Czermna (Kudowa-Zdrój)

Czermna

Dzielnica Kudowy-Zdroju
Dzwonnica przy kościele św. Bartłomieja w Czermnej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Miasto	Kudowa-Zdrój
W granicach Kudowy-Zdroju	1945
SIMC	0984150
Populacja  • liczba ludności	ok. 1480
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-350
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie Polski Czermna
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Czermna
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Czermna
Położenie na mapie Kudowy-Zdroju Czermna
50°27′14″N 16°14′55″E

Kaplica Czaszek w Czermnej

Zespół kościoła św. Bartłomieja w Czermnej

Pomnik Trzech Kultur w Czermnej

Czermna (niem.Tscherbeney, 1937–1945: Grenzeck; cz. Velká Čermná) – dzielnica Kudowy-Zdroju położona w północnej części miasta.

Geografia

Dzielnica położona jest w odległości ok. 1 km od centrum Kudowy w dolinie górskiego potoku Czermnicy biorącego swe początki z torfowiska „Długie Mokradło” na stoliwie Skalniak w okolicy Błędnych Skał, a będącej dopływem rzeki Metui. Typowo wiejska zabudowa ciągnie się przez ok. 2,5 km wzdłuż rzeki równolegle do granicy z Czechami. Drogi przez miejscowość i szlak turystyczny wiodą do dzielnic Pstrążna, Bukowina Kłodzka i rezerwatu przyrody Błędne Skały. W miarę oddalania się od Kudowy wysokość terenu stopniowo wzrasta.

Wyżej położoną część Czermnej oddzielają blisko położone dwa małe grzbiety górskie: Świni Grzbiet (od strony wschodniej) i Bluszczowa (od zachodniej). W dolnej części Czermnej znajduje się parafia św. Bartłomieja; do chwili przystąpienia Polski do układu z Schengen istniało tu przejście graniczne do czeskiej wsi Malá Čermná.

Nazwa

W dokumentach występowała pod różnymi nazwami: 1354 r.: Czermna, 1359 r.: Czirmna, 1402 r.: Czremna, 1477 r.: Czermna etc. W końcu otrzymała końcówkę -ey i w zgermanizowanej postaci Tscherbeney (od klęski Czech w bitwie na Białej Górze) dotrwała do 1937 r., w którym w akcji usuwania słowiańskich nazw w tzw. czeskim kątku (i na całym Dolnym Śląsku) zmieniono jej nazwę na Grenzeck. Po przyłączeniu ziem śląskich do Polski w 1945 r. na krótko nazwano ją Czerwone, a następnie przywrócono czeską nazwę Czermna. Nazwa ta prawdopodobnie wzięta jest od przymiotnika červený (czerwony) – tego typu nazwy nadawano miejscowościom od charakterystycznego koloru gleby.

Historia

Wieś Czermna wspomniana jest w dokumencie kościelnym diecezji praskiej z 1354 r. (Liber Primus Confirmationum), w którym opisywany jest fakt wprowadzenia proboszcza do parafii w Machovie przez proboszcza parafii Czermna. Fakt ten świadczyć może o znaczeniu regionalnym Czermnej, a także o prawdopodobnym czasie utworzenia parafii w drugiej połowie XIII wieku. Na obrzeżach Czermnej zaczęła wyrastać (prawdopodobnie uboga) miejscowość Chudoba (dziś Kudowa-Zdrój), która z czasem rozrosła się, zdominowała i wchłonęła Czermną.

Administracyjnie Czermna przez długi czas podlegała Nachodowi. W 1477 r. książę ziębicki Henryk I Starszy z Podiebradów, syn czeskiego króla Jerzego z Podiebradów przyłączył ją do ziemi kłodzkiej.

Podczas wojen husyckich parafia zostaje zrujnowana. W XVI w. Czermna podlega administracyjnie pod Nowe Miasto nad Metują, a kościół i miejscowa ludność musi przyjąć wiarę protestanckich władców z rodu von Stubenberg. Po bitwie na Białej Górze w 1620 r. ziemia kłodzka doświadcza skutków rekatolicyzacji, a Czermna staje się filią parafii kościoła katolickiego w Nowym Mieście nad Metują. Najstarsza zachowana w Czermnej księga urodzeń i zgonów pochodzi z 1664 r.

Kolejnymi władcami Czermnej byli: naczelny dowódca wojsk cesarskich z okresu wojny trzydziestoletniej Albrecht von Wallenstein, po nim jego szwagier hrabia A. E. Terzky (Trczka) z Nachodu, a po jego śmierci hrabiowie von Leslie, którzy w 1785 r. sprzedali Czermną Michaelowi Stillfriedowi z Nowej Rudy. Niedługo przedtem (w 1763 r.) Czermna wraz z ziemią kłodzką przyznana została Prusom w wyniku pokoju w Hubertusburgu kończącego wojnę siedmioletnią.

