Friedrich Eduard Beneke

Friedrich Eduard Beneke
Tam adı	Friedrich Eduard Beneke
Doğumu	17 Şubat 1798(1798-02-17) Berlin, Almanya
Ölümü	1 Mart 1854 (56 yaşında) Berlin, Almanya
Alma mater	Berlin Üniversitesi
Çağı	19. yüzyıl felsefesi
Bölgesi	Batı Felsefesi
İlgi alanları	Metafizik, Psikoloji, Mantık, Ahlak
İmzası

Friedrich Eduard Beneke (German: [ˈbeːnəkə] ; d. 17 Şubat 1798 - ö. 1 Mart 1854) bir Alman psikolog ve Kant sonrası filozoftur. Ağırlıklı olarak Immanuel Kant, John Locke'dan etkilenmiştir.

Hayatı

Beneke, Berlin'de doğdu. Halle ve Berlin üniversitelerinde okudu ve 1815 Harbinde gönüllü olarak görev yaptı. Schleiermacher ve de Wette'den teoloji okuduktan sonra saf felsefeye yönelerek İngiliz yazarları ve Jacobi, Fries ve Schopenhauer gibi Kantçılığı değiştiren Almanları inceledi. 1820'de Erkenntnisslehre, Erfahrungsseelenlehre als Grundlage alles Wissens ve açılış tezi De Veris Philosophiae Initiis'i yayınladı. O zamanlar Berlin'de egemen olan Hegel'in felsefesine olan belirgin muhalefeti, Privatdozent olarak derslerinin programı olması amaçlanan Neue Grundlegung zur Metaphysik (1822) adlı kısa broşürde ve Grundlegung zur adlı incelemede daha net bir şekilde ortaya kondu. Physik der Sitten (1822), Kant'ın Ahlak Metafiziği'ne doğrudan karşıtlık içinde, etik ilkeleri ampirik duygu temelinden çıkarmak için yazılmıştır. 1822'de, Hegel'in Sakson hükûmetinden bir sandalye almasını da engelleyen Prusyalı yetkililer üzerindeki etkisi nedeniyle Berlin'de dersleri yasaklandı. Göttingen'de emekli oldu, orada birkaç yıl daha ders verdi ve ardından Berlin'e dönmesine izin verildi. 1832'de üniversiteye olağanüstü profesör olarak atandı ve ölümüne kadar bu görevi sürdürdü. 1 Mart 1854'te ortadan kayboldu ve iki yıldan fazla bir süre kayıp kaldıktan sonra ceset kalıntıları Charlottenburg yakınlarındaki bir kanalda bulundu. Bir zihinsel depresyon anında intihar ettiğine dair bazı şüpheler vardır.

Psikolojide çalışmak

Beneke'nin sisteminin ayırt edici özelliği, ampirik psikolojide tüm felsefenin temelinin bulunacağını savunduğu katılık ve zihinsel fenomenleri genetik yöntemle katı bir şekilde ele almasıdır. Beneke'ye göre mükemmelleşmiş zihin, basit unsurlardan oluşan bir gelişmedir ve felsefenin ilk sorunu, bu unsurların ve gelişimin gerçekleştiği süreçleri belirlemesidir. Neue Psychologie adlı eserinde (deneme iii., viii. ve ix.), selefleri ve çağdaşları ile ilgili konumunu tanımlar. Bu tanım ve onun Lehrbuch'unun giriş bölümü, psikolojinin ilerlemesindeki iki büyük aşamaya da işaret eder: Doğuştan gelen fikirlerin John Locke tarafından olağan kabulüyle, Herbart tarafından yadsınması. Bir sonraki adım kendisine aittir; psikolojinin doğa bilimlerinden biri olarak ele alınması gerektiğinde ısrar eder. Onlarda olduğu gibi, içeriği yalnızca deneyimle verilir ve onlarınkinden yalnızca dış duyuya karşıt olarak iç duyunun objesi olmasıyla ayrılır. Ama bunu söylerken Beneke hiçbir şekilde fizyoloji üzerine kurulu bir psikolojiyi kastetmiyordu. Ona göre bu iki bilimin oldukça farklı alanları vardı ve karşılıklı yardımlaşmaları oldukça zordu. Her ikisi de Herbart tarafından psikolojinin hizmetine sunulan matematik ve metafizikte olduğu gibi vücut biliminden de pek az destek beklenebilir. Gerçek çalışma yöntemi, fizik bilimlerinde çok başarılı bir şekilde uygulanan yöntemdir: verili deneyimin eleştirel olarak incelenmesi ve bunun, algılanamayan ancak yine de gerçekleri açıklamak için gerekli hipotezler olan nihai nedenlere atıfta bulunulması. (Yöntem üzerine bkz. Neue Psych., deneme)

