Eraclito

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Eràclito, dipinto do Hendrik ter Brugghen, 1628

Eraclito (in grêgo antîgo: Ἡράκλειτος; Efeso, 535 a.C. – Efeso, 475 a.C.) o l'é stæto 'n filòzofo grêgo, outô de l'òpia "In sciâ natûa" (Περί Φύσεως).

(GRC) «φύσις κρύπτεσθαι φιλει.»	(LIJ) «A-a natûa ghe piâxe ascóndise.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 123)

Penscêo

O penscêo de Eraclito o l'é particolarménte difìçile da conprénde a càoza de condiçioìn da seu òpia, da quæ ne rèsta sôlo di framénti, ma ànche pe-o seu stîle ermético, scìmile a quéllo di òràcoli, raxón pe-a quæ lê o l'é stæto pròpio ciamòu "o Scûo" (ὁ σκοτεινός).

Dormiénti e adésci

Eraclito o divìdde i òmmi in dormiénti e adésci, in bâze a-o fæto che s'acòrzan o no chò-u móndo o l'é governòu da-o logos (λόγος "pòula, discórso, raxón").

(GRC) «διὸ δεῖ ἕπεσθαι τῷ ξυνῷ· τοῦ λόγου δ᾽ ἐόντος ξυνοῦ ζώουσιν οἱ πολλοὶ ὡς ἰδίαν ἔχοντες φρόνησιν.»	(LIJ) «Dónca se dêve segoî quéllo ch'o l'é comùn. Ma scibén che a raxón a l'é comùn, squæxi tùtti vîvan cómme se avéssan un pròpio penscêo.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 2)

A lézze do divegnî

O móndo in etèrno cangiaménto o l'é paragonòu a 'n sciùmme ch'o pàssa: a l'aparénsa a realtæ a rèsta ùnica e de lóngo pægia, ma a se renòva e-a se trasfórma in continoaçión.

(GRC) «ποταμοῖς τοῖς αὐτοῖς ἐμβαίνομέν τε καὶ οὐκ ἐμβαίνομεν, εἶμέν τε καὶ οὐκ εἶμεν.»	(LIJ) «Noî chinémmo e no chinémmo into mæximo sciùmme, noî mæximi sémmo e no sémmo.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 49a)

(GRC) «Ποταμῷ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ καθ’ Ἡράκλειτον οὐδὲ θνητῆς οὐσίας δὶς ἅψασθαι κατὰ ἕξιν (τῆς αὐτῆς)· ἀλλ' ὀξύτητι καὶ τάχει μεταβολῆς σκίδνησι καὶ πάλιν συνάγει (μᾶλλον δὲ οὐδὲ πάλιν οὐδ' ὕστερον, ἀλλ' ἅμα συνίσταται καὶ ἀπολείπει) καὶ πρόσεισι καὶ ἄπεισι.»	(LIJ) «Infæti segóndo Eraclito no se peu intrâ doæ vòtte into mæximo sciùmme ni aciapâ doæ vòtte 'n'esénsa mortâ (a mæxima) inta seu disposiçión; ma pe rapiditæ e lestîxe do seu cangiaménto, a se despèrde e-a s'arechéugge tórna (ò mêgio, ni tórna ni dòppo, ma into mæximo ténpo a se costitoìsce e-a vêgne mêno) e-a s'acòsta e-a va vîa.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 49a)

O cangiaménto do móndo o l'é cosci regolòu da-a lézze do divegnî, dîta ànche do panta rhei (πάντα ῥεῖ "tùtto o pàssa"): tùtto o pàssa cómme l'ægoa de 'n sciùmme, levòu a lézze mæxima, ch'a l'é sénpre pægia:

(GRC) «μεταβάλλον αναπαύεται.»	(LIJ) «Cangiàndo a quêta.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 84a)

L'òrìgine de tùtto

Segóndo Eraclito l'òrìgine de tùtto l'é o conflìtto, do quæ l'é pìnn-a a realtæ e ch'o definìsce e cöse in bâze a-i contrâi.

(GRC) «Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους.»	(LIJ) «A goæra a l'é poæ de tùtte e cöse, rè de tùtto, e quésti o mostrò dêi, quélli òmmi, quésti o fé scciâvi, quélli lìberi.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 53)

In Eraclito l'arché (ἀρχή "inìçio, comàndo"), sàiva a dî a fòrsa da-a quæ tùtto o l'ha avûo òrìgine e inta quæ tùtto o l'aviä fìn, o l'é identificòu con un eleménto: o fêugo.

(GRC) «κόσμον τόνδε, τὸν αὐτὸν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ’ ἦν ἀεὶ καὶ ἔστιν καὶ ἔσται πῦρ ἀείζωον, ἁπτόμενον μέτρα καὶ ἀποσβεννύμενον μέτρα.»	(LIJ) «Quést'òrdine do móndo, o mæximo pe tùtti, ni quarchedùn di dêi ni di òmmi o l'ha fæto, ma sénpre o l'êa e-o l'é e-o saiä : fêugo senprevîvo, che in mezûe o s'açénde e in mezûe o s'asmòrta.»
(Eraclito: In sciâ natûa, Fr. 30)

Bibliografîa

• (IT) Alessandro Lami e Walther Kranz, I Presocratici. Testimonianze e frammenti da Talete a Empedocle, 2ª ed., BUR Rizzoli, 1991, ISBN 8-817-16762-2.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Eraclito