Chotyniec
49°57′12″N 23°00′00″E/49,953333 23,000000
| wieś | |
.jpg?lang=pl) Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
738[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-552[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RJA |
| SIMC |
0609379[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego  | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Radymno  | |
| 49°57′12″N 23°00′00″E/49,953333 23,000000[1]
| |
Chotyniec – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Radymno, w południowej części Płaskowyżu Tarnogrodzkiego[4][5].
Słynie z cerkwi Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, która została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie w 2013 roku.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0609391 | Załazie | przysiółek |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza pisemna wzmianka o Chotyńcu pochodzi z XV w., ale jakaś forma osadnictwa istniała tu zapewne wcześniej. Według legendy miało tu być osada o nazwie Choć[6]. Na polach nieopodal wsi znajduje się piaszczysta wyniosłość (208 m n.p.m.) zwana z ruska Horodysko (Grodzisko). Zachowały się tu pozostałości owalnej formy o wymiarach około 750×580 m, bliżej nieznanego pochodzenia. Możliwe, że są to właśnie wały wczesnośredniowiecznego grodziska[7].
W trakcie badań prowadzonych od 2016 roku odkryto zabytki scytyjskiego kręgu kulturowego[8], w tym pozostałości grodziska oraz osad je otaczających[9][10].
Wieś administracyjnie należała w czasach I Rzeczypospolitej do ziemi przemyskiej województwa ruskiego. Stanowiła wówczas część domeny królewskiej. Stąd nadawana była zasłużonym dla władcy osobom świeckim lub duchownym, a także zastawiana[11]. Pierwszym znanym z imienia posiadaczem Chotyńca (Chothynyecz, Chotynyecz, Chotynicz, Chotinice) oraz pobliskich Hruszowic był Budziwoj Mamajowicz[12]. Na przełomie XVI i XVII wieku w miejscowości miał swoją siedzibę słynny „diabeł łańcucki” Stanisław Stadnicki. Jesienią 1603 roku w Chotyńcu doszło do regularnej bitwy między Stanisławem Stadnickim, a podobnym mu awanturnikiem Janem Herburtem i ich wojskami. Zginęło wtedy 6 osób, a 15 zostało rannych[13]. We wsi istniał, niezachowany do czasów obecnych, dwór. Oto jak dwór ten przedstawiał się w latach 1661–1665. Dwór w tej wsi parkanem ze trzech stron oparkaniony wrota do niego wjezdne. Izdeb małych 3 z komorami 2. Trzecia bez komory. Dom wielki nowo postawiony z gankiem. W nich izdeb większych 2 z komnatami pobocznych mniejszych2 także z komnatami. Piece wszędy nowe. Komin 1 wywiedziony. Kuchnia w tyle tego budynku niemała. Piwnica murowana pod tym budynkiem. Stajnia wszedłszy z tego budynku po lewej stronie, a za nią folwark z oborą przy gumnie[14].
W XVII wieku, w następstwie ogólnego osłabienia Rzeczypospolitej, Chotyniec padał wielokrotnie ofiarą grabieży ze strony Tatarów, Kozaków i band niepłatnego wojska. I tak w czerwcu 1624 roku Tatarzy splądrowali wieś niszcząc 10 ¼ łana, 11 gospodarstw zagrodników, dwór, 3 karczmy oraz młyn o 2 kołach[15]. Kolejny najazd tatarski dotknął wieś jesienią 1629 roku[16]. Z kolei jesienią 1648 roku, po wybuchu powstania Chmielnickiego, posuwający się od strony Krakowca i Wielkich Oczu Kozacy, prawdopodobnie pod dowództwem pułkownika Kapustyńskiego, splądrowali Chotyniec. Zaznaczono, że wraz z Kozakami w grabieży wsi wzięli udział żądni ludzkiego towaru Tatarzy[17]. We znaki mieszkańcom dał się również najazd wojsk siedmiogrodzkich Jerzego II Rakoczego wspomaganych przez Kozaków w czasie potopu szwedzkiego[18]. Rozmiar zniszczeń uwidacznia lustracja województwa ruskiego z lat 1661–1665 podając, że w Chotyńcu z 15 łanów pozostało zaledwie 2 ¼, a inne pusto leżały, 2 karczmy spustoszały, przed wojną było 50 poddanych teraz 24[19]. Dzieła zniszczenia dopełnił kolejny najazd Tatarów w październiku 1672 roku. Straty oceniona na ¾ zabudowy[20]. Po zniszczeniach Chotyniec zawsze się jednak odbudowywał.
