Bosna-Hersek'in İslamlaşması
| Makale serilerinden |
| Müslümanlaşma |
|---|
 |
15. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nun fethinden sonra eski Bosna Krallığı'nda önemli sayıda insanın İslam'a geçmesi, ona Balkanlar'da benzersiz bir karakter kazandırmıştır. İslam'ın çoğunluğun dini haline gelmesi yüz yıldan fazla zaman almıştır.[1] Pek çok akademisyen, Bosna nüfusunun İslamlaştırılmasının şiddet içermediği, çoğunlukla barışçıl ve gönüllü olduğu konusunda hemfikirdir.[2]
Arka planı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu sürecin arkasında çeşitli faktörlerin olduğu görülmektedir. En önemlisi, Osmanlı hakimiyeti öncesinde Hristiyanlığın Bosna'da nispeten sığ kökleri olmasıdır. Bosna'da güçlü bir takipçi kitlesini yönetecek güçlü bir Hristiyan kilise teşkilatı yoktu; bu, rahiplerin azlığı ve Ortodoks ve Roma Katolik Kiliseleri ile bölünmüş, Osmanlılar gelmeden kısa bir süre önce çöken Bosna Kilisesi arasındaki rekabetin bir sonucuydu. Bu, çoğu insanı dini açıdan ilgisiz ve İslam kurumlarının çekiciliğine açık hale getirmiştir. Bu anlayış, birçok insan arasında, Osmanlı zamanında popüler olan halk İslam'ının bir biçimine uyarlanabilen, çeşitli uygulamalara ve törenlere odaklanan bir tür halk Hristiyanlığının gelişmesiyle desteklendi.[3][4][5][6]
Bosna'da İslam'a geçişin neden Balkanlar'ın diğer yerlerine göre daha yaygın olduğuna dair teorilerden biri, Bosna Kilisesi'nin bogomilizm uygulama ihtimalidir. Bogomilizm, Katolik Kilisesi tarafından büyük bir düalist sapkınlık olarak görülüyordu ve hatta Papa XXII. Ioannes 1325'te ona karşı bir Haçlı Seferi bile başlatmıştı. Bu nedenle Bosna Kilisesi'nin pek çok taraftarı İslam'a geçişe daha açık davrandı. Aslına bakılırsa Bogomil geleneğinde İslam'a benzeyen çeşitli uygulamalar vardı: Haçı dini bir sembol olarak reddediyorlardı, dini tasvirlerin, kutsal emanetlerin veya azizlerin önünde eğilmeyi putperestlik olarak görüyorlardı ve hatta günde beş kez dua ediyorlardı Rab'bin Duası okuyarak).[7] Ancak tarihçiler arasında Bosna Kilisesi'nin Bogomilist olduğu evrensel olarak kabul edilmemektedir.
Bu teori, aralarında Sir Thomas Arnold'un da bulunduğu bazı tarihçiler tarafından desteklenmektedir, ancak diğer tarihçiler bunun aşırı basitleştirme olduğunu düşünmektedir. Sadece Boşnak kilisesinden değil, Katolik ve Ortodoks kiliseleri de dahil olmak üzere tüm Hristiyan mezheplerine bağlı Boşnakların da İslam'a geçtiğine dikkat çekiliyor.[8] Ayrıca Bosna nüfusunun büyük bir kısmı Bosna kilisesine mensup değildi.[9] Son olarak, Osmanlı yönetimi altında birçok yönde önemli din dönüşümleri yaşandı: birçok Katolik Ortodoks kilisesine geçti ve bunun tersi de geçerliydi.[8]
Akademisyen Fine'a göre, İslam'a geçişin Osmanlı yönetimi altındaki diğer bölgelerin aksine Bosna'da (ve Arnavutluk'ta) daha yaygın olmasının nedeni, bu bölgelerde hiçbiri baskın olmayan birden fazla rakip kilisenin bulunmasıydı. Dolayısıyla Boşnaklar diğer Balkanlılara göre daha az sadık Hristiyanlardı.[8]
Bosna'nın Osmanlı Balkanları'nın diğer bölgelerinden farklı olduğu bir başka nokta da, Osmanlı döneminin büyük bölümünde Bosna'nın, imparatorluğun en önemli düşmanlarından bazılarıyla (Avusturya, Macaristan ve Venedik) karşı karşıya olan bir sınır vilayeti olmasıydı. Osmanlılar, kuzey ve batı Bosna'nın nüfusun azaldığı bölgelerini doldurmak için, Sırbistan ve Hersek'ten askeri becerilere sahip çok sayıda dayanıklı yerleşimcinin göçünü teşvik etti. Bu yerleşimcilerden bazıları, Latin dilini edinmiş ve hayvancılık, at yetiştirme, uzun mesafeli ticaret ve dövüş konularında uzmanlaşmış, Slav öncesi Balkan nüfusunun üyeleri olan Ulahlardı. Çoğu Sırp Ortodoks Kilisesi'nin üyeleriydi. Osmanlı fethinden önce, Hersek dışındaki Bosna topraklarında ve Drina vadisinin doğu kesiminde bu kilisenin çok az üyesi vardı. Orta, kuzey veya batı Bosna'da 1463'ten önce herhangi bir Ortodoks kilise binasına dair kesin bir kanıt yoktur. Ancak 16. yüzyılda Bosna'nın bu bölgelerinde, görünüşe göre oraya yeni yerleşen Ortodoks nüfusa hizmet etmek için birkaç Ortodoks manastırı inşa edilmiştir.[10]