Biskup Hradec Králové Johann Joseph Wratislaw von Mitrowitz w 1738 r. ponownie utworzył niezależną parafię Czermna, do której należały także Kudowa, Pstrążna z Bukowiną, Jakubowice oraz czeskie wsie Žďárky i Malá Čermná. Z powodu włączenia Czermnej do Prus parafia przyłączona została do dekanatu kłodzkiego. W 1780 r. do parafii dołączono także wsie Słone i Brzozowie, natomiast wsie Žďárky i Malá Čermná podporządkowano parafii w Hronovie.

Podczas wojen napoleońskich król pruski Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern rezydował na plebanii w Czermnej w dniach 9–29 czerwca 1813 r.

W XIX w. właściciele Czermnej zmieniali się bardzo często. Ostatecznie baron von Otterstedt podzielił majątek na dwie części i sprzedał Czermną zatrzymując Kudowę.

W czasach hitlerowskiego reżimu wikariuszem parafialnym w Czermnej był błogosławiony ks. Gerhard Hirschfelder, wychowujący młodzież w duchu chrześcijańskim i z powodu swoich antynazistowskich poglądów, obrony zasad wiary był prześladowany przez miejscowych nazistów, inwigilowany i wielokrotnie przesłuchiwany przez gestapo. Ostatecznie został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie zmarł 1 sierpnia 1942 r. Urna z jego prochami spoczywa na cmentarzu w Czermnej.

W 1999 r. w pobliżu sanatorium „Marzanka” (obecnie „Dworek Rycerski”) wybudowano Pomnik Trzech Kultur upamiętniający wspólną historię czeskich, niemieckich i polskich mieszkańców tych ziem.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Kościół parafii pw. św. Bartłomieja, mający swe początki w XIV w. Zniszczony podczas wojen husyckich, odbudowany w XVI w. Obecny wystrój barokowy otrzymał w 1783 roku. Kilkukrotnie restaurowany. Ołtarze boczne oraz ambonę wykonał rzeźbiarz Alois Schmidt z Lądka-Zdroju w 1930 r.
• Wolnostojąca dzwonnica, zbudowana w 1603 r. jako baszta o przeznaczeniu wojskowym.
• Pomiędzy kościołem a dzwonnicą znajduje się Kaplica Czaszek. Jedyne w Polsce ossuarium zbudowane zostało w latach 1776–1804 przez księdza Wacława Tomaszka (wspomaganego przez Leopolda Lesliego). Ściany i sufit kaplicy pokrywa ok. 3 tys. czaszek i kości ludzkich. Dalsze 20–30 tys. szczątków leży w krypcie pod kaplicą. Są to pozostałości ofiar wojen śląskich z lat 1740–1742 i 1744–1745 oraz chorób zakaźnych (epidemii cholery) z XVIII w. Przed wejściem stoi pomnik z trójjęzycznym napisem po niemiecku, czesku i polsku: „Ofiarom wojen ku upamiętnieniu, a żywym ku przestrodze 1914”.
• W górnej części Czermnej (ul. Kościuszki 101) udostępniona jest do zwiedzania ruchoma szopka przedstawiająca miasto Betlejem. W niewielkiej chatce oglądać można ok. 250 ręcznie struganych lipowych ruchomych figurek wykonanych w latach 1896–1924 przez Franza Stephana (1881-1953). Przedstawiają one sceny z życia pasterzy i mieszczan, ich zwierzęta, domy i zajęcia. Początkowo poruszana była ręcznie, od 1927 jest to napęd elektryczny. Można zagrać na zabytkowych organach (także zbudowanych przez Franza Stephana w latach 1930–1938). Wyposażone są w 270 piszczałek i obejmują 10 rejestrów.
• Pomnik Trzech Kultur, zbudowany w postaci trzech kolumn podtrzymujących łuk tęczy i upamiętniający wspólną historię czeskich, niemieckich i polskich mieszkańców tych ziem.
• Na południowym zboczu Bluszczowej zlokalizowano startowisko paralotniowe.

Znane postaci

• Błogosławiony ks. Gerhard Hirschfelder w latach 1932–1939 był wikarym w Czermnej. Zmarł w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Szlaki turystyczne

Kudowa-Zdrój – Góra Parkowa – Czermna – Pstrążna – Bukowina Kłodzka – Błędne Skały – Pasterka – Karłów

Bibliografia

• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 . Brak numerów stron w książce
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7.

Linki zewnętrzne

• Parafia św. Bartłomieja w Czermnej
• Ruchoma szopka w Czermnej – galeria zdjęć
• Tscherbenei Deutsch, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 583 .