Dudy podhalańskie
.jpg?lang=pl)
Dudy podhalańskie (także: koza podhalańska) – typ dud związany z Podhalem. Umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry na tym instrumencie została w 2014 roku wpisana na Krajową listę dziedzictwa niematerialnego[1].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Dudy podhalańskie jako jedyne w Polsce są czterogłosowe - składają się z trzykanałowej piszczałki melodyczno-burdonowej oraz odrębnej piszczałki burdonowej. Ze względu na wielokanałowość dudy podhalańskie (jako jedyne w Polsce) zaliczane są do typu południowosłowiańskiego[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na nietypowość dud podhalańskich na tle pozostałych instrumentów dudowych w Polsce uwagę badaczy budzi kwestia pochodzenia kozy. Adolf Chybiński wysunął hipotezę o dotarciu instrumentu na Podhale razem z wędrówkami wołoskimi[3]. Zbigniew Przerembski wskazuje na trudności w źródłowym poświadczeniu istnienia czterogłosowych dud w polskich Karpatach i sugeruje możliwość indywidualnej innowacji górali polegającej na dodaniu trzeciego kanału w piszczałce melodyczno-burdonowej[2].
XIX wiek
[edytuj | edytuj kod]Najstarszym źródłem ikonograficznym mogącym ilustrować wariant dud podhalańskich (lub ich starszą formę) jest rysunek Ignatza Görtlera de Blumenfelda z 1809 r. przedstawiający podhalańskich zbójników. Uwiecznionym na nim dudziarzem miał być Tomasz Maciata z Białego Dunajca[2].
Na podstawie zachowanych instrumentów, rysunków i relacji można stwierdzić, że dudy podhalańskie w zbliżonym kształcie do współczesnego były używane na Podhalu przynajmniej od drugiej połowy XIX wieku[2].
Okres międzywojenny
[edytuj | edytuj kod]Tuż po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej Adolf Chybiński postulował włączenie dud podhalańskich do podhalańskich orkiestr wojskowych (na wzór orkiestr szkockich). Stało się to w 1933 r., kiedy odpowiednio zaadaptowane instrumenty weszły w skład orkiestry 5 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 1935 r. dudy znalazły się również w składach innych orkiestr podhalańskich[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego. [dostęp 2022-07-13]. (pol.).
- ↑ a b c d Zbigniew Jerzy Przerembski: Do typologii i historii instrumentów dudowych polskich Karpat. W: Bożena Lewandowska: Szlakiem karpackich tradycji ludowych. Kraków: Musica Iagellonica, 2012, s. 11-27. ISBN 978-83-7099-184-5. (pol.).
- ↑ Adolf Chybiński: Instrumenty muzyczny ludu polskiego na Podhalu. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1924.
- ↑ Aleksandra Anna Kozłowska. Tradycje ludowe w muzyce wojskowych jednostek podhalańskich (1918–1939). Wybrane zagadnienia i postacie. „Zeszyty Wiejskie”. XXII, s. 185-208, 2016. [dostęp 2022-07-18]. (pol.).