Hopp til innhald

Diktaren Kabir

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Kabir

Måleri av Kabir medan han vev, med ein disippel ved sida si (1825).
Fødd 1398
Varanasi
Død

1518 (120 år)
Maghar

Yrke Vevar
Tema Samband med det guddomlege
Periode Indisk mellomalderlitteratur
Rørsle Bhakti-rørsla
Sjanger Bhakti-poesi
Religion Hinduismen
Diktaren Kabir på Commons

Kabir (fødd ca. 1440 i Varanasi, død ca.1518 i Maghar) var ein religiøs diktar og mystikar som blir dyrka som ein helgen mellom hinduar, sikhar og muslimar. Han er opphavsmann til den hinduiske sekta Kabir-panth («Kabir-vegen»), som reknar Kabir som sin viktigaste guru. Jamvel om han vart fødd inn i ein muslimsk familie var han sterkt påverka av hinduismen. I dikta sine går han til åtak på utvendig pomp og prakt i både hinduisme og islam, og gjev uttrykk for at berre kjærleik til Gud kan føre til eit ekstatisk samband med det guddomlege.

Biografisk skisse

[endre | endre wikiteksten]

Det finst få pålitelege opplysningar om livet til Kabir, og mykje av det som blir fortalt om han kjem i form av legender og forteljingar. Ifølgje ein av legendene skal mora hans ha vore ein bramin som vart gravid etter å ha vitja ein hinduisk pilegrimsstad. Fordi ho var ugift forlét ho barnet, som vart funne og adoptert av ein muslimsk vevarfamilie. Ei anna velkjent legende fortel at han vart funne liggjande på eit lotusblad i ein heilag dam.[1]

Portrett av Kabir på eit indisk frimerke frå 1952.

I alle høve er forskarar samde om at han sannsynlegvis vart fødd inn i ein muslimsk familie. Ifølgje tradisjonen skal han i 15-16-årsalderen ha bede den vidgjetne hindu-asketen Ramananda om å bli initiert som hans læresvein. Ramananda avviste Kabir fordi han var muslim, men Kabir gav seg ikkje. Kvar dag før morgongry pleidde Ramananda å gå ned til Ganges, og Kabir skal ifølgje legenden ha lagt seg ned på trappene som fører ned til elva. I halvmørkret trakka Ramananda på kroppen til Kabir, og i overrasking utbraut Ramananda: «Rama!». Då sa Kabir: «Du sa namnet til Gud i mitt nærvær. Du initierte meg. No er eg læresveinen din!». Dimed gjekk Ramananda med på å ta han under sine venger.[2]

Samstundes er det ikkje full semje mellom fagfolk når det gjeld spørsmålet om Kabir var ein disippel av Ramananda eller ikkje. Kabir-autoriteten professor David Lorenzen meiner at det er grunn til å tru at det fanst eit samband mellom Ramananda og Kabir, medan professor John Stratton Hawley med utgangspunkt i dei eldste manuskripta med dikt av Kabir meiner at ein ikkje kan gå ut frå ein relasjon mellom dei to, sidan dei tidlege Kabir-dikta ikkje nemner Ramananda i det heile.[3]

Av yrke var Kabir ein muslimsk vevar (julaha) som budde i den heilage byen Banaras (som i vår tid heiter Varanasi), og høyrde såleis til på den lægre enden av det indiske kastesystemet. Då som no var Banaras eit sentrum for lærdom og handel, attåt å vere eit myldrande pilegrimsmål. Det gjorde at dikta hans kunne spreie seg snøgt over store delar av nord-India. Heimbyen og yrket hans er elles også dei einaste sikre biografiske opplysningane vi har om Kabir. Ifølgje Bhaktamal (norsk «laurbærkrans av helgenar»), ei samling stutte, biografiske dikt komponert rundt år 1600, avviste Kabir dei bramin-dikterte formuleringane som ligg til grunn for kastesystemet, og forkasta dei seks skolane i ortodoks hinduisk filosofi.[4]

Dikta til Kabir vart snøgt populære i India, og innan eit hundreår etter hans død hadde dikta hans blitt nedskrivne så langt borte som i Rajasthan og Punjab. Ifølgje John Stratton Hawley syner dei tidlege samlingane av Kabir-dikt fleire ulike uttrykk, og ber merke av kor og når dei vart sunge, og ikkje minst kven som har stått bak innsamlinga av dikta. I det store og det heile går det eit skilje mellom samlingane som har sitt opphav i det midtvestre India – i Punjab og Rajasthan – og samlingane lenger aust i på det indiske subkontinentet, nærmare Kabirs heimby Banares. Dei vestlege samlingane er langt meir opptekne av lovprising og gudskjærleik (bhakti) samanlikna med sitt austlege motstykkje. Samstundes målber både dei austlege og dei vestlege samlingane det kroppslege utgangspunktet til Kabir og kritikken hans av religiøs ortodoksi.[5]

Innanfor den vestlege tradisjonen kan ein dessutan spore eit meir religiøst skilje. Samlingane som er utførte av sikhar har ein annan grunntone enn dikta som er samla inn av vishnavittane, som tilber Krisjna og Rama. I Sikh-utgåvene er Kabir ifølgje Stratton Hawley som «ei jordnær husmor» medan den Kabir ein finn hjå vaishnavittane er meir påverka av den guddomlege bhakti-kjærleiken. Dei austlege samlingane skil seg frå desse igjen: Dei dannar grunnlaget for den Kabir-figuren som blir æra og tilbeden i Kabir-panth-sekta. Denne sekta inkluderte både husmødre og asketar, og dei samla Kabir-dikta saman i ei utgåve med namnet Bijak (norsk «‘guide’ til kor ein kan finne skatten»). Her finn ein ifølgje Linda Hess ein langt «råare» Kabir som er konfronterande og utfordrar religiøse autoritetar.[6]

