Cytoplazma

Ten artykuł od 2020-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Cytoplazma – część protoplazmy komórki eukariotycznej pozostająca poza jądrem komórkowym, a w przypadku, z definicji nie posiadających jądra, komórek prokariotycznych – cała protoplazma^[1]^[2]^[3].

Dzieli się ją na^[1]^[2]^[3]:

cytozol, zwany też cytoplazmą podstawową
organella (z wyjątkiem jądra komórkowego).

W języku polskim słowa „cytoplazma” używa się jednak często w węższym znaczeniu, mając na myśli tylko substancję wypełniającą przestrzenie pomiędzy organellami^[4]^[5].

Wyróżnia się też niekiedy^[2]:

ektoplazmę
endoplazmę

Przepływ cytoplazmy (cykloza) w komórkach naskórka łupiny cebuli.

Cytoplazma podstawowa to substancja o pozornie jednolitej strukturze, mogąca przyjmować różną postać od cieczy do galaretki (żelu). Ważnym składnikiem cytoplazmy podstawowej jest jednak skomplikowana przestrzenna sieć białkowych włókienek (mikrofilamenty) i mikrorureczek (mikrotubule), tworzących tzw. cytoszkielet. W cytoplazmie podstawowej znajdują się pozostałe plazmatyczne składniki komórki i zachodzi większość procesów metabolicznych. Cytoplazmę podstawową przenikają układy błonowe, a od zewnątrz ogranicza ją błona komórkowa.

Enzymem markerowym (markerem) cytoplazmy podstawowej jest dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa (G6PD).

Skład cytoplazmy podstawowej

Cytoplazma podstawowa jest substancją koloidalną, w jej skład wchodzą:

związki organiczne: białka, tłuszcze (lipidy), cukry (węglowodany), RNA, w mniejszych ilościach inne metabolity, np. wolne aminokwasy
związki nieorganiczne następujących pierwiastków: wapń, magnez, potas, cynk, miedź, mangan, fosfor, tlen, chlor, siarka, węgiel, azot, bor
faza rozpraszająca: woda

W cytoplazmie podstawowej zawieszone są organella, np. mitochondria, plastydy, lizosomy, peroksysomy, wakuole, cytoszkielet, retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego

Cytoszkielet

Osobny artykuł: cytoszkielet.

Zasadniczym elementem strukturalnym cytoplazmy podstawowej są białka mające postać globularną lub fibrylarną np. mikrofilamenty i mikrotubule.

Mikrotubule

Mikrotubule – zbudowane z tubuliny rurki. Biorąc pod uwagę lokalizację mikrotubul w komórce oraz pełnione przez nie funkcje, wyróżniamy:

mikrotubule cytoplazmatyczne stanowiące elementy cytoszkieletu i sterujące ruchami organelli komórkowych
mikrotubule kinetochorowe odgrywające ważną rolę w czasie ruchu chromosomów i ogólnie przy podziale komórki

Retikulum endoplazmatyczne

Osobny artykuł: Retikulum endoplazmatyczne.

Retikulum endoplazmatyczne (= siateczka wewnątrzplazmatyczna) – struktura stanowiąca zasadniczą część systemu błon wewnątrzkomórkowych.

Złożone jest z zespołów cystern, kanalików, banieczek, pęcherzyków. Układy te przenikają w różnych kierunkach cytoplazmę i łączą się z plazmalemmą i błoną jądrową.

Wśród błon retikulum można wyróżnić :

forma szorstka pokryta jest rybosomami, uczestniczy w procesie syntezy białek, najczęściej błonowych,
forma gładka natomiast bierze udział w syntezie lipidów i w procesach wydzielniczych

Procesy zachodzące w cytoplazmie podstawowej

biosynteza białek (translacja)

początkowy etap oddychania (glikoliza lub oksydacyjny szlak pentozofosforanowy)

Ruchy cytoplazmy podstawowej

cyrkulacyjny – cytoplazma płynie w różnych kierunkach w pomostach cytoplazmatycznych
rotacyjny – cytoplazma płynie w jednym kierunku wokół wakuoli, inaczej nazywany cyklozą
pulsacyjny – cytoplazma płynie raz w jednym, raz w drugim kierunku (wokół wakuoli)
fontannowy – szczególna odmiana ruchu cyrkulacyjnego, w którym cytoplazma płynie wokół dwóch wakuoli w przeciwnych kierunkach

Ruchy cytoplazmy spowodowane są skurczami włókienek kurczliwych

plazmoliza – proces odstawania protoplastu od ściany komórkowej – zachodzi w roztworze hipertonicznym.
deplazmoliza – proces odwrotny do procesu plazmolizy – zachodzi w roztworze hipotonicznym

Ruch rotacyjny cytozolu wokół wakuoli
Ruch pulsacyjny cytozolu wokół wakuoli
Ruch cyrkulacyjny cytozolu wokół wakuoli

Przypisy

↑ ^a ^b Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 104. ISBN 83-7389-096-3.
↑ ^a ^b ^c Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 51. ISBN 83-87977-73-X.
↑ ^a ^b praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Maćkowiak, Annay Michalak: Biologia: jedność i różnorodność. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2008, s. 71. ISBN 978-83-7446-134-4.
↑ praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Spalika: Biologia: podręcznik do liceum ogólnokształcącego: kształcenie w zakresie rozszerzony część 1, tom 1. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2002, s. 82. ISBN 83-02-08191-4.
↑ Aneta Jastrzębska: Grzyby - Informacje ogólne. ebiolog.pl. [dostęp 2012-03-31].

[Popielarska-1] Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 104. ISBN 83-7389-096-3.

[Europa-2] Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 51. ISBN 83-87977-73-X.

[jedność-3] raca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Maćkowiak, Annay Michalak: Biologia: jedność i różnorodność. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2008, s. 71. ISBN 978-83-7446-134-4.

[4] raca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Spalika: Biologia: podręcznik do liceum ogólnokształcącego: kształcenie w zakresie rozszerzony część 1, tom 1. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2002, s. 82. ISBN 83-02-08191-4.

[5] Aneta Jastrzębska: Grzyby - Informacje ogólne. ebiolog.pl. [dostęp 2012-03-31].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]