Chinatown (film)

Chinatown

Jack Nicholson - Jake Gittes
Gatunek	dramat film kryminalny neo-noir
Rok produkcji	1974
Data premiery	Świat: 20 czerwca 1974 Polska: 31 grudnia 1974
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Czas trwania	131 min
Reżyseria	Roman Polański
Scenariusz	Roman Polański Robert Towne
Główne role	Jack Nicholson Faye Dunaway John Huston
Muzyka	Jerry Goldsmith
Zdjęcia	John A. Alonzo
Scenografia	W. Stewart Campbell Richard Sylbert Ruby R. Levitt
Kostiumy	Anthea Sylbert
Montaż	Sam O’Steen
Produkcja	Robert Evans
Wytwórnia	Paramount Pictures
Dystrybucja	Paramount Pictures
Kontynuacja	Dwóch Jake’ów (1990)
Nagrody
Oscar w roku 1974

Chinatown – amerykański film kryminalny neo-noir z 1974 roku w reżyserii Romana Polańskiego, nakręcony na podstawie scenariusza napisanego wraz z Robertem Towne’em. Bohater filmu, prywatny detektyw Jake Gittes (Jack Nicholson), za sprawą zlecenia ze strony tajemniczej Evelyn Mulwray (Faye Dunaway) wikła się w piętrową intrygę, dostrzegając powszechną korupcję wśród władz Los Angeles oraz poznając wątek kazirodczy z udziałem jego zleceniodawczyni.

Fabuła

Jack Nicholson, odtwórca roli Jake’a

Akcja filmu toczy się w latach 30. XX wieku w Los Angeles. Prywatny detektyw Gittes, zajmujący się śledzeniem zdrad małżeńskich, zostaje wynajęty przez Evelyn Mulwray, aby śledził jej męża, inżyniera Departamentu Wodnego Hollisa Mulwraya. Gittes fotografuje go w towarzystwie młodej blondynki i zamierza zamknąć sprawę, lecz odkrywa, że prawdziwa pani Mulwray nie miała nic wspólnego z zatrudnianiem Gittesa. Kiedy Hollis okazuje się martwy, Gittes kontynuuje śledztwo, napotykając po drodze na podejrzany dom starców, skorumpowanych biurokratów, wściekłych hodowców pomarańczy oraz gangsterów, którzy omal nie odcinają mu nosa. Kiedy dochodzi do konfrontacji z Crossem, ojcem Evelyn i byłym partnerem biznesowym Mulwraya, Jake’owi wydaje się, że wie już wszystko, ale okazuje się, że Cross jest również gwałcicielem swojej córki. Kiedy okoliczności zmuszają Jake’a do powrotu do dawnej pracy w Chinatown, uświadamia sobie, jak bardzo jest bezsilny wobec bogatego, zdeprawowanego Crossa. Gdy Evelyn ginie zastrzelona przez policjantów po próbie zamachu na życie Crossa, stary partner Jake’a mówi mu: „Zapomnij o tym, Jake. To Chinatown”.

Obsada

• Jack Nicholson – Jake Gittes
• Faye Dunaway – Evelyn Cross Mulwray
• John Huston – Noah Cross
• Perry Lopez – porucznik Lou Escobar
• John Hillerman – Russ Yelburton
• Darrell Zwerling – Hollis I. Mulwray

Produkcja

Roman Polański, reżyser filmu

Pomysł na film był efektem rozmowy między producentem Robertem Evansem oraz scenarzystą Robertem Towne’em. Evans chciał, by Towne napisał scenariusz do adaptacji Wielkiego Gatsby’ego dla Paramountu za 175 tysięcy dolarów. Towne odrzucił ofertę, obawiając się, że nie będzie w stanie oddać sprawiedliwości powieści Francisa Scotta Fitzgeralda, ale zaproponował napisanie oryginalnego scenariusza za znacznie mniejsze honorarium. Evans zgodził się, a Towne, zainspirowany rozmową z przyjacielem z policji, zabrał się do pisania scenariusza, nazwanego później Chinatown. Towne od początku myślał o Jacku Nicholsonie jako odtwórcy roli Jake’a Gittesa, a rolę Evelyn Mulwray napisał dla Jane Fondy. Evans miał jednak inne plany; na etapie pisania scenariusza rozważano powierzenie roli Evelyn Ali MacGraw, a po zatrudnieniu Romana Polańskiego jako reżysera pojawiła się propozycja angażu dla Julie Christie. Ostatecznie w roli Evelyn obsadzono Faye Dunaway, która na etapie prac zdjęciowych popadła jednak w zażarty konflikt z Polańskim.

