Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
Janusza Kurtyki 1 |
Data założenia |
2014 |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°10′55,380″N 21°00′02,844″E/52,182050 21,000790 | |
Strona internetowa |
Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej – wydzielona komórka w ramach Archiwum IPN, które udziela informacji o Polakach i obywatelach polskich innych narodowości będących ofiarami represji niemieckich i sowieckich w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu (1939–1956).
Zadania i działalność
[edytuj | edytuj kod]W maju 2014 r. została zainaugurowana działalność Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, utworzonego w ramach Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Jego głównym zadaniem jest udzielanie informacji na podstawie posiadanego zasobu o ofiarach represji niemieckich i sowieckich w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu (1939–1956). Centrum przeprowadza również poszukiwania osób zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów. Informacje są udostępniane osobom, które chcą udokumentować doznane represje, poszukują informacji o losach bliskich, badaczom i dziennikarzom zajmującym się tematyką II wojny światowej. W przypadku badaczy i dziennikarzy konieczne jest złożenie stosownego wniosku o udostępnienie materiałów zgodnie z ustawą o IPN[1].
W latach 2017–2019 przedstawiciele Centrum brali udział w pracach Parlamentarnego Zespołu ds. Oszacowania Wysokości Odszkodowań Należnych Polsce od Niemiec za Szkody Wyrządzone w trakcie II Wojny Światowej. Celem prac Zespołu było ustalenie wielkości strat osobowych i materialnych poniesionych przez państwo polskie wskutek okupacji niemieckiej. W ramach współpracy z Zespołem Centrum udostępniło informacje ze swego zasobu aktowego[2]. We wrześniu 2018 r. została uruchomiona strona internetowa Centrum, która ułatwia kontakt z osobami zainteresowanymi poszukiwaniem informacji o losach swych krewnych[3]. W 2019 r. Centrum brało udział w projekcie upamiętnienia grupy Ładosia. Po przeprowadzeniu kwerend w zasobie ewidencyjnym odnaleziono dane dotyczące 998 osób[4].
Od 2020 r. Centrum współpracuje z Arolsen Archives – Międzynarodowym Centrum Prześladowań Nazistowskich w ramach projektu #StolenMemory – Skradziona Pamięć. Jego celem jest odnalezienie rodzin i zwrócenie pamiątek po ofiarach niemieckich represji. W posiadaniu archiwum w Niemczech znajduje się prawie 3000 rzeczy osobistych byłych więźniów obozów koncentracyjnych, m.in.: zegarki kieszonkowe i na rękę, pierścionki, portfele, zdjęcia rodzinne oraz przedmioty codziennego użytku. Należały one do więźniów z ponad 30 krajów, w tym również z Polski[5]. Dotychczas udało się odnaleźć wiele rodzin oraz zaprezentować wystawę #StolenMemory – Skradziona Pamięć w Warszawie, Bydgoszczy i Białymstoku[6].
W ramach swej działalności Centrum prowadzi i nadzoruje kilka projektów związanych z upowszechnianiem wiedzy o losach Polaków:
- Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką – program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” został zainicjowany w 2006 roku przez Instytut Pamięci Narodowej, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ośrodek Karta. Jego podstawowym celem jest zebranie informacji o ofiarach II wojny światowej i osobach represjonowanych przez władze i organa bezpieczeństwa III Rzeszy w okresie od 1939 do 1945 roku. Od 2009 roku program prowadzony jest przez Fundację „Polsko-Niemieckie Pojednanie” i nadzorowany przez IPN. Projekt realizowany jest we współpracy z wieloma instytucjami zajmującymi się problematyką II wojny światowej, m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Archiwum Akt Nowych, Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach, Instytutem Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Baza danych składa się z ponad 5 milionów rekordów odnoszących się do losów obywateli polskich represjonowanych przez III Rzeszę. Tworzona jest na podstawie dokumentacji przechowywanej w polskich i zagranicznych archiwach, muzeach, miejscach pamięci i instytucjach. Dodatkowo informacje pochodzą od osób represjonowanych i ich rodzin. Wyszukiwarka zawiera rekordy dotyczące m.in. pracowników przymusowych, osób wysiedlonych, jeńców wojennych, poległych żołnierzy, więźniów niemieckich zakładów karnych i obozów koncentracyjnych, ofiar egzekucji[7].
