Cyfry wietnamskie
W języku wietnamskim istnieją dwa zestawy liczebników: rodzimy i sino-wietnamski.
Wprowadzenie
[edytuj | edytuj kod]Wśród języków wschodniej Azji będących pod silnym wpływem kultury chińskiej, języki japoński i koreański używają dwóch zestawów liczebników – rodzimego i zapożyczonego z języka chińskiego – przy czym ten drugi jest powszechniejszy. Natomiast w języku wietnamskim, wariant wywodzący się z języka chińskiego nie osiągnął jeszcze powszechnej akceptacji. Liczby od 1 do 1000 są zwykle wyrażane w rodzimym systemie wietnamskim i tylko kilka liczb (jak np. 1000000 triệu) jest wyrażane w systemie chińskim.
Liczby w języku wietnamskim można zapisywać na dwa sposoby. Sposób nowoczesny, liczby z obu wariantów zapisywane są przez latynizację quốc ngữ. Zapis archaiczny, używający pisma Hán-Nôm. Liczby wywodzące się z języka chińskiego zapisywano w Hán tự (wietnamskie pismo chińskie), a liczby rodzime w Chữ nôm.
Podstawowe cechy
[edytuj | edytuj kod]- Odmiennie niż pozostałe schińszczone systemy, język wietnamski grupuje cyfry w liczbach co tysiąc a nie w miriady. Na przykład, "123123123" zapisywane jest jako "𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧兆𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧𠦳𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧／một trăm hai mươi ba triệu một trăm hai mươi ba nghìn (ngàn) một trăm hai mươi ba", lub "123兆123𠦳123" (123 milion, 123 tysiąc i 123)[1], podczas gdy w chińskim, japońskim i koreańskim tę samą liczbę zapisuje się jako "1亿2312万3123" (1 sto milionów, 2312 dziesięć tysięcy i 3123).
- Mimo istnienia dwóch zestawów liczebników, wariant sino-wietnamski nie jest powszechny. Staje się on użyteczny tylko jeśli liczby przekraczają tysiące, jak np. "vạn／萬", "ức／億" i "triệu／兆". Te sino-wietnamskie słowa przedstawiają liczby używane w starożytnych Chinach, gdzie każda kolejna cyfra wzrasta dziesięciokrotnie, 億 jako liczba 105, 兆 to 106 itd.
- Obecnie sino-wietnamskie nazwy "vạn／萬" i "ức／億" są coraz rzadziej stosowane.
- Pewne numery są tworzone łącząc nazwy z obu wariantów, rodzimego i sino-wietnamskiego, na przykład, "mười triệu／𨒒兆", gdzie "triệu／兆" pochodzi od nazewnictwa sino-wietnamskiego, a "mười／𨒒" to słowo rodzime.
Poniższa tabela zawiera zestawienie podstawowych danych liczbowych w języku wietnamskim dla obu wariantów. Dla każdej liczby podświetlony jest powszechniejszy wariant.