Zihinde doğuştan gelen hiçbir şeyin veya en azından biçimlendirilmiş bir ürünün olmadığı ve belirli yetilerin orijinal olarak var olmadığı şeklindeki iki varsayımdan ve yine de zihinlerimizin fiilen belirli bir içeriğe ve belirli eylem kiplerine sahip olduğu gerçeğinden yola çıkarak, Beneke, ruhun ilkel durumuna ve ona göre geliştiği yasalara ilişkin bilimsel olarak doğrulanabilir hipotezlerini biraz dogmatik bir şekilde ifade etmeye devam ediyor. Başlangıçta ruh, birbirinden yalnızca azim, canlılık, kavrayış ve gruplama açısından farklı olan çok çeşitli güçlere, yetilere veya kuvvetlere sahiptir. Herbart'ın aksine bunlar Beneke'nin metafiziksel olarak haklı olduğunu düşündüğü kavramlardır. Tek bir varlık (öz) oluşturacak kadar yakından birleşmiş olan bu ilkel maddi olmayan kuvvetler, dış dünyadan gelen uyaranların veya uyarıcıların üzerlerindeki etkisiyle kesinlik veya biçim kazanır. İç güçler tarafından sahiplenilen dış izlenimlerin bu eylemi, tamamlanmış zihnin doğuşundaki ilk temel süreçtir. İzlenim ve yeti birliği yeterince güçlüyse bilinç (özbilinç değil) ortaya çıkar ve kesin duyumlar ve algılar oluşmaya başlar. Bununla birlikte, bu ilkel duyumlar, özel duyularla özdeşleştirilmemelidir, çünkü bu duyuların her biri, belirli bir birliğe dönüşmüş, deneyimle eğitilmiş birçok güçten oluşan bir sistemdir. Sıradan deneyimlerden, ikinci bir temel sürecin sürekli olarak devam ettiği sonucuna varılmalıdır. Üçüncü ve en önemli süreç, uyarıcı ve güç arasındaki kombinasyonun zayıf veya güçlü olabilmesinden kaynaklanır; ki eğer zayıfsa, o zaman iki ögenin hareket edebildiği söylenir ve önceden oluşturulmuş psişik ürünlerin birinden diğerine akabilirler. Oluşturulan herhangi bir yeti, uyaranın kaldırılmasıyla var olmaya son vermez; temel özelliği olan kararlılığı nedeniyle, bir iz (Spur) olarak bilinçsizliğe geri döner, burada kendisine başka bir uyaranın uygulanmasıyla veya bazı hareketli ögelerin veya yeni oluşturulmuş orijinal güçlerin kendisine doğru çekilmesiyle geri çağrılabilir. Bu izler ve hareket eden ögelerin taşması, Beneke'nin psikolojisindeki en önemli kavramlardır. Bunlar aracılığıyla yeniden üretim ve çağrışım mantığı verir ve oluşan tüm yetilerin daha önceki süreçlerin izlerinden basit gelişmeler olduğunu göstermeye çalışır. Son olarak, benzer formlar, benzerlik derecelerine göre birbirlerini çekerler veya daha yakın kombinasyonlar oluştururlar.

Tüm psişik fenomenler, izlenim ve güç ilişkisiyle ve hareketli ögelerin akışıyla açıklanabilir; tüm zihinsel gelişim süreci, yukarıdaki basit yasaların etkisinin ve etkileşiminin sonucundan başka bir şey değildir. Genel olarak, bu büyümenin, temel yeteneklerin başlangıçta belirsiz olan benzer etkinliklerinin tekrarı ve çekiciliğiyle giderek daha kesin hale getirme yönünde ilerlediği söylenebilir. Böylece, özel hislerin duyumları, kademeli olarak birincil duyusal duygulardan (sensliche Empfindungen) oluşur; kavramlar, bireylerin sezgilerinden, ortak ögelerin çekiciliğinden ve bunun sonucunda hareketli biçimlerin onlara doğru akışından oluşur. Yargı, bir sezginin yanı sıra bir kavramın veya daha düşük bir kavramın yanında daha yüksek bir kavramın bilincine sıçramasıdır. Muhakeme sadece daha karmaşık bir yargıdır. Yargılamak veya muhakeme etmek için özel yetenekler de yoktur. Anlayış basitçe, bilinçsizliğin arka planında yatan, çağrılmaya ve kendileriyle yakından bağlantılı herhangi bir şeye doğru kuvvetle akmaya hazır kavramlar yığınıdır. Hafıza bile özel bir yeti değildir; orijinal yetilerin sahip olduğu azimliliğin temel özelliğidir. Üç büyük sınıf olan bilgi, duygu ve irade arasındaki ayrımın ta kendisi, yeti ve izlenim arasındaki orijinal ilişkilerdeki temel farklılıklara atıfta bulunulabilir.

