Gladiatoro
Gladiatoro estis spektakla batalanto en antikva Romio, kiu je amuzo de la publiko batalis en cirko kontraŭ alia homo aŭ sovaĝa besto. La nomo deriviĝas de la latina vorto gladius (= glavo). Sed estis diversaj specoj de gladiatoroj, kiuj batalis per diversaj bataliloj.
Gladiatoroj foje, sed ne ĉiam, estis sklavoj. Kelkaj estis kondamnitaj krimuloj. La batalo inter gladiatoroj foje estis ĝismorta; okaze de malvenko de brave batalinta gladiatoro la publiko povis indulgi aŭ malindulgi lin; la gesto, kiun oni uzis tiucele, estas disputata (laŭ kelkaj levo de mano kun polekso montranta supren/malsupren, kiel sur pentraĵo de Jean-Leon Gerome).
Probable la gladiatoraj bataloj originas en kutimo de etruskoj, kiuj kredis, ke la sango de batalantoj helpas mortintojn pluvivi en transtomba mondo. La origino de la nomo Gladiatoro estas "Gladius" - glavo en la latina.
Gladiatoro Spartacus gvidis la plej faman ribelon de romiaj sklavoj.
Konstantino la 1-a malpermesis gladiatorajn batalojn.
Virinoj (Gladiatrix)
[redakti | redakti fonton]
Ekde la 60-aj jaroj p.K. inaj gladiatoroj aperas kiel raraj kaj "ekzotaj signoj de escepte luksa spektaklo". En 66 p.K., imperiestro Nerono havis etiopajn virinojn, virojn kaj infanojn batali ĉe munus por impresi la reĝon Tiridato la 1-a de Armenio. Romianoj ŝajnas esti trovinta la ideon de ina gladiatora novaĵo amuza, aŭ tute absurda; Juvenalo titolas siajn legantojn per virino nomata "Mevia", ĉasante aprojn en la areno "kun lanco en la mano kaj mamoj malkovritaj", kaj Petronio mokas la pretendojn de riĉa, malaltklasa civitano, kies batalantoj inkluzivas virinon batalantan de ĉaro. Tia batalo de 89 p.K., dum la regado de Domiciano, okazis inter inaj gladiatoroj, priskribitaj kiel "amazonoj". En Halikarnaso, reliefo de la 2-a jarcenta p.K. prezentas du inajn batalistojn nomitajn "Amazono" kaj "Achillia"; ilia matĉo finiĝis per remiso. En la sama jarcento, surskribo laŭdas unu el la loka elito de Ostia kiel la unua kiu "armis virinojn" en la historio de siaj ludoj. Inaj gladiatoroj probable submetiĝis al la samaj regularoj kaj trejnado kiel iliaj viraj samranguloj. Romia moralo postulis, ke ĉiuj gladiatoroj estu el la plej malaltaj sociaj klasoj, kaj imperiestroj, kiuj ne respektis ĉi tiun distingon, gajnis la malestimon de posteularo. Cassius Dio penas rimarkigi, ke kiam la tre admirata imperiestro Tito uzis inajn gladiatorojn, ili estis de akcepteble malalta klaso.
Iuj rigardis inajn gladiatorojn de iu ajn speco aŭ klaso kiel simptomon de koruptitaj romiaj apetitoj, moroj kaj virineco. Antaŭ ol li fariĝis imperiestro, Septimo Severo eble partoprenis la Antiochenajn Olimpikojn, kiuj estis revivigitaj de la imperiestro Komodo kaj inkluzivis tradician grekan inan atletikon. Lian provon doni al Romo simile dignan elmontron de ina atletiko renkontis la homamaso kun ribelaj ĉantoj kaj katvokoj. Verŝajne kiel rezulto, li malpermesis uzi inajn gladiatorojn en 200 p.K.