| Liczba | Sino-wietnamski | Rodzimy | Uwagi | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Hán tự | Quốc ngữ | Chữ nôm | Quốc ngữ | ||
| 0 | 空 • 〇（零） | không • linh | (brak) | (brak) | W publikacjach naukowych z fizyki często stosuje się zapożyczone słowo "zêrô (zêro, dê-rô)". |
| 1 | 一（壹） | nhất | 𠬠 | một | |
| 2 | 二（貳） | nhị | 𠄩 | hai | |
| 3 | 三（叄） | tam | 𠀧 | ba | |
| 4 | 四（肆） | tứ | 𦊚 | bốn | Dla liczebników porządkowych powyżej 20 i zliczaniu "w górę" dla cyfry 4 powszechniejsze jest użycie wariantu sino-wietnamskiego "tư/四". |
| 5 | 五（伍） | ngũ | 𠄼 | năm | W dialekcie Hanoi, pięć można także wymówić jako "lăm" jeśli dwucyfrowa końcówka liczby kończy się na 5 (tj. 15, 25, 35...) aby uniknąć ewentualnej pomyłki z homonimem năm, czego przykładem jest "năm/𢆥", czyli "lat" (wiek). |
| 6 | 六（陸） | lục | 𦒹 | sáu | |
| 7 | 七（柒） | thất | 𦉱 | bảy | W niektórych wietnamskich dialektach czytane także jako "bẩy". |
| 8 | 八（捌） | bát | 𠔭 | tám | |
| 9 | 九（玖） | cửu | 𠃩 | chín | |
| 10 | 十（拾） | thập | 𨒒 | mười | |
| 100 | 百（佰） | bách | 𤾓 • 𠬠𤾓 | trăm • một trăm | Sino-wietnamskie "bách／百" to powszechny morfem (w wyrazach złożonych), który jest rzadko stosowany jako cyfra w dziedzinie matematyki. Przykład: "bách phát bách trúng／百發百中". |
| 1000 | 千（仟） | thiên | 𠦳 • 𠬠𠦳 | nghìn (ngàn) • một nghìn (ngàn) | Sino-wietnamskie "thiên／千" to powszechny morfem, lecz rzadko używany w znaczeniu matematycznym. Przykład: "thiên kim／千金". Wymowa "nghìn" jest typowe na północy Wietnamu, natomiast "ngàn" na południu. |
| 10 000 | 萬 • 𠬠萬 | vạn • một vạn | 𨒒𠦳 | mười nghìn (ngàn) | Słowo "một／𠬠" w "một vạn／𠬠萬" to rodzimy (termin wewnętrzny) morfem. |
| 100 000 | 億 • 𠬠億 • 𨒒萬 | ức • một ức • mười vạn[2] | 𤾓𠦳 • 𠬠𤾓𠦳 | trăm nghìn (ngàn) • một trăm nghìn (ngàn) | Słowo "mười／𨒒" i "một／𠬠" w "mười vạn／𨒒萬" i "một ức／𠬠億" to rodzime (termin wewnętrzny) morfemy. |
| 1 000 000 | 兆 • 𠬠兆 • 𠬠𤾓萬 | triệu • một triệu • một trăm vạn[3] | (brak) | (brak) | Słowo "một／𠬠" i "trăm／𤾓" w "một triệu／𠬠兆" i "một trăm vạn／𠬠𤾓萬" to rodzime (termin wewnętrzny) morfemy. |
| 10 000 000 | 𨒒兆 | mười triệu | (wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy) | (wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy) | Słowo "mười／𨒒" w "mười triệu／𨒒兆" to rodzimy (termin wewnętrzny) morfem. |
| 100 000 000 | 𤾓兆 | trăm triệu | (wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy) | (wariant łączony sino-wietnamski i rodzimy) | Słowo "trăm／𤾓" w "trăm triệu／𤾓兆" to rodzimy (termin wewnętrzny) morfem. |
| 1 000 000 000 | 秭[4] | tỷ | (brak) | (brak) | |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tutaj, "兆" w języku wietnamskim oznacza 1 000 000, w przeciwieństwie do chińskich liczebników, gdzie zastępuje wiele wariantów dużych liczb. Obecnie, "兆" określa 1012 w Republice Chińskiej, a powszechnie oznacza 106 w Chińskiej Republice Ludowej.
- ↑ Tu dien Han Viet Thieu Chuu：「(1): ức, mười vạn là một ức.」
- ↑ Tu dien Han Viet Thieu Chuu：「(3): triệu, một trăm vạn.」
- ↑ Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn 漢越辭典摘引. vietnamtudien.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-28)].：「Một ngàn lần một triệu là một tỉ 秭 (*). Tức là 1.000.000.000. § Ghi chú: Ngày xưa, mười vạn 萬 là một ức 億, một vạn ức là một tỉ 秭.」