Polański i Towne podczas prac scenariuszowych awanturowali się o sposób rozwiązania akcji. Towne planował – zgodnie z konwencją filmu neo-noir – uczynić Gittesa zarówno postacią filmu, jak i jego narratorem spoza kadru. Polańskiemu udało się jednak przekonać Towne’a, aby usunął narrację pozakadrową ze scenariusza. Najbardziej kontrowersyjna była kwestia zakończenia. Towne chciał, żeby Evelyn udało się zabić Crossa i obdarzyć ponurą historię przynajmniej pozornym happy endem. Polański wymusił jednak na Townie, aby ten napisał znacznie mroczniejsze zakończenie. Jakkolwiek pierwotny scenarzysta uznawał ostateczne zakończenie filmu za zbyt melodramatyczne, po latach miał przyznać rację Polańskiemu.

Polański chciał ponownie nawiązać współpracę ze swoim operatorem kamery przy Dziecku Rosemary, Williamem A. Frakerem, ale Evans obawiał się, że w takiej sytuacji Polański będzie miał zbyt dużą kontrolę nad filmem. Evans zwolnił Frakera i zastąpił go weteranem Stanleyem Cortezem. Ponownie drogą kompromisu Polański i Evans uzgodniii, że operatorem będzie jednak John A. Alonzo, znany ze zdjęć do filmów Znikający punkt oraz Harold i Maude.

Zdjęcia do filmu powstawały w Kalifornii, w miastach: Glendale, Los Angeles, Pasadena oraz na wyspie Santa Catalina.

Odbiór

Chinatown zostało entuzjastycznie przyjęte przez znaczną część krytyków filmowych. Roger Ebert w recenzji dla „Chicago Sun-Times” uznał film za krytyczny komentarz do konwencji kina noir lat 30.:

Polański jest tak wyczulony na sposoby realizacji filmów tego gatunku z lat 30. ubiegłego wieku, że oglądamy niemal esej krytyczny. Godard powiedział kiedyś, że jedynym sposobem na zrecenzowanie filmu jest zrobienie kolejnego filmu i być może to właśnie zrobił Polański. Zrobił przenikliwy, pełen miłości komentarz do pewnego rodzaju filmu i pewnego okresu w historii narodu, który już dawno minął. Chinatown to niemal lekcja, jak przeżywać tego typu filmy.

A.D. Murphy w recenzji dla „Variety” dostrzegł inspirację twórców filmami pokroju Wielkiego snu (1946) Howarda Hawksa, chwalił też grę aktorską głównych bohaterów: „Nicholson gra znakomicie, a dla Dunaway jest to najlepsza rola od lat”. Zdaniem Roba Frasera z czasopisma „Empire” scenariusz do filmu sporządzony przez Towne’a i Polańskiego zawiera „szokującą aktualizację greckiej tragedii oraz, czerpiąc z cynizmu i rozczarowania epoki zdominowanej przez Watergate i Wietnam, subtelnie zrealizowaną alegorię polityczną”. Jeremiah Kipp w recenzji dla magazynu Slant stwierdził, że „Polański nie stroni od rzucania nam przemocy prosto w twarz, bezpośrednio i natychmiastowo”.

Film w sumie otrzymał 17 nagród na różnego rodzaju festiwalach (w tym Złoty Glob dla Polańskiego za reżyserię, nagrody BAFTA), miał ponadto 22 nominacje. Na 47. ceremonii rozdania Oscarów film okazał się wielkim przegranym wieczoru – był nominowany w 11 kategoriach, w tym dla najlepszego reżysera oraz dla najlepszych aktorów w wiodącej roli męskiej (Nicholson) i żeńskiej (Dunaway), ale jedynie Robert Towne otrzymał nagrodę za najlepszy scenariusz oryginalny.

Według danych Zespołu Programowego Biura Komitetu Kinematografii do czerwca 1991 roku w polskich kinach odbyło się 15 567 seansów filmu, obejrzało go 1 586 527 polskich widzów. We Francji film do 1986 roku wyświetlany był przez 17 tygodni, obejrzało go 554 223 widzów.

