Cmentarz-Pomnik w Wawrze

Cmentarz-Pomnik w Wawrze

Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. 27 grudnia
Typ cmentarza	wojenny – symboliczny
Stan cmentarza	nieczynny
Data otwarcia	27 grudnia 1939, 1949
Data likwidacji	25–27 czerwca 1940
Położenie na mapie Polski Cmentarz-Pomnik w Wawrze
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Cmentarz-Pomnik w Wawrze
Położenie na mapie Warszawy Cmentarz-Pomnik w Wawrze
52°13′23″N 21°08′44″E

Cmentarz-Pomnik w Wawrze – pierwotnie wojenny, a obecnie symboliczny cmentarz znajdujący się w warszawskiej dzielnicy Wawer.

Opis

Cmentarz powstał w rezultacie dokonanej przez Niemców w grudniu 1939 zbrodni w Wawrze. Spośród 107 ofiar większość została pochowana w miejscu egzekucji w sześciu rowach. Niektóre ciała, wykradzione przed pochówkiem przez rodziny, spoczęły w grobach rodzinnych na pobliskich nekropoliach. Szerokie echo jakim odbiła się niemiecka zbrodnia spowodowało patriotyczne manifestacje mieszkańców Wawra, Warszawy i okolic. Odwiedzający miejsce pochówku ofiar zbrodni zapalali świeczki i składali kwiaty. Niezadowolona z tego administracja niemiecka postanowiła (decyzja Kreishauptmana powiatu warszawskiego) o likwidacji cmentarza. W rezultacie tej decyzji w czerwcu 1940 przeniesiono 76 ciał na cmentarz Ofiar II Wojny Światowej w Wawrze, 11 ciał na cmentarz żydowski na Woli w Warszawie, zaś pozostałe do grobów rodzinnych na okolicznych nekropoliach.

Jesienią 1944 z polecenia prezydenta Warszawy Mariana Spychalskiego oraz starosty Stanisława Krupki teren egzekucji ogrodzono, natomiast w grudniu powstał pierwszy pomnik. W 1946 zawiązało się Stowarzyszenie Rodzin po Rozstrzelanych w Wawrze 27 grudnia 1939, które zajęło się gromadzeniem środków na stosowne upamiętnienie ofiar. Właściciel działki, na której miała miejsce egzekucja przekazał ją gminie Wawer z przeznaczeniem na Cmentarz-Pomnik.

W 1949 upamiętnienie zostało otwarto. Składa się na nie plac otoczony lipami, w którego środkowej części znajduje się sarkofag z napisem Poległym za niepodległość Polski, flankowany rzeźbami dłuta Józefa Gazy przedstawiającymi Polonię i Bojownika z faszyzmem. Cokoły rzeźb zawierają nazwiska ofiar. W głębi znajdują się krzyże i macewy oraz zachowany fragment płotu, przy którym miała miejsce egzekucja.

Bibliografia

• Karol Mórawski: Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny. Warszawa: PTTK "Kraj", 1991, s. 158-159. ISBN 83-7005-333-5.