Bu, Beneke'nin felsefesinin temelidir. Sonuçlarının ve süreçlerinin çoğu Beneke'nin çalışmasında kapsamlı bir sistem içinde işlenmiş olarak bulunacak olan modern İngiliz düşünürlerin çağrışım psikolojisi ile karşılaştırılmalıdır. Mantıkta, metafizikte ve etikte, Beneke'nin spekülasyonları doğal olarak onun psikolojisine bağlıdır.

Beneke'nin çalışmalarının özel değeri, etraflarına dağılmış birçok akut psikolojik analiz örneğinde görülür. Psişik gerçeklerin eksiksiz bir açıklaması olarak teori kusurlu gibi görünür. Her şeyin bağlı olduğu Beneke'ye özgü orijinal hipotezler aceleyle varsayılır ve beceriksiz bir mekanik metafora dayanır. Tüm ampirik zihinsel gelişim teorilerinde olduğu gibi, görünüşte basit unsurlardan kaynaklandığı gösterilen daha yüksek kategoriler veya kavramlar, gerçekten her adımda önceden varsayılır. İzlenim ve yetenek birliğinden doğduğu söylenen bilinç açıklaması özellikle tatmin edici değildir. Herhangi bir zihinsel eylem için bilincin gerekliliği görünüşte kabul ediliyor, ancak onunla ilgili koşullar asla tartışılmıyor veya bahsedilmiyor. Aynı kusur etik yargının anlatımında da görülür; hiçbir ampirik gerçek, mutlak görev kavramını asla sağlayamaz. Sonuçları, esas olarak uygulamacı eğitmenler tarafından kabul gördü. Kuşkusuz, mizaç konusundaki ayrıntılı analizi ve genç, biçimlendirilmemiş zihnin eğitilebileceği araçların dikkatli bir şekilde açıklanması, sonsuz değerdedir; ancak bu noktalardaki doktrinlerinin birçoğunun gerçeği, neredeyse tamamen kopabilecekleri temel hipotezlere hiçbir destek sağlamaz.

Etkisi ve okulu

Friedrich Ueberweg ve Karl Fortlage, Beneke'nin takipçisi olduklarını iddia etmeseler de ondan etkilenen Alman yazarlardır. İngiltere'de onun eserleriyle tanışıklık gösteren tek yazar J.D. Morell'dir (Introduction to Mental Philosophy).

Okulunun en seçkin üyeleri Johann Gottlieb Dressler (Beneke oder die Seelenlehre als Naturwissenschaft), Friedrich Dittes ve Charles Gottlieb Raue'dir. Özellikle Raue tarafından hazırlanan Beneke ilkelerine göre psikolojinin unsurlarını anlatan kitap Almanya'da dört baskı yaptı, ayrıca Fransızca, Flamanca ve İngilizceye çevrildi. İngilizce çevirisi Elements of Psychology (1871) adıyla yayınlanan eser, tüm sistemin açık ve özlü bir görünümünü ortaya koyar.

Kaynakça

Beneke üretken bir yazardı ve yukarıda belirtilen eserlerin yanı sıra, felsefenin çeşitli bölümlerinde hem saf hem de eğitime ve sıradan hayata uygulanmış büyük incelemeler yayımladı. Yazılarının tam bir listesi Dressier'in Lehrbuch der Psychologie als Naturwissenschaft (1861) baskısının ekinde bulunabilir. Başlıca eserleri:

• Psychologische Skizzen (1825, 1827)
• Lehrbuch der Psychologie (1832)
• Metaphysik und Religionsphilosophie (1840)
• Die neue Psychologie (1845)
• Pragmatische Psychologie oder Seelenlehre in der Anwendung auf das Leben (1832).