Dei austlege samlingane med dikt av Kabir er overraskande nok langt yngre enn dei vestlege: Det tidlegaste manuskriptet av Bijak som framleis eksisterer er frå 1805, jamvel om Linda Haas og Shukdev Singh meiner at den første utgåva av Bijak kan ha blitt komponert seint i det 17. hundreåret.[7]

«Det Ene, som jeg gikk ut for å
søke, fant jeg i mitt eget hus.
Og dette Ene har blitt meg
selv, som jeg før kalte for det
Andre.»

Kabir
[8]

Jamvel om Kabir i moderne tid gjerne blir rekna som ein som kombinerer islamsk og hinduisk praksis, er det ifølgje Encyclopædia Britannica meir korrekt å rekna han som ein kritikar av båe religionane. Slik Kabir såg det, var den islamske vanen med å deklamere frå Koranen like tåpeleg som når hinduar gjorde det same med heilage tekstar som Vedaene. Og dei religiøse autoritetane han kritiserer kan like gjerne vere ein kadi som ein bramin. Det som verkeleg tydde noko for Kabir, var ein total truskap til det han rekna som den einaste udøyelege sanninga i livet, som han kalla både Allah og Rama (eit hindu-ord for det guddomlege, ikkje helten i Ramayana).

Kabir godtok dei hinduistiske ideane om reinkarnasjon og karma, men avviste kastesystemet og dyrkinga av avgudsbilete og framheva tanken om den eine Gud, som er det viktigaste dogmet i islam. Kabirs motstand mot alle religiøse sekter syner at for han overskrid Gud både hinduismen og islam: «Hvis Guds bolig er i moskeens indre, hvem eier da verden utenfor? Hvis Ram er i det gudebildet du finner på din pilegrimsvandring, hvem er det da som følger med i det som skjer ute i verden?».[9]

Dikta til Kabir er songar som blir kalla pada og rimande versepar (doha), som stundom blir omtalt som «ord» (shabdas) eller «vitner» (sakhi), og ramaini, ein rimande, metrisk song som munnar ut i ein kuplett, altså ein doha.

Ettermæle

[endre | endre wikiteksten]

Som diktar har Kabir ein brei appell, og på det indiske subkontinentet blir han høgvyrda av folk på tvers av ulike kastar. Dei indiske styremaktene har freista å nytte Kabir sin poesi som ein lekk i arbeidet for integrasjon mellom ulike sosiale og religiøse grupper i landet, og Pakistan gjer krav på Kabir som ein del av sin nasjonale kulturarv. Av personar som har vore påverka av poesien til Kabir kan ein mellom andre nemne B.R. Ambedkar, talsmann for dalit-kasten og hovudarkitekt bak den indiske grunnlova. Kabir er også opphavsmann til sekta Kabir-panth, ei sekt med medlemar i det nordlege og sentrale India. Mange av medlemane i sekta er dalitar og reknar Kabir som sin fremste guru, medan sume endåtil tilber han som ein guddom og den inkarnerte sanninga. Blant muslimar blir han rekna som ein viktig sufi, medan sikhane ser han som ein forløpar for Nanak.[10]

  • «Kabir», Encyclopædia Britannica, 2019 
  • Bly, R. (2004). Preface. I Ecstatic Poems: Kabir. Boston: Beacon Press.
  • Stratton Hawley, J. (2004). Afterword. I Ecstatic Poems: Kabir. Boston: Beacon Press.
  1. Canalos, David (1970), «KABIR», Mahfil (Michigan State University) 6 (2/3), s. 63, henta 11. mars 2019 
  2. Robert Bly (2004). «Preface». Ecstatic Poems. Kabir. Boston: Beacon Press. s. ix-x. ISBN 978-0-8070-6380-4. 
  3. John Stratton Hawley (2004). «Afterword.». Ecstatic Poems. Kabir. Boston: Beacon Press. s. 86. ISBN 978-0-8070-6380-4. 
  4. John Stratton Hawley (2004). «Afterword.». Ecstatic Poems. Kabir. Boston: Beacon Press. s. 88. ISBN 978-0-8070-6380-4. 
  5. John Stratton Hawley (2004). «Afterword.». Ecstatic Poems. Kabir. Boston: Beacon Press. s. 80-81. ISBN 978-0-8070-6380-4. 
  6. John Stratton Hawley (2004). «Afterword.». Ecstatic Poems. Kabir. Boston: Beacon Press. s. 82. ISBN 978-0-8070-6380-4. 
  7. John Stratton Hawley (2004). «Afterword.». Ecstatic Poems. Kabir. Boston: Beacon Press. s. 83. ISBN 978-0-8070-6380-4. 
  8. Hellern, Victor (1982). Verdens religioner. Oslo: Gyldendal. s. 247. ISBN 8205134979. 
  9. Kanitkar, V. P., Owen Cole, W. (1994). Verdens religioner. Grøndahl Dreyer. s. 138. ISBN 8252525415. 
  10. Encyclopædia Britannica (2019).

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
Wikifrasar Engelsk Wikiquote har ei sitatsamling som gjeld: Diktaren Kabir