Cazinska buna
| Cazinska buna | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
| pobunjeni seljaci |  SFR Jugoslavija
| ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
Ale Čović Milan Božić
|
nepoznat | ||||||||
| Snage | |||||||||
| preko 720 ljudi | nepoznato | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| 29-32 mrtvih 714 uhapšenih (17 naknadno pogubljeno) |
nepoznati | ||||||||
Cazinska buna je bio kratkotrajni oružani sukob, odnosno neuspješni ustanak protiv jugoslavenske komunističke vlasti koji se zbio na području sjeverozapadne Bosne i susjednih područja u istočnoj Lici i Kordunu.
Iako su većinu ustanika činili Muslimani (Bošnjaci), odnosno veterani pro-osovinske Huskine vojske koja je nekoliko godina prije djelovala za vrijeme Drugog svjetskog rata, sami pokretači i vođe ustanka su bili Srbi i bivši partizani. Glavni uzrok ustanka je bio ekonomske i socijalne prirode, odnosno nezadovoljstvo politikom prisilne kolektivizacije koju je nastojala provesti jugoslavenska komunistička vlast, a čije je posljedice dodatno otežala izuzetno teška suša. Izbijanju je pripomogla i relativna zabačenost i izoliranost Cazinske krajine, gdje su organizatori mogli tokom mjesec i pol pripremati ustanak, ali i sljedbenike (među kojima nitko nije posjedovao radio-aparat) hrabriti fantastičnim pričama o skorom izbijanju Trećeg svjetskog rata i američkoj vojnoj intervenciji.
Ustanak je izbio 6. maja 1950. na Đurđevdan (pravoslavni praznik kada se na tim područjima tradicionalno odlazilo u hajduke) i zahvatio je srezove/kotar Cazin i Velika Kladuša u NR BiH te Slunj u NR Hrvatskoj. Ustanici su zauzeli zgrade seljačkih radnih zadruga, te pokušali zauzeti Cazin i Veliku Kladušu, pri čemu su masovno uništavani dokumenti; potom se pokušalo nastaviti napredovanje prema Bihaću; određeni izvori tvrde da su ustanicima podršku pružili i pojedini pripadnici JNA, i to oni koji su tokom sukoba sa Staljinom podržavali SSSR; u Lici su se pak ustanici, među kojima je bilo i bivših četnika nazvali "kraljevom vojskom" i sudjelovali nadajući se obnovi predratne Kraljevine Jugoslavije pod Petrom II.
Snage JNA i milicije su djelovale brzo, te su već isti dan ustaničke snage razbijene u okršaju prilikom koga je poginulo najmanje 12 ustanika. Potom je uslijedila akcija čišćenja u kojoj je pohapšeno oko 714 ljudi. Oko 288 njih je dovedeno pred vojni sud, koji je izrekao 17 smrtnih kaznih koje su izvršene u novembru 1950. godine, a pri čemu su strijeljani i Ale Čović i Milan Božić, vođe ustanika. Ostali su bili izvrgnuti strogim zatvorskim kaznama, dok su drugi sudionici obilježeni kao "neprijatelji naroda" te izvrgnuti administrativnim kaznama i raznim oblicima političkog šikaniranja tokom sljedećih godina.
Cazinska buna, koja se zbila u kritičnom trenutku za tadašnji jugoslavenski režim, je bila brzo i efikasno zataškana od strane službenih vlasti. Decenijama je predstavljala tabu temu, pogotovo u samoj BiH koja je imala reputaciju najrepresivnije od svih dijelova bivše Jugoslavije, tako da se o njoj počelo otvoreno govoriti tek u drugoj polovici 1980-ih u tadašnjoj SR Srbiji, i to prvenstveno u kontekstu uloge Srba u njoj i iz perspektive srpskog nacionalizma. Čak i nakon sloma komunizma i raspada Jugoslavije se o njoj malo govorilo, prije svega zbog rata u BiH kada nacionalistima nije odgovaralo podsjećanje na događaj kada su se Srbi i Bošnjaci zajedno borili. Događaj je daleko više pažnje privukao među stranim historičarima koji ga ponekad nazivaju posljednjim seljačkim ustankom u historiji Evrope.
- Vera Kržišnik-Bukić: Cazinska buna 1950., Svjetlost, Sarajevo 1991.