Nagrody

Instytucja	Nagroda	Odbiorca	Wynik
Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej	Oscar za najlepszy film	Robert Evans	Nominacja
	Oscar za najlepszą reżyserię	Roman Polański	Nominacja
	Oscar dla najlepszego aktora pierwszoplanowego	Jack Nicholson	Nominacja
	Oscar dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej	Faye Dunaway	Nominacja
	Oscar za najlepszy scenariusz oryginalny	Robert Towne	Wygrana
	Oscar za najlepszą scenografię	Richard Sylbert, W. Stewart Campbell, Ruby R. Levitt	Nominacja
	Oscar za najlepsze zdjęcia	John A. Alonzo	Nominacja
	Oscar za najlepsze kostiumy	Anthea Sylbert	Nominacja
	Oscar za najlepsze zdjęcia	Sam O’Steen	Nominacja
	Oscar za najlepszą muzykę filmową	Jerry Goldsmith	Nominacja
	Oscar za najlepszy dźwięk	Charles Grenzbach, Larry Jost	Nominacja
Bodil	Najlepszy film nieeuropejski	Roman Polański	Wygrana
Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych	Nagroda BAFTA za najlepszy film	Roman Polański	Nominacja
	Nagroda BAFTA dla najlepszego reżysera	Roman Polański	Wygrana
	Nagroda BAFTA dla najlepszego aktora pierwszoplanowego	Jack Nicholson	Wygrana
	Nagroda BAFTA dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej	Faye Dunaway	Nominacja
	Nagroda BAFTA dla najlepszego aktora drugoplanowego	John Huston	Nominacja
	Nagroda BAFTA dla najlepszego scenarzysty	Robert Towne	Wygrana
	Nagroda BAFTA za najlepszą scenografię	Richard Sylbert	Nominacja
	Nagroda BAFTA za najlepsze zdjęcia	John A. Alonzo	Nominacja
	Nagroda BAFTA za najlepsze kostiumy	Anthea Sylbert	Nominacja
	Nagroda BAFTA za najlepszy montaż	Sam O’Steen	Nominacja
	Nagroda BAFTA za najlepszą muzykę	Jerry Goldsmith	Nominacja
Directors Guild of America Awards	Najlepsza reżyseria	Roman Polański	Nominacja
Edgar Allan Poe Awards	Najlepszy scenariusz	Robert Towne	Wygrana
Fotogramas de Plata	Najlepsza rola w filmie fabularnym	Jack Nicholson	Wygrana
Złote Globy	Złoty Glob za najlepszy film dramatyczny	Chinatown	Wygrana
	Złoty Glob dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym	Jack Nicholson	Wygrana
	Złoty Glob dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym	Faye Dunaway	Nominacja
	Złoty Glob dla najlepszego aktora drugoplanowego	John Huston	Nominacja
	Złoty Glob dla najlepszego reżysera	Roman Polański	Wygrana
	Złoty Glob dla najlepszego scenarzysty	Robert Towne	Wygrana
	Złoty Glob za najlepszą ścieżkę	Jerry Goldsmith	Nominacja
International Film Music Critics Awards	Najlepsze ponowne wydanie ścieżki dźwiękowej	Jerry Goldsmith, Douglass Fake, Roger Feigelson, Jeff Bond and Joe Sikoryak	Nominacja
Kansas City Film Critics Circle Awards	Najlepszy aktor	Jack Nicholson	Wygrana
	Najlepszy aktor drugoplanowy	John Huston	Wygrana
National Board of Review	Najlepsze dziesięć filmów roku	Chinatown	Wygrana
National Film Preservation Board	National Film Registry	Chinatown	Wygrana
National Society of Film Critics Awards	Najlepszy aktor	Jack Nicholson	Wygrana
New York Film Critics Circle Awards	Najlepszy aktor	Jack Nicholson	Wygrana
	Najlepszy scenariusz	Robert Towne	Nominacja
Online Film & Television Association	Galeria Sław – Film	Chinatown	Wygrana
Producers Guild of America Awards	Galeria Sław – Film	Robert Evans	Wygrana
Sant Jordi Awards	Najlepszy film zagraniczny	Roman Polański	Wygrana
Writers Guild of America Awards	Najlepszy dramat zaadaptowany na scenariusz	Robert Towne	Wygrana

Zobacz też

• lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI

Linki zewnętrzne

• Chinatown w bazie IMDb (ang.)
• Chinatown w bazie Filmweb