Vejatz lo contengut

Extincion de las espècias

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Lo dodo, un aucèl de l'illa Maurici, extinct durant lo sègle XVII.

L'extincion d'una espècia es sa dispareguda sus un territòri, dins un abitat, un biòma. En biologia e en ecologia, l'extinction es l'avaliment total d'una espècia o d'un grop de taxons, que demesís la biodiversitat.

Los ecològs destrian aquela extinction numerica de l'extinction fonctionala qu'es la reducion de talha de la populacion d'una espècia tala que mena a la rarefacion o a l'extincion d'autras espècias dins la comunautat, çò qu'altera la foncionalitat e l'estabilitat de l'ecosistèma[1].

À travèrs l'evolucion, d'espècias novèlas apareisson per lo processus de l'especiacion — ont de novèlas varietats d'organismes emergisson e se desvolopan quora son capables de trobar e d'expleitar un ròdol ecologic — e d'autras espècias desapareisson quora son pas pus capables de subreviure dins de condicions cambiadissas o fàcia a una concurréncia que pòdon pas afrontar. Tipicament, una espècia s'atuda en 5 à 10 milions d'annada (fòra periòde de crisa bio geologica)[2], e mai que d'unas espècias, ditas fossils vivents, subrevivon praticament incambiadas pendent des centenas de milions d'annadas, coma la familha dels Ginkgoaceae, que data d'aperaquí 270 000 000 ans. Sonque 1/1000 de las espècias qu'an existidas son encara viventas uèi[2],[3].

Las donnadas de l'arqueopaleontologia mòstran que los taus d'extincion, abans la propagacion de l'òme sus tota la planèta, éran invariablament feblas, e que las extincions de massa èran d'eveniments relativament escasses. Començant aproximadament i a 100 000 ans e coïncidissent amb la creissença del nombre e de la reparticion dels òmes, l'extinction de las espècias a aumentat a un taus sens precedent[4] dempuèi la granda extincion del Cretacèu, atenhent un taus d'extincion de 1.0–2,2 % de las espècias dins los darrièrs decennis del sègle XXen (una espècia sus 1 000 totes los 1 000 ans segon l'Evaluacion dels ecòsistèlmas per lo milleni)[5]. Aquel fenomèn es conegut coma extincion de l'Olocèn e representa la sesena[6],[7],[8] extincion massisa.

Al començament de las annadas 2000, los expèrts estimavan que mai de la mitat de las espècias viventas se podián atudar abans 2100[9],[10]. Aquela prevision foguèt contestada per Bjorn Lomborg[11],[12], mas fin 2014 una novela evaluacion publicada dins la revista Nature[13],[14] conclutz qu'es impossible de quantifiar precisament tota la biodiversitat, mas per las espècias conegudas la situacion s'agrava : les amfibians son pus menaçats (41 % d'espècias en dangièr), dabant los aucèls (26 %) e los mamifèrs. 60 % des coralhs poirián morir abans quitament 2050. Se òm considèra la forqueta d'una evaluacion prospectiva (36 000 espècias desapareisson per an vèrs 2010-2014) la 6ena extincion (75 % des espècias aurián alara desaparegudas) poiriá advenir vèrs 2200 (se rés es pas fait per l'evitar).

A las causas ancianas e naturalas d'extincion (caça, surexpleitacion...) se son apondudas de causas antropicas recentas talas que les efiets de las pollucions, de la subreexpleitacion de las ressorsas naturalas, de la destruccion dels abitats o de l'insularizacion[15] induita per la fragmentacion ecologica creissanta dels paistages. Aquels efeits que poirián dins un avenir pròche èsser exacerbats per los efeits del rescalfament climatic. Dempuèi 1900, las desparicions d’espècias son estadas multiplicadas per 100, siá un ritme sens equivalent dempuèi l’extincion dels dinosauras[16].

Segon lo rapòrt d'evaluacion mondial sus la biodiversitat e los servicis ecosistemicas]] de 2019, publicat per l'IPBES, la biomassa de mamifèrs salvatges a demesida de 82 %, los ecosistèmas naturals an perdut aperaquí la mitat de sa superficia e un milion d'espècias son menaçadas d'extincion, tot aquò en granda part a la seguida d'accions umanas. 25 % de las espècias vegetalas e animalas son menaçadas d'extincion[17],[18],[19].

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Espècia en perilh d'extincion

Referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑  {{{títol}}}. .
  2. ↑ 2,0 et 2,1 (en) ..
  3. ↑ (en)  {{{títol}}}. ISBN 978-0-393-30927-0. .
  4. ↑ (en) ..
  5. ↑ Nigel E. Stork, « Re-assessing current extinction rates », Biodiversity and Conservation, vol. 19, no 2,‎ , p. 357-371 (DOI 10.1007/s10531-009-9761-9).
  6. ↑ extrait de la revue Entropia, http://www.entropia-la-revue.org/spip.php?breve140.
  7. ↑ De Wever P.(dir.), muséum d'histoire naturelle de géologie, https://web.archive.org/web/20191224041600/http://geologie.mnhn.fr/biodiversite-crises/page7.htm.
  8. ↑ détail des cinq autres crises majeures: https://web.archive.org/web/20191204144535/http://geologie.mnhn.fr/biodiversite-crises/page4.htm.
  9. ↑ (en)  {{{títol}}}. ISBN 0-679-76811-4. . Voir aussi (en)  {{{títol}}}. ISBN 0-385-46809-1. .
  10. ↑ Agence Science-Presse, La Modèl:6e, Modèl:Date- et La Modèl:6e (Modèl:4e) : quelles conséquences?, Modèl:Date-.
  11. ↑ Bjorn Lomborg, L'écologiste sceptique, p. 365 et suivantes, mais cet ouvrage est très largement contesté par les pairs de l'auteur.
  12. ↑ Paul Colinvaux (en) 1989 “The past and future Amazon.” Scientific American, May 1989:102-8.
  13. ↑ Richard Monastersky, « Biodiversity: Life – a status report », Nature, vol. 516,‎ , p. 158–161 (legir en linha).
  14. ↑ voir aussi « Species in the red » (audio), associé à l'article de Nature cité ci-dessus.
  15. ↑ , « Rarity, fragmentation, and extinction risk in desert fishes », Ecology, vol. 83, no 12,‎ , p. 3250-3256 (DOI 10.1890/0012-9658(2002)083[3250:RFAERI]2.0.CO;2, legir en linha).
  16. ↑ « La sixième extinction de masse des animaux s’accélère », Le Monde.fr,‎ (ISSN 1950-6244)i
  17. ↑ . the Guardian..
  18. ↑ .
  19. ↑ . www.ipbes.net..
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Extincion_de_las_espècias&oldid=2283781 »