W 1772 roku, w wyniku I rozbioru Polski, wraz z całą Galicją znalazł się w granicach Austrii. Pochodzący z połowy XIX wieku plan katastralny wskazuje na istnienie przysiółków – Chałupki Chotynieckie, Załazie, Dąbrowa, Spokojówka oraz U Szczebla. W tym czasie zabudowa wsi była wyłącznie drewniana i głównie skoncentrowana w centrum wyznaczonym przez cerkiew[21]. W latach 1850–1851 Chotyniec liczył 1174 mieszkańców, w zdecydowanej większości grekokatolików[22].
W okresie I wojny światowej walki o San spowodowały znaczne straty w zabudowie wsi m.in. zniszczeniu uległa cerkiewna dzwonnica. Pozostałością wspomnianych walk jest także cmentarz wojenny położony w osadzie Łapajówka (dawniej Spokojówka). W okresie II Rzeczypospolitej, do 31 lipca 1934 roku, Chotyniec był samodzielną gminą wiejską. Natomiast, 1 sierpnia 1934 roku, wieś administracyjnie weszła w skład gminy Gnojnice w powiecie jaworowskim województwa lwowskiego[23]. Przed II wojną światową Chotyniec był dużą wsią zamieszkaną głównie przez Ukraińców. Po wojnie obszar ten był polem działania UPA, a większa część ludności Chotyńca pochodzenia ukraińskiego (ok. 740 osób) została wysiedlona w ramach akcji „Wisła”. W latach 1944–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 11 Polaków i Ukraińców[24]. Po 1956 roku do wsi powróciło kilkanaście ukraińskich rodzin[22].
Religia
[edytuj | edytuj kod]W Chotyńcu znajdują się dwie parafie pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny: parafia rzymskokatolicka należąca do archidiecezji przemyskiej – dekanat Radymno II oraz parafia greckokatolicka należąca do archieparchii przemysko-warszawskiej – dekanat przemyski wraz z cerkwią drewnianą pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy wzniesioną w 1613 roku.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Przez Chotyniec przebiegają następujące szlaki turystyczne:
- Szlak Architektury Drewnianej województwa podkarpackiego – Trasa nr V (przemyska);
- Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo;
- Szlak Ikon – szlak rowerowy niebieski.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Przez miejscowość przebiega droga powiatowa nr 1822 relacji Łapajówka-Hruszowice-Gaje. Na północ od tej miejscowości łączy się ona z drogą krajowa nr 94. Natomiast na południe od niej biegnie autostrada A4. Przez Chotyniec przebiega regularna linia autobusowa relacji Budzyń-Korczowa-Jarosław.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość jest siedzibą Szkoły Podstawowej.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości działają Towarzystwo Folklorystyczne „Dibrowa” oraz Stowarzyszenie Kultura Łączy Narody. Funkcjonuje tu również świetlica wiejska.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W Chotyńcu działał, założony w 2009 roku, piłkarski klub sportowy LKS Agro Chotyniec, występujący w rozgrywkach klasy B grupy jarosławskiej II, który w 2019 roku w listopadzie został wycofany z rozgrywek z powodu brak kadrowych spowodowanych chorobą "COVID-19".
Ochrona przyrody
[edytuj | edytuj kod]W odległości ok. 2 km na północny zachód od centrum wsi, w rejonie dawnego przysiółka Dąbrowa, znajduje się użytek ekologiczny „Dąbrowa” o powierzchni 0,78 ha, w którym ochronie podlega charakterystyczna dla łęgów i olsów roślinność[25].
Osoby związane z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Aleksandra Zaprutko-Janicka – historyk i publicystka, współzałożycielka „Ciekawostek Historycznych”, autorka ponad 200 artykułów popularnonaukowych i dwóch książek Okupacja od kuchni oraz Piękno bez konserwantów
- Stanisław Kaczmar – zbudował we wsi kościół ofiarowany następnie Caritasowi Archidiecezji Przemyskiej
- Stanisław Diabeł Stadnicki herbu Szreniawa bez Krzyża (ok. 1551 – 1610) – awanturnik i sławny warchoł, nazwany „Diabłem Łańcuckim”, posiadacz Chotyńca na przełomie XVI i XVII wieku, jesienią 1603 stoczył w Chotyńcu bitwę z podobnym sobie awanturnikiem Janem Herburtem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 16412
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.5 [dostęp 2022-01-02]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 154 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ W. Budzisz, Z dziejów wsi jarosławskiej, W:Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia, Rocznik 1967-1968, R. 7, Jarosław 1968, s. 82.
- ↑ A. Kunysz, Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznego w powiecie jarosławskim, W:Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia, Rocznik 1967-1968, R. 7, Jarosław 1968, s. 20.
- ↑ Uniwersytet Rzeszowski, Aktualności - Uniwersytet Rzeszowski [online], 17 maja 2018 [zarchiwizowane z adresu 2018-05-18].
- ↑ Magdalena Mach: Sensacyjne grodzisko Scytów na Podkarpaciu. Trzeba przepisać podręczniki. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2017-06-12. [dostęp 2017-06-18]. (pol.).
