozaków. Przed północą zaledwie resztki batalionów dotarły do Ostrołęki[16].
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]W walkach pod Nowogrodem 205 pułk piechoty poniósł wysokie straty – stracił około 800 żołnierzy i w zasadzie jego dwa bataliony przestały istnieć. Poległ kwiat warszawskiej młodzieży harcerskiej. Klęska pod Nowogrodem przekreśliła plany zaczepne gen. Jana Wroczyńskiego i skomplikowała położenie grupy ppłk. Andrzeja Kopy[16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Żeligowski 1930 ↓.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 277.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 261.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Szeptycki 2016 ↓, s. 97.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 279.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 262.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 66.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 61.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 61-62.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 63.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 62.
- ↑ Materiały do historii T.I/1 1935 ↓, s. 60.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 241.
- ↑ Materiały do historii T.I/1 1935 ↓, s. 147.
- ↑ a b c d e Odziemkowski 2004 ↓, s. 286.
- ↑ Materiały do historii T.I/1 1935 ↓, s. 221.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Materiały do historii wojny 1918-1920 r. T. I/1 Bitwa Warszawska – Bitwa nad Bugiem 27 VII – 7 VIII 1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
- Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
- Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919-30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lucjan Żeligowski: Wojna w roku 1920 - wspomnienia i rozważania. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historji Polski, 1930.