Wnętrzniaki
.JPG?lang=pl) Przekrojony owocnik tęgoskóra cytrynowego | |
| Systematyka[1] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd |
wnętrzniaki |
| Nazwa systematyczna | |
| Gastrales | |
.JPG?lang=pl)
Wnętrzniaki, grzyby gasteroidalne (łac. gasteroid fungi) – w dawnych systemach klasyfikacyjnych (I połowa XX w.) nazwą tą określano takson grzybów o zamkniętych owocnikach[2]. Wówczas grzyby zaliczano jeszcze do roślin. Była to klasyfikacja sztuczna, oparta na podobieństwie budowy. Później okazało się, że zaliczane do niej gatunki są polifiletyczne i potwierdziły to badania genetyczne[3]. W obecnych systemach klasyfikacyjnych, opartych na pokrewieństwie, takiego taksonu nie wyróżnia się[4], nazwa ta funkcjonuje jednak jako nazwa grupy grzybów o wspólnych cechach budowy[2].
Morfologia i rozwój
[edytuj | edytuj kod]Podstawczaki o owocnikach zamkniętych, osłoniętych okrywą, pod którą znajduje się hymenofor wytwarzający zarodniki lub perydiole. Po dojrzeniu zarodników okrywa pęka umożliwiając rozsiewanie się zarodników. U grzybów wytwarzających perydiole uwolnienie zarodników następuje przez odpadnięcie nakrywki (epifragmy)[2].
Grzyby gasteroidalne tworzą wyraźnie zróżnicowane owocniki, ale we wszystkich przypadkach zarodniki powstają i dojrzewają wewnątrz nich. Nie są wydalane na siłę, jak w przypadku grzybów blaszkowych i większości innych przedstawicieli podstawczaków, ale są uwalniane pasywnie na wiele różnych sposobów[5]. W rodzajach Lycoperdon, Bovista, Calvatia i Geastrum zarodniki są uwalniane przez wiatr lub przez krople deszczu. W tym drugim przypadku na szczycie owocników tworzy się otwór (ostiola), przez którą zarodniki są wyrzucane na zewnątrz przez uderzające krople deszczu. W rodzajach Phallus, Mutinus, Clathrus i Lysurus zarodniki powstają wewnętrznie w galaretowatych jajach. Po osiągnięciu dojrzałości jaja otwierają się i powstają różne dziwnego kształtu owocniki z zarodnikami pokrytymi zgniłym, śmierdzącym śluzem, który przyciąga muchy i to one rozprzestrzeniają je. W rodzajach Cyathus i Crucibulum powstają miniaturowe perydiole, wyglądem zewnętrznym przypominające jaja. Wewnątrz nich są pakiety zarodników. Perydiole wyrzucane są przez krople deszczu i mogą wylądować w pewnej odległości, później osłona perydioli stopniowo ulega rozkładowi uwalniając zarodniki[6].
Grzyby podziemne z rodzaju Tuber (trufla) wydzielają silny zapach, który zwabia zwierzęta (m.in. dziki i jelenie), które wygrzebują je spod ziemi i zjadają, przy okazji rozprzestrzeniając ich zarodniki[7]. W podobny sposób rozsiewają się zarodniki tzw. „fałszywych trufli” Rhizopogon, Hymenogaster i Melanogaster. Ich owocniki rozwijają się pod ziemią lub na powierzchni gleby jako grzyby półpodziemne. Niektóre z nich mają charakterystyczny zapach i są wyszukiwane przez małe ssaki, które mogą je zjadać, przy okazji rozprzestrzeniając ich zarodniki[5]. Niektóre nowozelandzkie grzyby z rodzaju Leratiomyces mają kształt i kolor podobny do jagód, a ich zarodniki mogą być przenoszone przez ptaki żerujące na ziemi[8].
Większość wnętrzniaków to grzyby saprotroficzne rozwijające się na martwym materiale roślinnym, w tym na bardzo zgniłym, leżącym na ziemi lub zagrzebanym w niej drewnie, ale gatunki z rodzajów Scleroderma, Pisolithus i wiele fałszywych trufli są grzybami ektomykoryzowymi i tworzą wzajemnie korzystne związki z korzeniami żywych drzew[6]. Wytwarzanie zarodników w zamkniętym owocnikach jest przystosowaniem do życia w suchych warunkach. Kilka rodzajów, w tym Podaxis, Battarrea, Phellorinia i Tulostoma występują właśnie na takich suchych siedliskach jak stepy i pustynie, a niektóre występują również na wydmach w strefach umiarkowanych[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Takson Gasteromycetes utworzył Elias Fries w 1821 r.[9] Zaliczano do niego m.in. m.in. takie rzędy grzybów, jak: czarnobrzuszkowce, gniazdnicowce, gwiazdoszowce, pałeczkowce, purchawkowce, tęgoskórowce[2].
Przeciwieństwem wnętrzniaków były grzyby o otwartym owocniku zaliczane do klasy Hymenomycetes Fr. One również są taksonem nieaktualnym[2]. Pośrednią grupą między nimi są grzyby sekotioidalne[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Richard Harder, Systematyka, [w:] Eduard Strasburger, J. Mądalski, O. Kostecka-Mądalska (red.), Botanika: podręcznik dla szkół wyższych, wyd. 2 pol. według 28 oryg, Warszawa: PWRiL, 1967.
- ↑ a b c d e Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 16, 42, 56, 444, 455, 470, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ A.W. Wilson, M. Binder, D.S. Hibbett, eEffects of gasteroid fruiting body morphology on diversification rates in three independent clades of fungi estimated using binary state speciation and extinction analysis, „Evolution”, 65 (5), 2011, s. 1305–1322, DOI: 10.1111/j.1558-5646.2010.01214.x., PMID: 21166793.
- ↑ CABI databases [online], Dictionary of the Funhi [dostęp 2020-04-16].
- ↑ a b British Puffballs, Earthstars and Stinkhorns, [w:] D.N. Pegler, Account of the British Gasteroid Fungi, Kew: Royal Botanic Gardens, 1995, ISBN 0-947643-81-8.
- ↑ a b c H.R. Miller, O.K. Miller OK (1988)., Gasteromycetes: Morphological and Developmental Features, with Keys to the Orders, Families, and Genera, Eureka, California: Mad River Press, s. 36–69, ISBN 0-916422-74-7.
- ↑ Trufle, najdroższe grzyby ... [online] [dostęp 2013-12-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13].
- ↑ Dispersal of truffle-like fungi in New Zealand, [w:] R.E.Beever, Southern Temperate Ecosystems: Origin and Diversification, Hobart, Australia 1993, s. 22.
- ↑ Index Fungorum [online] [dostęp 2024-01-08].
- ↑ Harry D. Thiers, Harry D (January–February 1984), The Secotioid Syndrome, „Mycologia”, 76 (1), New York: The New York Botanical Garden, Bronx. NY 10458 1984, s. 1–8, DOI: 10.2307/3792830., JSTOR, 3792830, JSTOR: 3792830..