Organizata Evropiane për Kërkime Bërthamore
 | |
| Formuar më | 29 shtator 1954[1] |
|---|---|
| Selia | Meyrin, Kantoni Genève, Zvicër |
Anëtarësia | |
Gjuha zyrtare | Anglishtja dhe Frëngjishtja |
Kryetare e Këshillit | Agnieszka Zalewska[2] |
| Fabiola Gianotti | |
| Faqja në internet | www |
Organizata Evropiane për Kërkime Bërthamore (frëngjisht: Organisation européenne pour la recherche nucléaire), e njohur si CERN ( /ˈsɝn/; shqiptimi frëngjisht: [sɛʁn]; rrjedh nga emri "Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire"; shih Historia) është një organizatë kërkimore Evropiane që operon me laboratorin e fizikës së grimcave më të madh në botë. I themeluar në vitin 1954, organizata është e bazuar në një periferi në veriperëndim të Gjenevës në kufirin franko-zviceran, dhe ka 22 shtete anëtare. Izraeli është i pari (dhe aktualisht i vetmi) shtet jo-evropian që i është dhënë anëtarësimi i plotë [3].
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Konventa për themelimin e CERN u ratifikua më 29 shtator 1954 nga 12 vende të Evropës Perëndimore[1] shkurtesa CERN është për emërtimin "frëngjisht: Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire" (Këshilli Evropian për Kërkime Bërthamore), që ishte një këshill i përkohshëm për ndërtimin e laboratorit, i themeluar nga 12 qeveri evropiane në vitin 1952. shkurtesa u mbajt për laboratorin e ri pasi këshilli i përkohshëm u shpërbë, edhe pse në vitin 1954 u ndryshua emri në atë që është aktual Organizata Evropiane për Kërkime Bërthamore (frëngjisht: Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire).[4] Sipas Lew Kowarski, një ish drejtor i CERN-it, kur u ndryshua, shkurtimi i çuditshëm që mund të bëhej ishte OERN, dhe Heisenberg tha se shkutesa mundet "akoma të qëndrojë CERN edhe nëse emri ndryshon".
Kryetari i parë i CERN-it ishte Sir Benjamin Lockspeiser. Drejtori i Përgjithshëm i parë ishte Edoardo Amaldi.
Laboratori ishte i përkushtuar fillimisht për të studiuar bërthamat atomike, por shumë shpejt u aplikua për "fizikën e enregjisë së lartë", i kushtuar kryesisht me studimin e ndërveprimeve midis grimcave subatomike. Për këtë arsye, laborator i drejtuar nga CERN njihet zakonisht si Laborator Evropian për fizikën e grimcave (Laboratoire européen pour la physique des particules), emërtim që i përshkruan më mirë hulumtimet që kryhen atje.
Arritjet shkencore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Disa arritje të rëndësishme në fizikën e grimcave janë bërë përmes eksperimenteve në CERN.
Shkenca kompjuterike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]World Wide Web filloi si një projekt i CERN i quajtur ENQUIRE, i inicuar nga Tim Berners-Lee në vitin 1989 dhe Robert Cailliau në vitin 1990 [5]. Berners-Lee dhe Cailliau u nderuan bashkërisht nga Shoqata për Makineritë Kompjuterike në vitin 1995 për kontributin e tyre në zhvillimin e World Wide Web.
Bazuar në konceptin e hypertext-it, projekti kishte për qëllim që të lehtësojë shkëmbimin e informacionit ndërmjet hulumtuesve. Faqja e internetit e parë u aktivizua në vitin 1991. Më 30 prill 1993, CERN njoftoi se World Wide Web do të jetë falas për të gjithë. Një kopje[6] e webfaqes orgjinale të parë, e krijuar nga Berners-Lee, është akoma e publikuar në faqen e internetit të Konsorciumit të World Wide Web, si një dokument historik.
