Gesett
En Gesett, ok Wett[1] (ok Witt) oder Laag[2], Küre[3] oder Willküre[4] sünd de Vörschriften vun dat Recht, de allgemeen gellen doot un de vun de tostännigen Stäen tohopenfaat sünd. Se sünd vun den Gesettgever, in en fastleggt Verfahren in Kraft sett wurrn.
Geschichte
[ännern | Bornkood ännern]In ole Tieden al is dat nödig ween, de Tostänn in en Meenheit duerhaftig un all övereen to regeln. Ännert hett sik bloß de Person vun den Gesettgever oder de Grund, worüm he Gesette rutbringen draff. Bannig ole Gesette finnt sik unner annern in de Rechtsböker vun den Codes Hammurapi ut Babylon oder in de Rechtsböker vun dat Ole Testament in de Bibel.
De Begreepe
[ännern | Bornkood ännern]Dat Woort Gesett maakt al düütlich, datt dor wat mit meent is, „wat fastleggt is“ oder „wat fastsett’ is“. Dat ole Woort Wett (Witt) hangt tosamen mit „weten“, nämlich, wat Recht is un wat Unrecht. Laag is verwandt mit engelsch law, däänsch Lob , sweedsch lag. Dat kummt ok in dat plattdüütsch schrevene Jütsche Low vör. Düt Woort is afleit’ vun dat latiensche „Lex“.
En Gesett is an un for sik in den Sinn vun dat Woort en Fastsetten un Upstellen vun Regeln. Vundeswegen warrt dat Verfahren vun dat Gesettgeven ok „Rechtsetten“ nömmt, gegen dat „Rechtspreken“ över. De Duden seggt: „En Gesett is en Vörschrift, de vun’n Staat fastsett wurrn is un de all Lüde an dat Recht binnen deit“.[5]
Rangfolge (Normenhierarchie)
[ännern | Bornkood ännern]Twuschen verschedene Gesette gifft dat en Rangfolge. Dat heet, datt dat Gesett, wat unner en anner Gesett stahn deit, vun sien Inholt her nich gegen dat angahn draff, wat in dat högere Gesett steiht. Nee, dat mutt sik an de Vörgaven vun dat högere Gesett holen, wo dat ja ok vun afhangen deit (de so nömmte Normenhierarchie). In dat Recht binnen en Staat steiht de Verfaten an de Spitz. In de Verfaten sünd de uppersten Grundsätze de, de mit de so nömmte Ewigkeitsklausel utstaffeert sünd. Unner de Verfaten staht denn de so nömmtenm „eenfachen Gesette“ un unner de staht denn de Verordnungen un Satzungen. Recht, wat mit de högern Grundsätze nich överee stimmen deit, warrt normolerwiese as nixhaftig ankeken. In Düütschland kann bi Gesette unner de Verfaten de Nixhaftigkeit vun dat gesett man bloß dör dat Bundsverfatengericht (BVerfG) oder dör dat tostännige Landsverfatengericht faststellt weern (Afkant-Monopol).
Rechtsetten
[ännern | Bornkood ännern]De Aart vun dat Rechtsetten is in Demokratien meist al övereen. Tomeist warrt in de tostännigen Parlamente oder Afordentenhüser en Andrag för en Gesett inbrocht (Gesett-Initschativ). Düsse Andrag is vördem dör Fachutschüsse, över de Grenzen vun de Parteien henweg, utarbeit’ wurrn. Dorna warrt dat to’n Afstimmen vörleggt. Dormit en Gesett güllig Recht warrt, mutt en fastleggten Weg för dat Verfahren inholen weern. Dat Rechtsetten is en Upgave vun de Gesettgevende Macht. Se kann ok de Exekutive tostahn, Verordnungen vun dat recht un Satzungen rutgahn to laten. Je na de Aart vun de Demokratie gifft dat ok Länner, wo dat Volk över dat Recht afstimmen draff („Rechtsetten dör dat Volk“)
Tahl vun de Gesette
[ännern | Bornkood ännern]In de Bundsrepubliek Düütschland hett dat in dat Johr 2003 alltohopen 2.197 Bundsgesette geven. Dor höört 45.511 Paragraphen un 3.131 Verordnungen to.[6] An’n 31. Dezember 2009 sünd dor 1.921 Gesette un 3.440 Verordnungen mit alltohopen 76.382 Artikels un Paragraphen vun wurrn[7] Hento kaamt noch de Gesette un Verordnungen vun de 16 Bundslänner un vun'e EU.
Kiek ok bi
[ännern | Bornkood ännern]Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun [[q:de:{{{1}}}|„{{{1}}}“]] (hoochdüütsch).
Borns
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Kiek hier, Hermann Böning, Plattdeutsches Wörterbuch für das Oldenburger Land
- ↑ kiek hier
- ↑ Hermann Böning, a.a.O.
- ↑ Hermann Böning, a.a.O.
- ↑ "eine vom Staat festgesetzte, rechtlich bindende Vorschrift". Duden, Deutsches Universalwörterbuch, 6. Uplage 2006
- ↑ Bundestagsdrucksache 15/1233 vom 25. Juni 2003.
- ↑ Pressemitteilung vom 19. Januar 2009.