Ekonomik ve sosyal kazanç aynı zamanda Müslüman olmayı da teşvik ediyordu: İslam'a geçmek ekonomik ve sosyal statü sağlıyordu. Osmanlı sistemi altında, yalnızca İslam'a geçenler toprak ve mülk edinip miras alabiliyordu; bu da onlara genellikle gayrimüslimlere verilmeyen siyasi haklar sağlıyordu. Ancak bazı Hristiyan soylular, Osmanlı yönetiminin başlarında imparatorluk adına savaşarak mülklerini ellerinde tutabildiler; bu da mülklerini ellerinde tutmanın erken İslam'a geçiş için büyük bir teşvik olmadığını düşündürüyor. Daha düşük bir sosyoekonomik düzeyde, İslam'a yeni geçenlerin çoğu, mülklerini mülk sahibi çiftliklere dönüştürebildi. Sosyoekonomik merdivenin en altında nüfusun çoğunluğunu oluşturan ve ağırlıklı olarak Hristiyan olan serfler vardı. Ayrıca, özel ayrıcalıklar ve çok daha yüksek bir yaşam standardı sunan Osmanlı devlet aygıtında yalnızca Müslümanlar görev alabiliyordu. Müslümanlar aynı zamanda yasal ayrıcalıklardan da yararlanıyordu: Hristiyanlar Müslümanlara dava açamıyor ve onların ifadeleri mahkemede Müslümanlara karşı kullanılamıyordu.[11][12]{Kdş|Malcolm|1994|ss=63–66}}[13]
İslam'a kademeli geçiş, çeşitli bölgelerde ve farklı gruplar arasında farklı oranlarda ilerlemiştir. Öğrenim ve Osmanlı yönetiminin merkezi olan kentsel alanlarda İslam'a geçiş, kırsal kesime göre daha hızlı olmuştur. Tüccarlar, Müslüman olarak daha fazla hareket özgürlüğü ve malları için devlet koruması elde ettikleri için İslam'a geçmeyi avantajlı bulmuşlardır. Birçok profesyonel asker de daha hızlı terfi sağlamak için İslam'a geçmiştir.[14]
17. yüzyıla gelindiğinde Bosna nüfusunun çoğunluğu Müslüman olmuştur.[8]
Müslümanlara tanınan çeşitli avantajlar ve ayrıcalıklar ve bunların yerli halk arasında teşvik ettiği çok sayıda din değiştirme, zamanla Bosna Hersek'te siyasi ve ekonomik güce hakim olan, büyük ölçüde yerel bir Müslüman yönetici sınıfın ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bazıları, devşirme haraçından (Hristiyan ailenin oğlunun askere alınmasını sağlayan) kaçmak için İslam'a geçmiştir. Aynı zamanda, bazı Müslüman aileler oğullarını askere almayı (örneğin yeniçeriye) tercih ediyorlardı; çünkü bu onlara okula gitme ve mesleki alanda ilerleme şansı veriyordu.[15]
Daha sonraki Osmanlı döneminde Bosna, Hristiyan güçler tarafından yeniden fethedilen topraklardan (özellikle Hırvatistan, Macaristan ve Slovenya) Müslüman mültecileri çekmiştir.[16] Bu nedenle Bosna'nın İslamlaştırılmasının bir başka yolu da göç olmuştur. Örneğin 1600'lerin sonundaki Osmanlı-Kutsal İttifak savaşları sırasında Osmanlı İmparatorluğu, Macaristan'ın büyük bir kısmının ve kuzeybatı Balkanlar'ın bir kısmının kontrolünü kaybetmiştir. Bu bölgelerdeki birçok Müslüman, Bosna dahil Balkanların diğer bölgelerine kaçmıştır.[17]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Malcolm 1994, ss. 51—55.
- ^ "Velikonja, Mitja (2003)". 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
- ^ Fine 2002, s. 6.
- ^ Friedman 1996, ss. 16—18.
- ^ Malcolm 1994, ss. 41—42.
- ^ Sugar 1977, ss. 52—53.
- ^ Arnold 1913, ss. 198—200.
- ^ a b c d Fine 2002, ss. 5-6.
- ^ Malcolm 1994, ss. bölüm 3.
- ^ "Bosnia and Herzegovina - Ottoman Bosnia | Britannica". 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
- ^ Friedman 1996, s. 30.
- ^ Friedman 2004, s. 8.
- ^ McCarthy 1994, s. 65.
- ^ Friedman 1996, ss. 18-19.
- ^ Traian Stoianovich (20 Mayıs 2015). Balkan Worlds: The First and Last Europe (İngilizce). Routledge. s. 201. ISBN 9781317476153.
- ^ Jelavich 1983, ss. 88-89.
- ^ Malcolm 1994, ss. bölüm 7.
- Genel
- Arnold, Thomas W. (1913), The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith (İngilizce), Constable & Company
- Fine, John V.A. (2002), "The Various Faiths in the History of Bosnia: Middle Ages to the Present", Shatzmiller, Maya (Ed.), Islam and Bosnia: Conflict Resolution and Foreign Policy in Multi-Ethnic States (İngilizce), McGill Queen's University Press, ss. 3-23
- Friedman, Francine (2004), Bosnia and Herzegovina: A Polity on the Brink (İngilizce), Routledge
- Friedman, Francine (1996), The Bosnian Muslims: Denial of a Nation (İngilizce), WestviewPress
- Jelavich, Barbara (1983), History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries (İngilizce), 1, Cambridge University Press
- McCarthy, Justin (1994), "Ottoman Empire: 1800-1878", Pinson, Mark (Ed.), The Muslims of Bosnia-Herzegovina (İngilizce), Harvard University Press, ss. 54-83
- Malcolm, Noel (1994), Bosnia, A Short History (İngilizce), New York University Press
- Sugar, Peter F. (1977), Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354–1804 (İngilizce), University of Washington Press