Przejdź do zawartości

Dzięgiel (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dzięgiel
Ilustracja
Dzięgiel leśny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

dzięgiel

Nazwa systematyczna
Angelica L.
Sp. Pl. 250. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Angelica sylvestris L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dzięgiel, arcydzięgiel[5][6] (Angelica L.) – rodzaj bylin z rodziny selerowatych. Należy do niego ok. 110[7][8]–116[9] gatunków roślin. Występują głównie w chłodniejszych rejonach północnej półkuli[10], w całej Europie i Azji, a w Ameryce Północnej w Kalifornii. Poza tym pięć gatunków endemicznych rośnie na nowej Zelandii[8]. Duże zróżnicowanie gatunkowe występuje w Chinach, w których rośnie 45 gatunków, z czego 32 to endemity[11]. W Polsce występują dwa gatunki – dzięgiel leśny (A. silvestris) i dzięgiel litwor (A. archangelica)[5]. W szerokim ujęciu systematycznym rodzaju włączane są tu gatunki z rodzaju starodub Ostericum wraz z występującym w Polsce starodubem łąkowym (O. palustre ≡ A. palustris)[9].

Niektóre gatunki mają znaczenie użytkowe jako rośliny jadalne, lecznicze i ozdobne. Jadane jako warzywa są liście i ogonki liściowe dzięgla litwora, a łodygi tego gatunku są kandyzowane i stosowane jako dodatek do ciast. Roślina ta wykorzystywana jest także do aromatyzowania alkoholi[7]. Uprawiane są jako rośliny ozdobne dzięgiel purpurowy A. atropurpurea[6] i Angelica gigas, ozdobne z powodu ciemnofioletowych kwiatów[8]. Dzięgiel chiński A. sinensis wykorzystywany jest w ziołolecznictwie[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny dwuletnie i byliny osiągające do 3 m wysokości[8]. Łodygi zwykle dęte, obłe na przekroju[12]. Korzeń tęgi, stożkowaty lub walcowaty[11].
Liście
Blaszki 2- i 3-krotnie trójsieczne lub pierzasto złożone. Odcinki zwykle szerokie, jajowate[12]. Ogonki z szeroką[12], często rozdętą, pochwiastą nasadą[11].
Kwiaty
Zebrane w baldachy złożone, których rozgałęzienia wsparte są licznymi pokrywami (rzadko pokryw brak lub nieliczne[12][11]) i pokrywkami. Działki kielicha drobne lub okazałe, jajowate[11], zaostrzone i trwałe[8]. Płatki korony po rozwinięciu białe lub różowe, lancetowate i zaostrzone lub jajowate, zaokrąglone lub wycięte na końcach[12]. Pręciki w liczbie 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa[8] o szyjkach dłuższych od niskiego[12], stożkowatego krążka miodnikowego[11].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[8], spłaszczone, eliptyczne lub czworoboczne[12], na powierzchni grzbietowej znajdują się trzy nitkowate żebra, podczas gdy boczne żebra są zwykle szerokie, oskrzydlając rozłupki[11][12].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Dzięgiel leśny
Dzięgiel litwor
Angelica capitellata
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.), rzędu selerowców (Apiales Lindl.), kladu astrowych w obrębie okrytonasiennych[2]. W obrębie rodziny należy do podrodziny Apioideae Seemann i plemienia Selineae[10].

Klasyfikacja biologiczna rodzaju i jego relacja w stosunku do blisko spokrewnionych lub włączanych doń rodzajów (Archangelica, Coelopleurum, Czernaevia, Ostericum) jest niejasna i wciąż kontrowersyjna[11]. W szerokim ujęciu rodzaje te są włączane do Angelica, przy czym Ostericum stanowi najwyraźniej grupę siostrzaną dla pozostałych[13].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].
  4. ↑ a b Angelica L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-19].
  5. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 25. ISBN 978-83-925110-5-2.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 50, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 315. ISBN 0-333-74890-5.
  9. ↑ a b Angelica. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-11].
  10. ↑ a b Genus: Angelica L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-06-15].
  11. ↑ a b c d e f g h Pan Zehui; Mark F. Watson: Angelica Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-06-15].
  12. ↑ a b c d e f g h Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 100.
  13. ↑ Liao, Chenyang; Downie, Stephen R.; Li, Qinqin; Yu, Yan; He, Xingjin; Zhou, Bo. New Insights into the Phylogeny of Angelica and its Allies (Apiaceae) with Emphasis on East Asian Species, Inferred from nrDNA, cpDNA, and Morphological Evidence. „Systematic Botany”. 38, 1, s. 266-281, 2013. DOI: 10.1600/036364413X662060. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dzięgiel_(roślina)&oldid=72986192”