Chosroes I Ormiański
| król Armenii | |
| Okres |
od 191 / 198 / 211 |
|---|---|
| Poprzednik |
Waharsz II |
| Następca |
Tiridates II lub Tiridates III |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
II wiek |
| Data śmierci |
217 / 238 / ok. 250 |
| Dzieci |
Tiridates II lub Tiridates III |
Chosroes I Ormiański (orm.: Խոսրով Ա) – król Armenii z dynastii Arsacydów, od 191 lub 198 ewentualnie 211 do 216/217 lub ok. 250.
Przekaz tradycyjny
[edytuj | edytuj kod]Według tradycyjnego przekazu, rekonstruowanego na podstawie pism Mojżesza Choreńskiego i Agathangelosa, Chosroes objął tron po śmierci swego ojca Waharsza II. Po śmierci Artabana IV (zm. 224), oznaczającej ostateczny upadek królestwa partyjskiego, Chosroes stał się przywódcą opozycji antyperskiej w walce z odradzającym się państwem Sasanidów. Około 230 odparł najazd na Armenię króla perskiego Ardaszira I[1]. W sojuszu z Rzymianami walczył energicznie przeciw Persom również za panowania następcy Ardaszira I, Szapura I (241-272), nawet po zawarciu w 244 pokoju między cesarstwem a Persją[2]. Padł ofiarą spisku przygotowanego przez Persa, Anaka, z bliskiego otoczenia króla perskiego, prawdopodobnie Hormizda syna Szapura, władcy Armenii, po jej podporządkowaniu Persji, w latach 252-272[1].
W tradycji ormiańskiej Chosroes I otrzymał przydomek Wielki.
Kontrowersje
[edytuj | edytuj kod]René Grousset, wychodząc od przekazów historyków ormiańskich z IV-V wieku, uznawał Chosroesa za ojca Tirydatesa III, pierwszego chrześcijańskiego władcy Armenii, zmarłego ok. 330 roku. Datę śmierci Chosroesa umieszczał w roku 238 lub później[3]. Historycy przyjmujący, że Chosroes walczył jeszcze z Szapurem I, przesuwają datę jego śmierci w okolice 250 roku, kiedy Armenia została podporządkowana Persji[2].
Cyril Toumanoff, na kanwie krytyki tekstów starożytnych pisarzy ormiańskich i podejrzanej długowieczności Chosroesa I i Tirydatesa II, uznał, że stara tradycja ukrywa kilka pokoleń i kilku władców i podzielił panowanie obydwu królów pomiędzy pięć osób: Chosroesa I, jego syna Tirydatesa II (216-252), jego dwóch synów Chosroesa II (279-287 w zach. Armenii) i Tirydatesa III (287-298 w zach. Armenii) oraz jego bratanka, Tirydatesa IV (298-330). Pozwoliło mu to przesunąć panowanie Chosroesa I na lata 191-216[4].
Toumanoff tradycyjnie utożsamiał Waharsza II (Wologazesa II) z królem Partów Wologazesem V. Christian Settipani uznaje ich za dwie różne osoby[5]. Martin Schottky, uważa, że ojcem Chosroesa był, pochodzący z linii króla Tirydatesa I, satrapa o tym samym imieniu zesłany przez Rzymian do Brytanii[6].
Wedle jeszcze bardziej skrajnej koncepcji Chosroes nigdy nie był królem Armenii. W latach 178-217 Armenią rządził Waharsz II, a po nim władzę przejął Tirydates II (217-238)[7].
Nowy przekaz
[edytuj | edytuj kod]Skrócenie okresu panowania Chosroesa I do roku 216/217, czyli do okresu przed upadkiem królestwa partyjskiego i powstaniem agresywnego imperium perskiego Sasanidów, spowodowało pozbawienie go przyznawanych mu dotąd dokonań w walkach z Persami. Na lata 191-217 przypadają liczne wojny partyjsko-rzymskie, które mocno nadwyrężyły potęgę militarną państwa Partów i w tym kontekście został osadzony zmodyfikowany żywot króla. Historycy, którzy zgodnie z tradycją, utożsamiają ojca Chozroesa I, Waharsza II (Wologazesa II) z królem Partów Wologazesem V, przyjmują, że z chwilą objęcia przez ojca w 191 tronu partyjskiego, syn został w jego miejsce królem Armenii[8][9]. Według ormiańskiego historyka Agathangelosa z V wieku, król Armenii zajmował drugą pozycję w królestwie Partów, choć starożytny autor mógł wyolbrzymić znaczenie swojej ojczyzny. Za autorami klasycznymi uznaje się, że Chozroes I był władcą przychylnie nastawionym do Rzymian[8], co skłania niektórych badaczy do dywagowania, że mógł zostać osadzony na tronie armeńskim w późniejszym czasie przez Rzymian[6].
Przyjmuje się, że podczas błyskotliwej kampanii Septymiusza Sewera w 195 r., zakończonej zdobyciem Ktezyfonu, Chosroes stanął po stronie cesarza, wysyłając mu dary. Być może był jego gościem w Egipcie około 200 roku, jeśli to jego dotyczy odnaleziona tam inskrypcja. W niewyjaśnionych okolicznościach został aresztowany wraz z żoną podczas wizyty w Rzymie około roku 216 przez cesarza Karakallę. Aresztowanie króla doprowadziło do wybuchu powstania antyrzymskiego w Armenii i nieudanej interwencji rzymskiej. W rezultacie cesarz przywrócił Armenii króla[8]. Wedle periodyzacji Toumanoffa był nim już jednak Tyridates II[4] i to jemu przypadł przydomek Wielki[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Langlois 1867 ↓, s. §10-§15.
- ↑ a b Kudriawcew 1964 ↓, s. 828-829.
- ↑ Grossuet 1947 ↓, s. 117.
- ↑ a b Toumanoff 1990 ↓, s. 85, 97-98.
- ↑ Settipani 2006 ↓, s. 107.
- ↑ a b Schottky 2010 ↓, s. 222-223.
- ↑ a b Zakrzewska-Dubasowa 1977 ↓, s. 292.
- ↑ a b c Patterson 2013 ↓, s. 180-181, 188.
- ↑ Toumanoff 1986 ↓, s. 543-546.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mirosława Zakrzewska-Dubasowa: Historia Armenii. Wrocław: Ossolineum, 1977.
- O. W. Kudriawcew: Armenia w III i IV wieku. W: Historia powszechna. S. L. Utczenko. T. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1964.
- Historia Iranu. Anna Krasnowolska. Wrocław: Ossolineum, 2010. ISBN 978-83-04-05407-1.
- René Grossuet: Histoire de l'Arménie des origines à 1071. Paryż: Payot, 1947.
- Cyril Toumanoff: Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle : Tables généalogiques et chronologiques. Rzym: 1990.
- Christian Settipani: Continuités des élites à Byzance durant les siècles obscurs. Les princes caucasiens et l'Empire du vie au ixe siècle. Paryż: de Boccard, 2006.
- Martin Schottky: Armenische Arsakiden zur Zeit der Antonine. Ein Beitrag zur Korrektur der armenischen Königsliste. T. 1. 2010. ISSN 2082-8993. (niem.).
- Lee E. Patterson. Caracalla's Armenia. „Syllecta Classica”, 2013. Project Muse.
- Cyril Toumanoff: Encyclopaedia Iranica. Arsacids VII. The Arsacid dynasty of Armenia. T. 2. 1986. (ang.).
- Victor Langlois: Collection des historiens anciens et moderns da l'Armenie. Paryż: Firmin Didot, 1867. (fr.).