- Poszukiwania losów ofiar represjonowanych przez Związek Sowiecki – w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie w tzw. zbiorze akt wschodnich przechowywane są kopie dokumentów dotyczących losów obywateli polskich na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej i w ZSRS w latach 1939–1956. Zbiór ten stanowi ponad 30 metrów bieżących akt (2249 jednostek archiwalnych), kopii papierowych oraz blisko 700 jednostek archiwalnych kopii cyfrowych pozyskanych z różnych instytucji, m.in. z Wydzielonego Państwowego Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, Naczelnej Prokuratury Ukrainy w Kijowie, Litewskiego Archiwum Specjalnego w Wilnie, Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji, Narodowego Archiwum Republiki Białorusi czy Rosyjskiego Państwowego Archiwum Wojskowego w Moskwie. Archiwum IPN dysponuje ponadto dokumentacją związaną z represjami sowieckimi wobec obywateli polskich z lat 1939–1956, zgromadzoną przez Jędrzeja Tucholskiego, badacza zbrodni katyńskiej, oraz materiałami dotyczącymi mordu katyńskiego, które IPN otrzymał ze Studium Polski Podziemnej w Londynie. W zasobie archiwalnym IPN przechowywane są dokumenty wytworzone przez Armię Czerwoną, urzędy i organa bezpieczeństwa ZSRS oraz republik sowieckich – białoruskiej, litewskiej, ukraińskiej czy też gruzińskiej. Wśród nich znajduje się wiele cennych i interesujących dokumentów, m.in. wykazy internowanych na Litwie obywateli polskich, w tym funkcjonariuszy Policji Państwowej i żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza, akta spraw karno-śledczych obywateli polskich (dotyczące m.in. członków polskich organizacji niepodległościowych działających na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej), meldunki Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRS, poświęcone działalności i likwidacji polskich organizacji konspiracyjnych czy też wykazy ilościowe transportów kolejowych wywożących polskich jeńców wojennych z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska[8].
- Indeks Represjonowanych – w 2013 roku Instytut Pamięci Narodowej pozyskał od Fundacji Ośrodka Karta bazę programu „Indeks Represjonowanych” oraz ankiety personalne, wypełniane przez ofiary represji sowieckich lub ich rodziny[9]. Baza została uzupełniona przez pracowników Centrum o wykazy imienne zgromadzone w ramach Archiwum Wschodniego, różnego rodzaju spisy i zbiory danych dotyczące represjonowanych, takie jak dane z kartoteki akt personalnych jeńców polskich w ZSRS z Kolekcji Akt z Archiwów Rosyjskich przechowywanej w Centralnym Archiwum Wojskowym, dane z bazy komputerowej Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, bazy komputerowe sporządzane przez Stowarzyszenie Memoriał w Moskwie. Do bazy wprowadzono dane ofiar zbrodni katyńskiej z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, jeńców wojennych przetrzymywanych w innych obozach, osób deportowanych w głąb ZSRS w latach 1940–1941, osób internowanych na przełomie 1944 i 1945 roku, a także więźniów łagrów w okolicach Workuty. Obecnie w bazie internetowej „Indeks Represjonowanych” udostępnione jest 316 000 rekordów[10]. Ponadto Centrum dysponuje wewnętrzną wersją tej bazy liczącą ok. 1 200 000 rekordów[11].
- Fort III Pomiechówek – w ramach wspólnego projektu Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, Wydziału Notacji i Opracowań Multimedialnych Biura Edukacji Narodowej IPN oraz Fundacji Fort III Pomiechówek, w latach 2018-2019 zostało nagranych blisko 20 notacji filmowych dotyczących losów więźniów Fortu III w Pomiechówku. Wspólny projekt obejmował także stworzenie bazy więźniów, kalendarium wydarzeń oraz wyprodukowanie filmu edukacyjnego, służącego upamiętnieniu ofiar popełnionych tam zbrodni[12].
Materiały archiwalne i pomoce
[edytuj | edytuj kod]Zasób aktowy
[edytuj | edytuj kod]Centrum dysponuje materiałami archiwalnymi zgromadzonymi przez Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, a przekazanymi do zasobu Archiwum IPN. W przechowywanej dokumentacji znajdują się zarówno akta wytworzone przez urzędy i organa bezpieczeństwa III Rzeszy, w tym m.in. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt) i Tajną Policję Państwową (Geheime Staatspolizei), jak i instytucje zagraniczne, m.in. Amerykańskie Trybunały Wojskowe w Norymberdze (US Nuremberg Military Tribunals).
Centrum dysponuje również oryginalnymi aktami z niemieckich obozów koncentracyjnych (Auschwitz-Birkenau, Buchenwald, Dachau, Gross-Rosen, Mauthausen, Mittelbau, Ravensbrück i Sachsenhausen) oraz dokumentacją Polaków wysyłanych do pracy przymusowej na terytorium III Rzeszy, są to m.in. listy transportowe Arbeitsamtów w Warszawie i w Krakowie[13]. Obok dokumentów niemieckojęzycznych, w zasobie Centrum znajdują się także akta postępowań karnych wszczętych na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego, jak również akta prokuratorskie spraw umorzonych i zawieszonych na podstawie przedmiotowego dekretu.
