Dwulistnik muszy

Dwulistnik muszy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	dwulistnik
Gatunek	dwulistnik muszy
	Nazwa systematyczna
	Ophrys insectifera L.; Sp. Pl. 948 1753
Synonimy
	Epipactis myodes (Jacq.) F.W.Schmidt; Malaxis myodes (Jacq.) Bernh.; Ophrys insectifera var. myodes L.; Ophrys myodes (L.) Jacq.; Orchis insectifera (L.) Crantz; Orchis myodes (Jacq.) Bernhard;
	Epipactis myodes (Jacq.) F.W.Schmidt; Malaxis myodes (Jacq.) Bernh.; Ophrys insectifera var. myodes L.; Ophrys myodes (L.) Jacq.; Orchis insectifera (L.) Crantz; Orchis myodes (Jacq.) Bernhard;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dwulistnik muszy^[5] (Ophrys insectifera L.) – gatunek roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W Polsce występuje typowa forma gatunku (dwulistnik muszy typowy)^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje tylko w Europie. Zwarty zasięg występowania obejmuje Europę Zachodnią i częściowo Europę Środkową. Oprócz tego występuje na licznych izolowanych i rozproszonych stanowiskach. W Polsce jest rzadki i występuje na rozproszonych stanowiskach poza obszarem zwartego zasięgu. Znane jest w Polsce około 30 stanowisk, skupionych głównie na Wyżynie Małopolskiej, w Tatrach i Pieninach. Poza tymi regionami znany jest tylko z jednego stanowiska na Polesiu. Stanowiska w Pieninach: rezerwat przyrody Zaskalskie-Bodnarówka, Wąwóz Szopczański, Wąwóz Homole, Macelowy Wąwóz, Trzy Korony (skała Ganek), skałki Bukowin, Rabsztyn, polana Toporzysko, Podskalnia Góra, Nowa Góra, Macelak, Kramnica, Grabczychy, Czorsztyn, rezerwat przyrody Biała Woda. Stanowiska w Tatrach: Dolina Dudowa, Dolina Jaworzynka, Łysa Skałka, Małe Koryciska, Nosal, Polana Smytnia, Wielki Kopieniec, Siwiańskie Turnie. W 2008 r. znaleziono nowe stanowisko w Tylmanowej w Paśmie Radziejowej w Beskidzie Sądeckim^[7].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta o wysokości 20–40 cm z 3-5 jajowatymi i podłużnie fałdowanymi liśćmi^[8].

Kwiaty: Zebrane w luźny 2-20 kwiatowy kwiatostan. Kwiaty siedzące w kątach przysadek. Ich zewnętrzne działki są eliptyczne i zielone, wewnętrzne purpurowoczerwone i nitkowate. Warżka 3-łatkowa i wycięta. Jest ciemnopurpurowa z czworoboczną, jaśniejszą plamą na środku. Cała, z wyjątkiem plamy jest jedwabiście owłosiona^[8]. Zalążnia jest skręcona i nieco wygięta, prętosłup czerwonawy^[9].

Owoc: Nieco rozdęta torebka o długości ok. 13 mm^[9].
Część podziemna: Dwie kuliste i niepodzielone bulwy.

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit. Kwitnie od maja do czerwca. Zapylana jest przez samce niektórych błonkówek, które zwabia budową swojego kwiatu imitującą samicę. Podczas pseudokopulacji z kwiatem tego storczyka dokonują one zapylenia. Jest to we florze Polski jedyny taki przypadek w rodzinie storczykowatych^[9]. Zapylany jest przez błonkówki Argogorytes mystaceus i Argogorytes fargei^[6].

Siedlisko: Rośnie na kserotermicznych murawach górskich, głównie na miejscach dobrze oświetlonych^[9]. W Tatrach występuje na podłożu skał węglanowych. Tutaj też na Wielkim Kopieńcu (1310 m n.p.m.) ma najwyżej w Polsce położone stanowisko. Liczba chromosomów 2n = 36. Liczba osobników w poszczególnych populacjach wynosi od kilku do kilkunastu osobników i ulega dużym zmianom. Tak np. największa populacja na Wielkim Kopieńcu w Tatrach w 2003 r. liczyła 3 osobniki, w 2004 r. nie odnaleziono żadnego, w 2008 r. było 30 kwitnących^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 36^[10]. Oprócz typowej formy gatunku wyróżniono jeden podgatunek – Ophrys insectifera subsp. aymoninii Breistr^[11]. Występuje w południowej Francji i północnej Hiszpanii. Zapylany jest przez błonkówkę Sterictiphora furcata (w północnej Hiszpanii) lub Sinandrena combinata^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[12]: R (rzadki); 2016: VU (narażony)^[13].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[14]: VU (narażony na wyginięcie).

Niemal wszystkie stanowiska tego gatunku w Polsce znajdują się na chronionych obszarach parków narodowych: Tatrzańskiego i Pienińskiego. Gatunek jednak zagrożony jest w Polsce wyginięciem ze względu na niedużą liczbę stanowisk, na których występuje, i małą liczebność roślin na tych stanowiskach. Ponadto na niektórych stanowiskach zagrożony jest przez rozrastające się krzewy i drzewa. Zachowanie go na tych stanowiskach wymaga zabiegów ochrony czynnej^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-21].
↑ Ophrys insectifera, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ The Plant List Ophrys insectifera. [dostęp 2017-03-21].
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-02] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-21].

[iucn-4] Ophrys insectifera, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[storczyki-6] Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.

[K-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[Szafer-8] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[C-9] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[rutkowski-10] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[11] The Plant List Ophrys insectifera. [dostęp 2017-03-21].

[12] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[13] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[14] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]