- ↑ Joanna Pasterczyk: Kolejne odkrycia archeologów w Chotyńcu. „Zanosi się na prawdziwą naukową sensację”. wyborcza.pl, 2018-09-03. [dostęp 2018-09-03].
- ↑ K. Arłamowski, W. Kopeć, Lustracja województwa ruskiego: 1661-1665. Cz. 1, Ziemia przemyska i sanocka, Ossolineum, Wrocław 1970, s. 85.
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. t. XVIII, Lwów 1903, s. 406, 447, 448, 455, 460.
- ↑ W. Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, opracował J. Tazbir, Warszawa 2005, s. 443.
- ↑ K. Arłamowski, W. Kopeć, Lustracja województwa ruskiego…, s. 85.
- ↑ A. Gliwa, Najazd tatarski na ziemię przemyską w 1624 roku, W: Rocznik Przemyski, t. XLI, Przemyśl 2005, z.1 Historia Wojskowości, Aneks: Wykaz wsi ziemi przemyskiej spustoszonych podczas napadu tatarskiego z 1624 r. wraz z obiektami zniszczonymi, s. 54–70.
- ↑ A. Gliwa, Jesienny najazd Tatarów krymskich i budżackich na Rzeczpospolitą w 1629 r. i jego skutki na terenie ziemi przemyskiej, W: Rocznik Przemyski, t. XLIII, Przemyśl 2007, z. 1 Historia Wojskowości, s. 121–122.
- ↑ J. Bazak, Klęski elementarne w dziejach Radymna i okolic w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, W: Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia t. XVII 2008, Jarosław 2008, s. 7.
- ↑ Tamże, s. 8–9.
- ↑ K. Arłamowski, W. Kopeć, Lustracja województwa ruskiego…, s. 86.
- ↑ A. Gliwa, Wykaz zniszczeń we wsiach i miastach ziemi przemyskiej po najeździe tatarskim z 1672 roku, cz. II, W: Prace Historyczno–Archiwalne, t. XIV, Rzeszów 2004, s. 151.
- ↑ Chotyniec sammt den Ortschaften Chałupki Chotynieckie, Dąbrowa, Spokojówka, U Szczerba u. Zalazie in Galizien, Archiwum Państwowe w Przemyślu, Zespół: Archiwum Geodezyjne, Sygnatura: 56/126/0/0/251M.
- ↑ a b Paweł i Piotr Miara, Chotyniec,W: Sapienti sat [online], 3 maja 2017.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934r. o podziale powiatu jaworowskiego w województwie lwowskiem na gminy wiejskie. W: Dz.U. 1934 nr 64, poz. 544.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 339, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Mapka użytku ekologicznego „Dąbrowa”.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Chotyniec 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 641.
- Załazie, cz. Chotyńca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 351., obecnie przysiółek wsi Chotyniec, gmina Radymno, powiat jarosławski, województwo podkarpackie, SIMC 0609391
- Mapa katastralna wsi Chotyniec z miejscowościami Chałupki Chotynieckie, Dąbrowa, Spokojówka, U Szczebla i Załazie z 1852
- Okolice Jarosławia, Radymna, Krakowca, Przemyśla i Mościsk w 1855 roku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/K.u.K._maps/series/115K_Adm_Karte_Galizien-Lodomerien/Bl_20_Umgebungen_von_Jaroslau_Radymno_Krakowiec_Przemysl_und_Mosciska.jpg
- Ogólna mapa Galicji i Bukowiny z końca XIX wieku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/K.u.K._maps/various/Small_scale_maps/KuK_GENERALKARTE_von_Galizien_und_Bukowina_750K.jpg
- Mapa przeglądowa północnego obszaru działań wojennych z lat 80. XIX wieku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/K.u.K._maps/series/750K_irreg/Nordlicher_Kriegsschauplatz_750K.jpg
- Mapa arkusza Mościska z 1921 roku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/100K/4070_MOSCISKA_IWG_1921.jpg
- Mapa arkusza Mościska z 1925 roku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/100K/P49_S36_MOSCISKA_incomplete.jpg
- Mapa arkusza Lwów z 1937 roku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/300K_admin/MARP_38_LWOW_1937.jpg
- Mapa arkusza Mościska z 1938 roku w zasobach Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego. → http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/100K/P49_S36_MOSCISKA_1938_600dpi_bcuj302574-289601.jpg
- Współczesne mapy katastralne → http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&actions=acShowServices_KATASTER i rastrowe → http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&actions=acShowWgButtonPanel_kraj_RASTER ze zbiorów projektu Geoportal zapewniającego dostęp do danych przestrzennych należących do Krajowej Infrastruktury Informacji Przestrzennej.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi |
|
| Dawne miejscowości |