Uzupełnieniem zasobu są archiwalia, które Główna Komisja otrzymała w wyniku współpracy z instytucjami zagranicznymi i polskimi archiwami państwowymi, a także materiały przekazane przez osoby prywatne. Są to cenne dokumenty historyczne, tj. raport Jürgena Stroopa, dotyczący likwidacji getta w Warszawie, dziennik generalnego gubernatora Hansa Franka czy też pamiętnik Johanna Paula Kremera, lekarza SS w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Te archiwalia były wykorzystane m.in. w procesie toczącym się po zakończeniu II wojny światowej przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze oraz w postępowaniach karnych przed polskim Najwyższym Trybunałem Narodowym (m.in. procesy Rudolfa Hössa oraz załogi obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau). Ponadto w dyspozycji Centrum są kopie cyfrowe tysięcy dokumentów uzyskanych od instytucji partnerskich z Estonii, Gruzji, USA, Ukrainy i Węgier[14].
Centrum dysponuje 3500 metrami bieżącymi materiałów archiwalnych, które wykorzystuje do realizacji swych zadań[15].
Baza danych Arolsen Archives
[edytuj | edytuj kod]Centrum dysponuje bazą danych Arolsen Archives. Jest to największy na świecie zbiór zdigitalizowanych dokumentów poświęconych osobom represjonowanym przez III Rzeszę, zawiera rekordy dotyczące ponad 17 mln osób. IPN jest jedną z nielicznych instytucji na świecie, które posiadają pełną wersję bazy. Dostęp do bazy stał się możliwy dzięki przystąpieniu 7 marca 2000 roku Rzeczypospolitej Polskiej do Umów Bońskich z 1955 roku[16].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Informacje o działalności IPN 2014 ↓, s. 104.
- ↑ Informacje o działalności IPN 2017 ↓, s. 84.
- ↑ Informacje o działalności IPN 2018 ↓, s. 95.
- ↑ Informacje o działalności IPN 2019 ↓, s. 91.
- ↑ Przegląd Archiwalny 2020 ↓, s. 407.
- ↑ Otwarcie wystawy „#StolenMemory – Skradziona Pamięć”. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-01-10]. (pol.).
- ↑ Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką 1939-1945. Instytut Pamięci Narodowej, Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
- ↑ Leśkiewicz 2014 ↓, s. 11.
- ↑ Gluza 2012 ↓, s. 97.
- ↑ O Indeksie. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
- ↑ Informacje o działalności IPN 2015 ↓, s. 126.
- ↑ Pomiechówek. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-01-10]. (pol.).
- ↑ Leśkiewicz 2014 ↓, s. 4.
- ↑ Informacje o działalności IPN 2015 ↓, s. 7.
- ↑ Bednarek, Leśkiewicz 2009 ↓, s. 14.
- ↑ Bednarek, Leśkiewicz, Perzyna 2018 ↓, s. 115.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zbigniew Gluza: Odkrycie KARTY : niezależna strategia pamięci. Warszawa: Ośrodek Karta, 2012. ISBN 978-83-61283-65-2. OCLC 804712431.
- J. Bednarek, R. Leśkiewicz (red.), Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, ISBN 978-83-7629-068-3, OCLC 643557786 .
- Leśkiewicz R. i inni red., Centrum Udzielania Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2014, ISBN 978-83-7629-632-6, OCLC 911226335 .
- J. Ryżko, M. Żuławnik, Wykorzystywanie elektronicznych baz danych w działalności Centrum Udzielania Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, [w:] J. Bednarek, R. Leśkiewicz , P. Perzyna (red.), Archiwa, Historia, Pamięć. Bilans 15 lat działalności Instytutu, Łódź–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2018, ISBN 978-83-8098-433-2, OCLC 1089215119 .
- Śliwowska Iwona. Uroczystość przekazania obrączki ślubnej należącej do byłego więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Neuengamme. „Przegląd Archiwalny”. 13, 2020. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1899-1254. OCLC 244205205.
- Informacje o działalności IPN w okresie 1 stycznia 2014 r. – 31 grudnia 2014 r.. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
- Informacje o działalności IPN w okresie 1 stycznia 2015 r. – 31 grudnia 2015 r.. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
- Informacje o działalności IPN w okresie 1 stycznia 2017 r. – 31 grudnia 2017 r.. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-01-07]. (pol.).
- Informacje o działalności IPN w okresie 1 stycznia 2019 r. – 31 grudnia 2019 r.. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-01-07]. (pol.).