Escòla Gaston Febus
L'Escòla Gaston Fèbus (Escole Gastoû Fèbus, dens la grafia de la sua fondacion) qu'ei ua escòla (seccion deu movement deu Felibritge) fondada en 1896, qui amassa los parçans de parlar gascon. Fondada a Pau, qu’a adara lo son sièti au Castèth de Mauvesin (Hauts Pirenèus). La sua mission qu’ei de promàver la lenga e la cultura occitanas en Gasconha e Bearn. Que gerish lo Castèth de Mauvesin e ua maison d’edicion dita Edicions Reclams. La sua revista literària, Reclams (ancianament Reclams de Biarn e Gasconha, exactament Reclams de Biarn e Gascougne) qu’existish desempuish 1897.
La creacion
[modificar | Modificar lo còdi]
Simin Palai qu’encontrèc Miquèu Camelat a la hèsta deu Felibrige de Tarba en 1890. Lo joen Camelat (19 ans) qu’estoc premiat per ua poesia. L’annada que seguiscoc, Simin Palai que’u perpausèc de fondar ua escòla, qu’ei a díser ua seccion locau deu movement deu Felibrige. Que calèva sèt signaturas entà demandar aquera creacion aus fondadors deu felibritge Frederic Mistral, Josèp Romanilha, Teodòr Aubanèu, etc. Qu'estoc mauaisit pr’amor digun non cresèva pas a un tau movement en Gasconha.
Qu’encontrèn en prumèr Pèire Danièl Lafòra, secretari de la mairia d’Ortès qui seré hòrt actiu. Aqueste que hascoc seguir lo maire d’Ortès, Adrian Planté. Puish dus regents bearnés, Joan Victor Lalana e Joan Eyt. Fin finau, lo felibre tolosan Pèire Bacquié-Fonada e l’escrivan tolosan Danton Casèlas que signèn la demanda tà ajudar los gascons. Simin Palai, au servici militar, non avèva pas dret de signar. La demanda qu’estoc acceptada en 1896.
Lo purmèr president qu’estoc Adrian Planté e un deus capdaus d'aunor, Vastin Lespin. L'Escòla qu'estoc ua verdadèra escaduda: 500 membres en quauques mes.
Las prumèras accions
[modificar | Modificar lo còdi]L’Escòla que definiscoc la sua mission:
«La Societat Felibrenca deu Sud-Oèst, dita Escòla Gaston Fèbus, qu'ei constituida dab la tòca de desvolopar l'estudi de la vielha lenga romanica de las ancianas províncias de Gasonha e Bearn, de las lors legendas, de las lors tradicions, en un mot tot çò qui's restaca a l'istòria e a la legislacion de Bearn e de las tres parts de l'anciana Gasconha: las Lanas, Bigòrra e Armanhac.»
[«La Société Félibréenne du Sud-Ouest, dite Escole Gastou Febus, est constituée dans le but de développer l’étude de la vieille langue romane des anciennes provinces de Gascogne et du Béarn, de leurs anciennes coutumes, de leurs légendes, de leurs traditions, en un mot tout ce qui se rattache à l’histoire et à la législation du Béarn et des trois parties de l’ancienne Gascogne : les Landes, la Bigorre et l’Armagnac.»][1]
Qu’avièn ua revista, Reclams de Biarn e Gasconha [Reclams de Biarn e Gascougne]; lo prumèr numèro que data de heurèr de 1897. La revista, adara entitolada Reclams, qu’existish encara e qu’ei ua revista literària màger de lenga d’òc.
En 1903, que causiscón tres projèctes màgers: realizacion d’un diccionari, creacion d’un musèu gascon e realizacion d’un libe de l’istòria de Bearn. Aqueth tresau projècte no's realizèc pas.
Lo diccionari
[modificar | Modificar lo còdi]Dab los prumèrs numèros de la revista Reclams de Biarn e Gasconha, qu’avalorèn la dificultat de legir un tèxt en gascon quan cada autor o autora escrivèva a la sua faiçon. Que creèn en 1904 un comitat de l’ortografia dab los Sénhers Baudorre, Camelat, Daugèr, Lafore, Lacoarret, Lacòsta e Palai. Que’s van basar suus trabalhs d’Édouard Bourciez, romanista e lingüista. Qu’estoc la neishença de la grafia febusiana, variacion gascona de la grafia mistralenca.
Que creèn tanben ua comission deu diccionari qui tienèva, en mei deus de la comission de l’ortografia, los Sénhers Batcave, Bergés, de Brescon, Darclanne, Dejeanne, Dubarrat, Lacasa e Sarran.
