Gvinei
Flag
|
Valdkundznam
|
| Pälidn | Konakri |
| Eläjiden lugu (2018) | 11,855,411[1] ristitud |
| Pind | 245,857 km² |
| |
| Kel' | francijan |
| Valdkundan pämez' | Mamadi Dumbuja |
| Päministr | Amadu Uri Ba |
| Religii | islam |
| Valüt | gvinejan frank (GNF) |
| Internet-domen | .gn |
| Telefonkod | +224 |
| Aigvö | UTC+0 |
Gvinei, täuz' oficialine nimituz — Gvinejan Tazovaldkund (franc.: République de Guinée [ʁe.py.bˈlik də giˈne]), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, läz Atlantižen valdmeren randištod. Sen pälidn, kaikiš suremb lidn da port om Konakri.
Istorii
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Vn 1958 2. päiväl redukud Gvinei tedištoiti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Vn 2008 23. päiväl tal'vkud sodakukerduz oli valdkundas. Vn 2021 5. päiväl sügüz'kud sodakukerduz tegihe Gvinejas i mäni satusekahas, valitud tobmuz om pandud arestan alle.
Edeline Konstitucii[2] om hüvästadud parlamental vn 2010 7. päiväl semendkud. Vn 2020 Konstitucijan versijan vägi om heittud sodakukerdusen jäl'ghe vn 2021 sügüz'kus.
Geografijan andmused
[vajehta | vajehtada lähtetekst]
Gvinei om mavaldkundröunoiš Senegalanke pohjoižes (röunan piduz — 363 km), Malinke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas (1062 km), Kot d'Ivuaranke päivnouzmas (816 km), Liberijanke suves (590 km), Sjerra Leonenke suvipäivlaskmas (794 km), Gvinei-Bisaunke lodehes (421 km). Ühthine röunoiden piduz — 4046 km. Valdmererandanpird om 320 km.
Mererandaline tazangišt vajehtab kukhiže da mägihe valdkundan südäimehe (Futa Džallon-plato). Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Nimb-mägi, 1752 m valdmeren pindan päl.
Znamasine jogi om Niger sen ližajogidenke. Langenijad merhe toižed joged oma sättujad laivištole severz' kümnid kilometroid ülüižele.
Klimat om subekvatorialine. Vodes om kaht sezonad sel'ktoiden aigröunoidenke. Vihmoiden sezonan aigan (kezaku-kül'mku) paneb sadegid 4300 mm mererandpolel. Suvipäivnouzmas om savannoid. Kuiv sezon vedase tal'vkuspäi semendkuhusai, sen aigan kuiv harmatan-tullei puhub Saharaspäi, lämuz järgeližiš +24..+27 Cel'sijan gradusaspäi ližadab +38 räkän gradusahasai. Vl 1993 mecad ottihe territorijan läz koumed videndest.
Londuseližed pävarad oma boksitad (mail'man varan läz pol't), raudkivend, kuld, diamantad, gidroenergii; toižed oma cirkon, rutil, monacit, uran.
Politine sistem
[vajehta | vajehtada lähtetekst]
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (franc.: Président de la République de Guinée). Hän paneb ohjastusen 28 ministrid radnikusile, sidä kesken päministrad (franc. Premier ministre), mugažo agjoiden pämehid. Konstitucijan mödhe, kaik rahvaz valičeb prezidentad videks vodeks.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (franc.: Assemblée nationale), kaik rahvaz valičeb sen 114 ühtnijad videks vodeks.
Prezidentan järgenduseližed valičendad oliba vn 2020 redukun 18. päiväl. Mamadi Dumbuja om nügüdläižen prezidentan vn 2021 redukun 1. päiväspäi, om tedotadud prezidentaks sodakukerdusen jäl'ghe. Edeline prezident om Al'fa Konde (21. tal'vku 2010 — 5. sügüz'ku 2021, radoi kaht strokud), hänen valičendad oliba ezmäižikš tobmuden telustandata (vl 2015 sai 57,85 % änid, vl 2010 — 52,52 % kahtendes turas), sid' vajehti konstitucijad i vägesti vn 2020 valičendoil (sai 59,5 %), oli pandud arestan alle sodakukerdusen jäl'ghe vn 2021 sügüz'kus. Parlamentan ühtnijoiden pidestunuded valičendad oliba vn 2020 22. päiväl keväz'kud, ühten aigan referendumanke konstitucijan vajehtamižes. Amadu Uri Ba radab päministran vn 2024 uhokun 27. päiväspäi. Edeližed päministrad oma Bernar Gomu (16. heinku 2022 — 19. uhoku 2024), Mohamed Beavogi (6. reduku 2021 — 16. heinku 2022), Ibragima Kassori Fofana (21. semendku 2018 — 5. sügüz'ku 2021).
Administrativiž-territorialine jagand
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Kacu kirjutuz: Gvinejan administrativiž-territorialine jagand.
Valdkund jagase seičemeks agjaks da ühteks pälidnaks (agjaha tazostadud). Agjad alajagasoiš 33 prefekturaks. Kaik valdkundas om 38 lidnkundad (franc.: communes urbaines) da 303 küläkundad (franc.: communautés rurales, sous-préfectures).
Eläjad
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Gvinejas elädas gvinejalaižed. Kaik om 24 igähišt rahvahad. Vn 2014 heinkus valdkundan ristitišt oli 11 474 383 eläjad.
Uskondan mödhe (2014): islamanuskojad — 89,1 %, hristanuskojad — 6,8 %, animistad — 1,6 %, toižed uskojad — 0,1 %, religijatomad — 2,4 %.
Gvinejan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2005, surembaspäi penembha): Nzerekore, Kindia, Boke, Kankan, Kisidugu.
Ižanduz
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Vl 2012 Gvinejan päeksport oli alüminiikivend (61 %), ratud korund (rubinad, sapfirad i tž.) (11 %), kuld (6 %); toine eksport — kofe (4 %), kala (4 %), kivivoi (3 %), diamantad (2 %).
Galerei
[vajehta | vajehtada lähtetekst]-
Futa Džallon-platon kaikiš korktemb Laur-mägenpä (1515 m ü.m.t.) harakteriženke Malin Emänd-kall'profilänke (2022) -
Tabun-vezilanktend (Chute de Tabouna) Kindii-kundas (Kindia), valdkundan päivlaskman suvi (2022) -
Vezilanktendoiden Saal-serii (Chute de Saala), nägu 360° valdkundan päivlaskman keskuzpalas (2023) -
Päivlaskmaine šimpanze (Pan troglodytes verus) Gvinejan suvipäivnouzmaižen čogan transröunmaverižes kel'dtahos läz Bossu-žilod (Bossou) vl 2021 -
Kül'bendrand mererandal'žil Loos-saril läz Konakri-pälidnad (2022)
Homaičendad
[vajehta | vajehtada lähtetekst]- ↑ Gvinejan ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
- ↑ Gvinejan Tazovaldkundan Konstitucii. — Mjp.univ-perp.fr. (fr.)
Irdkosketused
[vajehta | vajehtada lähtetekst] |
Gvinei Vikiaitas |
| Afrikan valdkundad | ||
 | ||
|
1 Om Azijas mugažo. |