Gunsmoke
Gunsmoke je američka radio i televizijska western serija koju su stvorili režiser Norman MacDonnell i pisac John Meston. Radnja se događala u i oko Dodge Cityja u Kansasu u doba naseljavanja američkog Zapada.
Radio-verzija se emitirala od 1952. do 1961. godine, te se smatra jednom od najboljih radio drama svih vremena. Televizijska verzija se emitirala od 1955. do 1975. godine, te se smatra jednim od najdugotrajnijih igranih TV-programa u historiji američke i svjetske televizije.
Na Trećem programu Hrvatske televizije se emitira pod naslovom Miris baruta.
 Glumačka postava radio-verzije Gunsmokea: Howard McNear (Doc), William Conrad (Matt), Georgia Ellis (Kitty) i Parley Baer (Chester) | |
| Žanr | Western (radio-dramska serija) |
|---|---|
| Trajanje | 30 min. po epizodi |
| Zemlja |  Sjedinjene Države |
| Jezici | engleski |
| Nastupaju | William Conrad Parley Baer Howard McNear Georgia Ellis |
| Kreatori | Norman MacDonnell John Meston |
| Producenti | Norman MacDonnell |
| Svi datumi | 26. april 1952 - 18. jun 1961 |
| Br. serijala/sezona | 9 |
| Br. epizoda | 432 |
| Audio format | mono |
Ideju za seriju je kasnih 1940-ih dobio predsjednik CBS-a William S. Paley, poznat kao veliki fan radio-serije The Adventures of Philip Marlowe. Svog direktora programa Hubella Robinsona je zamolio da napravi sličnu seriju u tvrdokuhanom stilu, ali smještenu u doba Divljeg Zapada.
Harry Ackerman, potpredsjednik CBS-a za Zapadnu Obalu, inače kreator serije o Philipu Marloweu, je preueo zadatak. Godine 1949. su na audiciju došle dvije verzije - "tvrdokuhana" radio-drama "Mark Dillon Goes to Gouge Eye" s Ryeom Billsburyjem u naslovnoj ulozi, i mnogo "mekša" i po karakteru vedrija s Howardom Culverom. Ackerman je odobrio potonju, ali se ubrzo ispostavilo da je Culver vezan ugovorom za radio-seriju Straight Arrow, te je projekt tavorio u ladici tri godine. Tada su CBS-ovi pisci Norman MacDonnell i John Meston pronašli "tvrdokuhanu" verziju i na osnovu nje odlučili napraviti vlastitu radio-seriju.
MacDonnell i Meston su za cilj imali napraviti vestern "za odrasle", u smislu da se bavio ozbiljnim i ponekad neugodnim temama, za razliku od mladenačkoj publici namijenjenih naslova kao što su The Lone Ranger i The Cisco Kid. Njihova serija je bila smještena u Dodge City u doba kada je to mjesto vrvilo kaubojima i goničima stoke 1870-ih.
Glavni junak je bio šerif Matt Dillon, koga je glumio William Conrad. Stalni likovi su bili morbidni gradski ljekar "Doc" Charles Adams (Howard McNear); Dillonov povremeni pomoćnik Chester Proudfoot (Parley Baer) i lokalna prostitutka Kitty Russell (Georgia Ellis).
Serija se emitiranjem započela 26.4. 1952., a završila 18.6. 1961. Tokom njenog trajanja je stekla brojne pohvale zbog niza inovativnih zvučnih efekata, izvrsnih dijaloga i za tadašnje doba neuobičajeno realističkog prikaza života na Divljem Zapadu. Mnoge od epizoda su se bavile skalpiranjem, linčom i ovisnošću o opijumu i narkoticima. Glavni je junak bio prilično različit od vestern arhetipova, odnosno prikazan je kao psihološki ranjen čovjek. Mnoge od epizoda nisu završavale sa tada standardnim hepi endom.
| Gunsmoke | |
|---|---|
| crno-bijela (1955-1966), boja (1966-1975) | |
| Format | western |
| Kreator | John Meston |
| Nastupaju | James Arness Milburn Stone Amanda Blake Dennis Weaver Ken Curtis Burt Reynolds Buck Taylor |
| Kompozitor(i) | Herman Stein |
| Zemlja porijekla | SAD |
| Broj serijala | 20 |
| Broj epizoda | 635 |
| Produkcija | |
| Trajanje | 30 minuta (1955-1961), 60 minuta (1961-1975) |
| Emitiranje | |
| Originalni kanal | CBS |
| Originalno prikazivanje | 10.9., 1955. – 1.9. 1975. |
Televizijska serija se originalno prikazivala od 10.9. 1955. do 1.9. 1975. na CBS-u u 635 epizoda. Do današnjeg dana to je najdugovječnija igrana TV-serija prikazivana u udarnom terminu na američkoj televiziji.
TV-producenti su odmah na početku odlučili da tumač glavne uloge ne bude William Conrad, s obzirom da je bio previše gojazan. Umjesto toga je uloga Matta Dillona dana Jamesu Arnessu koji ju je zadržao svih 20 sezona. Do kraja je ostao i Milburn Stone u ulozi Doca Adamsa. Amanda Blake je ulozi Kitty Russell ostala do pretposljednje sezone.
Dillonovog pomoćnika Chestera B. Goodea je tumačio Dennis Weaver, koji je 1964. napustio seriju. Njegov lik je zamijenio Festus, koga je tumačio Ken Curtis.
U seriji se izmijenio veliki broj stalnih i povremenih likova, a neki od budućih holivudskih zvijezda su upravo u njoj imali prve zapažene uloge. Primjer je Burt Reynolds u ulozi kovača Quinta Aspera (1962-1965).
Gunsmoke je doživio i strip-izdanje, odnosno seriju stripova koje je od 1958. do 1962. objavljivala kuća Dell Comics, a od 1969. do 1970. Gold Key Comics.
Na prostoru bivše Jugoslavije strip je objavljivan u specijaliziranim strip-magazinima pod naslovom Matt Dillon.
- Gunsmoke review
- Einstein guest appearance rumor
- Encyclopedia of Television Arhivirano 2013-09-11 na Wayback Machine-u
- Gunsmoke 50th Anniversary 2005 from Dodge City
- James Arness
- The Ken Curtis Appreciation Site
- Gunsmoke at The Internet Movie Database
- Gunsmoke TV Show on TVLand.com Arhivirano 2017-05-06 na Wayback Machine-u
- Gunsmoke at the National Film and Sound Archive[mrtav link]