En genèr de 1907, Joan Victor Lalana qu’escrigoc sus la revista: «Coma la seror Anna, n'èi, au Dieu vivòstas, vist arribar arrei» [«Coum la serou Anne, n’ey, au Diu bibostes, bis arriba arrèy.»]. Sens competéncia especiau, lo trabalh n’avançava pas. La guèrra de 1914-1918 qu'ac arrestèc tot.
En 1920, Joan Victor Lalana, vadut capdau de l’Escòla Gaston Fèbus, que tornèc aviar lo trabalh deu diccionari.[2] Que caloc aténder Simin Palay, navèth capdau, tà començar de verai. Que hoc ajudat per tots los membres de l’Escòla e, sustot, per Louis Rouch, lingüista. Aqueste que perpausèc modificacions a la grafia febusiana tà estar mei compresa per las generacions futuras.[3] Lo prumèr tòme (letras A a E) que sortiscoc en 1932, lo tòme dusau en 1934. Que conteng 60 000 mots o expressions sus 1 200 paginas. Que i tròban arreproèrs, cançons, locucions e explicacions de tradicions.
Lo Dictionnaire du Béarnais et du Gascon modernes de Simin Palay que vadoc ua referéncia per la lenga occitana de Gasconha, qu'es lo "tesaur gascon" coma l’apèra l’istorian Charles Samaran.
Que hoc tornat editat mei d’un còp peu CNRS dab dus ajustèrs: en 1963 (edicion dita de 1961) e en 1974 dab sustot l’introduccion deus mots amassats per Fernand Sarran dins lo departament deu Gers.[4]
En 2020, l’Escòla Gaston Febus qu’editèc ua tresau edicion.
Lo castèth de Mauvesin
[modificar | Modificar lo còdi]
Albin Bibal, membre de l’Escòla Gaston Febus, que crompèc çò qui demorava deu Castèth de Mauvesin (roïnas) e que’ac passèc tot a l’Escòla lo 28 de març de 1907.
Lo curat de Mauvesin que’n hoc lo conservator dinc a 1943. Que hascoc quauques òbras tà consolidar l’edifici. La renovacion vertadèra que comencèc en 1981. Lo conservator, Gui Cassanhet, que segurizèc lo castèth e hascoc renovacions electricas.
En 1999, lo conselh d’administracion qu’avièc ua renovacion sancèra. Olivièr NAVIGLIO, caparquitècte deus monuments istorics, que hascoc los estudis. Lo permés de construsir que's depausèc lo 16 d'abriu de 2002. Benevòls e enterpresas qu’i van trabalhar mei de quinze ans. Fin finala, en 2019, lo castèth que semblèc lo castèth construsit per Gaston Fèbus. Lo castèth que’s pòt visitar dab guidas en mei d’ua lenga, dont l'occitan gascon.
Ua sala que conteng los libes de l’Escòla Gaston Febus (de cap a 3 000) qui's pòden consultar au castèth. Los libes liures de dret que son a disposicion sus un sit iInternet.
Las activitats actuaus de l’Escòla Gaston Febus
[modificar | Modificar lo còdi]La gestion deu castèth
[modificar | Modificar lo còdi]- descobèrta de l’Edat Mejana
- activitats e animacions
La maison d’edicion
[modificar | Modificar lo còdi]L’Escòla Gaston Febus e las Edicions Reclams qu'editan la revista literària Reclams e tanben libes d’autors gascons, enter los quaus Cesari Daugèr, Miquèu de Camelat, Albèrt Peirotet, Andrèu Pic, Bernat Manciet, Sèrgi Javaloyès, Eric Gonzalès.
Los sits numerics de cultura gascona
[modificar | Modificar lo còdi]L’Escòla Gaston Febus que perpausa sits de difusion de cultura occitana:
- escolagastonfebus.com: articles culturaus en francés, sustot basats sus libes de l’Escòla
- arraton.fr: articles de cultura generau en gascon taus mainats (5-12 ans)
- actu’joens: sit d’actualitat hèit per joens tà joens (15-25 ans)
Ligam extèrne
[modificar | Modificar lo còdi]- Sit oficiau de Reclams [1].
- Sit oficiau de l'Escòla Gaston Febus [2].
- Libièr de l'Escòla Gaston Febus [3]
- articles culturaus sus Gasconha [4]
- site entà mainats en gascon [5]
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Le château de Mauvezin, Jean-François Abadie e Serge Clos-Versaille, Ed. Escòla Gaston Febus
Les débuts de Reclams de Biarn e Gascougne, Jean-Marie Sarpoulet, Presses universitaires de Bordeaux, juin 2005
Reclams — especiau Castèth de Mauvesin, n° 857, deceme de 2020