Më shpejt-se-drita anomalia e neutrinove
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pjesëmarrja dhe financimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shtetet anëtare dhe buxheti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Që nga themelimi i saj nga 12 anëtarë në vitin 1954, CERN ka pranuar rregullisht anëtarë të rinj. Të gjithë anëtarët e rinj kanë mbetur në organizatë që prej anëtarësimit të tyre, me përjashtim të Spanjës dhe Jugosllavisë. Spanja për herë të parë u bashkua CERN-it në vitin 1961, u tërhoq në vitin 1969, dhe u kthye përsëri në vitin 1983. Jugosllavia ishte anëtar themelues i CERN-it, por largua në vitin 1961. Nga 22 anëtarë, 18 janë vende anëtare të Bashkimit Evropian. Zvicra dhe Norvegjia nuk janë. Izraeli u bashkua CERN-it si një anëtar i plotë më 6 janar 2014[7], duke u bërë i pari (dhe aktualisht i vetmi) anëtar jo-evropian [8]. Në qershor 2015, Rumania u bë anëtare e plotë e CERN-it, pas një votimi unanim në favor [9].
Sipas vitit 2014, CERN merr kontributin nga shtetet me një popullsi të përgjithshme prej rreth 517.000.000 persona. Mesatarisht në ato shtete, kontributi për person gjatë vitit 2014 ishte rreth 2.2 franga zvicerane/vit.
| Shtetet anëtare | Ka marrë statusin | Kontributi (milion CHF për 2014) |
Kontributi (pjesë e totalit të 2014) |
Kontributi për kryeqytet [note 1] (CHF/person për 2014) |
|---|---|---|---|---|
| Anëtarët themelues[note 2] | ||||
.svg?lang=sq){kind=small} Belgjika |
29 shtator 1954 | 30,5 | 2,5% | 2,7 |
 Danimarka |
29 shtator 1954 | 19,3 | 1,6% | 3,4 |
 Franca |
29 shtator 1954 | 169,2 | 14,0% | 2,6 |
 Gjermania |
29 shtator 1954 | 222,9 | 18,5% | 2,8 |
 Greqia |
29 shtator 1954 | 18,0 | 1,5% | 1,6 |
 Italia |
29 shtator 1954 | 126,2 | 10,5% | 2,1 |
 Holanda |
29 shtator 1954 | 50,6 | 4,2% | 3,0 |
 Norvegjia |
29 shtator 1954 | 28,0 | 2,3% | 5,4 |
 Suedia |
29 shtator 1954 | 28,7 | 2,4% | 3,0 |
 Zvicra |
29 shtator 1954 | 40,0 | 3,3% | 4,9 |
 Britania e Madhe |
29 shtator 1954 | 152,6 | 12,7% | 2,4 |
| Shtete të anëtarësuara[note 3] | ||||
 Austria |
1 qershor 1959 | 24,4 | 2,0% | 2,9 |
 Spanja |
1 janar 1983 | 91,1 | 7,6% | 2,0 |
 Portugalia |
1 janar 1986 | 13,2 | 1,1% | 1,3 |
 Finlanda |
1 janar 1991 | 15,3 | 1,3% | 2,8 |
 Polonia |
1 korrik 1991 | 29,3 | 2,4% | 0,8 |
 Hungaria |
1 korrik 1992 | 7,1 | 0,6% | 0,7 |
 Republika Çeke |
1 korrik 1993 | 11,3 | 0,9% | 1,1 |
 Sllovakia |
1 korrik 1993 | 5,5 | 0,5% | 1,0 |
 Bullgaria |
11 qershor 1999 | 3,1 | 0,3% | 0,4 |
 Izraeli |
6 janar 2014 [7] | 22,1 | 1,8% | 2,7 |
 Rumania |
20 qershor 2015[14] | 7,9 | 0,7% | 0,4 |
| Anëtarë bashkëpunues fazën-para Anëtarësimit[note 4] | ||||
 Serbia |
15 mars 2012[15] | 1,0 | 0,1% | 0,1 |
 Qipro |
nënshkruar më 5 tetor 2012, akoma nuk është miratuar[16] | % | ||
| Shtete të bashkëpunuese | ||||
 Ukraina |
nënshkruar më 3 tetor 2013, akoma nuk është miratuar[17] | % | ||
 Turqia |
6 maj 2015 [18] | % | ||
 Pakistani |
nënshkruar më 19 qershor 2014, miratuar më 31 korrik 2015.[19][20] | % | ||
| Gjithsej Anëtarët, Kandidatët dhe Bashkëpunuesit | 1.117,5[21] | 92,7% | ||
 Bashkimi Evropian[22] |
1 korrik 1985[23] | 18,8 | 1,6% | |
| Të ardhura tjera | — | 69,2 | 5,7% | |
| Gjithsej CERN | 1.205,5[22] | 100,0% | ||
- ^ Bazuar në popullsinë në vitin 2014.[10]
- ^ 12 anëtarët themelues hartuan Konventën për Krijimin e Organizatës Evropiane për Kërkime Bërthamore e cila hyri në fuqi më 29 shtator 1954.[11][12]
- ^ Shtete të anëtarësuara became CERN member states upon signing an accession agreement.[13]
- ^ Kontributi shtesë prej shteteve kandidatë për pranim dhe anëtarët bashkëpunues.[13]
| Hartat e historisë së anëtarësimit në CERN |
|---|
|
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c "CERN.ch" (në anglisht). Public.web.cern.ch. Marrë më 20 nëntor 2010.
