Dalmática

1800-1900 Capa pluvial y dos dalmátiques (Filipines).

La dalmática ye una vestidura esterior propia y carauterística del diáconu, que non del subdiácono nin del acólito, quien usen la tunicela, anque na práutica sían bien similares o esautamente iguales. Tamién la usa'l obispu so la casulla cuando celebra de pontifical.

Tamién s'usa la pallabra dalmática» pa denominar a la túnica abierta pelos llaos, más curtia que la eclesiástica, utilizada polos maceros, anque'l so nome propiu ye'l de "tabardo". Una dalmática usaben tamién los dignatarios bizantinos.

Nel ámbitu llitúrxicu cristianu vien usándose dende'l sieglu IV en Roma y dende el V y VI n'otros llugares, tomando'l so orixe de la prenda del mesmu nome que foi adoptada polos romanos nel sieglu II. Les túniques romanes siguieron siendo utilizaes polos monarques mientres l'imperiu bizantín, hasta que s'afixeron a la indumentaria relixosa.

Hasta'l sieglu XI, la dalmática yera siempres de color blancu y afatábase colos clavi y calliculae d'usu romanu, que siguieron esistiendo hasta'l sieglu XIII, reemplazándose entós con galones, franxes y otres pieces bordaes; dende'l sieglu XV añader grandes borles pendientes de gordones que, con menor tamañu, yá s'emplegaben mientres el tiempu que va del sieglu VIII al XII. Dende esta dómina ye frecuente vela representada en color azul.

El material de fabricación de les dalmátiques foi nun principiu el llinu y muncho más tarde les teles de seda o llana y de cutiu les riques estofes. La forma d'esta vestidura, que de primeres yera de túnica folgosa cuasi baltar y con mangues, foise estrechando y encurtiando con posterioridá y modificóse practicándo-y abertures llaterales ya inferiores pa poder vistila cómodamente. L'acurtiamientu nel cuerpu y les mangues fíxose bultable dende'l sieglu XIV, y les abertures engrandar dende'l sieglu XIII, hasta'l puntu que nel XV llegaben a les mangues y en dellos modelos abrir a lo llargo d'elles, lo que se xeneralizó a lo llargo del sieglu XVII. Nel sieglu XV añadióse-y el collarín, alcordanza del capuchón que tuvieron delles dalmátiques antigües y en sustitución al collarín del amito que daquella sumió. Esti collarín caltúvose nes dalmátiques españoles, lo que les diferencia, y nes usaes na zona de ritu ambrosiano.

El color de la dalmática concuerda en tou col calter del actu llitúrxicu que se celebra:

Color blancu: utilizar mientres les fiestes de Navidá, Pascua, solemnidaes, fiestes y memories de santos non mártires y de la santísima Virxe, Fiestes y mises votivas del Señor que nun sían de Pasión (Corazón de Jesús, Cristu Rei, Corpus...); tamién s'usa na celebración de los sacramentos, sacante la penitencia.
Color coloráu: utilizar en fiestes de la pasión del Señor (Domingu de Ramos, Vienres Santu, Esaltación de la Santa Cruz..), fiestes o mises votivas del Espíritu Santu (Pentecostés) y Fiestes o memories de Santos Mártires, Apóstoles y Evanxelistes (sacante San Xuan Evanxelista y la fiesta de San Xuan Bautista, pos se celebra la so nacencia y non el so martiriu). Tamién ye usáu esti color, nos funerales del Papa y de los cardenales na basílica de San Pedro.
Color verde: usáu mientres los domingos y feries del Tiempu Ordinariu.
Color moráu: usar nos domingos y tiempos Advientu, Cuaresma, mises de difuntos (tamién puede usase'l color negru) y celebraciones penitenciales.
Nos domingos Gaudete (3º d'Advientu) y Laetare (4º de Cuaresma) puede usase'l color rosa.
El color celeste usar n'España pa la Solemnidá de la Inmaculada Concepción y les sos celebraciones votivas.

Referencies

El conteníu d'esti artículu incorpora material de Arqueoloxía y belles artes, de 1922, de Francisco Naval y Ayerbe, que s'atopa nel dominiu públicu.

Referencies

Enllaces esternos