- ^ "CERN – Council Delegates". cern.ch (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 17 tetor 2015. Marrë më 21 gusht 2015.
- ^ The boycott movement is losing the battle – for now
- ^ "The Name CERN" (në anglisht). CERN. 30 shtator 2011. Marrë më 16 gusht 2012.
- ^ "CERN.ch" (në anglisht). Public.web.cern.ch. Marrë më 20 nëntor 2010.
- ^ "W3.org" (në anglisht). W3.org. Marrë më 20 nëntor 2010.
- ^ a b "CERN Internationl Relations – Israel" (në anglisht). Marrë më 5 korrik 2014.
- ^ Rahman, Fazlur. (2013-11-11) Israel may become first non-European member of nuclear research group CERN – Diplomacy and Defense Israel News. Haaretz. Retrieved on 2014-04-28.
- ^ "Kopje e arkivuar" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 25 qershor 2015. Marrë më 22 gusht 2015.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ Lista e shteteve sipas popullsisë
- ^ ESA Convention (PDF) (në anglisht) (bot. 6th). European Space Agency. shtator 2005. ISBN 92-9092-397-0. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 22 nëntor 2010. Marrë më 22 gusht 2015.
- ^ "CONVENTION FOR THE ESTABLISHMENT OF A EUROPEAN ORGANIZATION FOR NUCLEAR RESEARCH". CERN Council website (në anglisht). CERN. Arkivuar nga origjinali më 25 dhjetor 2018. Marrë më 16 korrik 2012.
- ^ a b "CERN Member States". CERN Council website (në anglisht). CERN. Arkivuar nga origjinali më 25 dhjetor 2018. Marrë më 16 korrik 2012.
- ^ "Romania becomes member of the European Organization for Nuclear Research - CERN". Agerpres (në anglisht). 20 qershor 2015. Arkivuar nga origjinali më 25 qershor 2015. Marrë më 21 qershor 2015.
- ^ "CERN Shtete të bashkëpunuese" (në anglisht). CERN. 16 mars 2012. Arkivuar nga origjinali më 25 dhjetor 2018. Marrë më 5 korrik 2014.
- ^ "Kopje e arkivuar" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 gusht 2015. Marrë më 22 gusht 2015.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Kopje e arkivuar" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 gusht 2015. Marrë më 22 gusht 2015.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ http://international-relations.web.cern.ch/International-Relations/assoc/turkey.html
- ^ Pakistan becomes Associate Member State of CERN
- ^ "Kopje e arkivuar" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 18 korrik 2015. Marrë më 22 gusht 2015.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Member States' Contributions – 2014". CERN website (në anglisht). CERN. Arkivuar nga origjinali më 14 maj 2014. Marrë më 6 korrik 2014.
- ^ a b "Final Budget of the Organization for the sixtieth financial year 2014" (PDF) (në anglisht). CERN. 29 nëntor 2013. Marrë më 6 korrik 2014.
- ^ "Observers". CERN Council website (në anglisht). CERN. Arkivuar nga origjinali më 1 korrik 2012. Marrë më 16 korrik 2012.
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Faqja zyrtare e CERN: CERN Accelerating science
- 50 vite CERN
- CERN Courier – International journal of high-energy physics Arkivuar 20 gusht 2008 tek Wayback Machine
- Izraeli mund të bëhet anëtari i parë jo-evropian i grupit të kërkimeve bërthamore CERN
- Dita e Big Bengut: Krijimi i CERN, shtator 2008, Një program në BBC Radio