Henryk Schmitt

Henryk Schmitt

Data i miejsce urodzenia	5 lipca 1817 Lwów
Data i miejsce śmierci	16 października 1883 Lwów
Zawód, zajęcie	historyk, bibliotekarz
Uczelnia	Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki

Henryk Schmitt na drzeworycie Juliana Schübelera (1883)

Henryk Schmitt (ur. 5 lipca 1817 we Lwowie, zm. 16 października 1883 we Lwowie) – polski historyk, przedstawiciel lelewelowskiej szkoły historycznej, bibliotekarz, dziennikarz.

Życie

Był synem rzeźnika. Ukończył gimnazjum (1836), a następnie studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim. Włączył się tam w działalność konspiracyjną związków demokratyczno-niepodległościowych w Galicji. W 1838 przerwał studia z powodów finansowych i zaczął pracować jako nauczyciel domowy. Kontynuował działalność w ruchach niepodległościowych, wchodząc do organizacji "Synowie Ojczyzny". W 1841 został za to skazany na karę śmierci, jednak w 1845 objęła go amnestia i Schmitt wyszedł z więzienia. W 1846 został skazany ponownie na karę śmierci za działalność spiskową. Tę karę zamieniono następnie na 20 lat więzienia, a po rozpoczęciu Wiosny Ludów (1848) objęła go ponownie amnestia.

Zamieszkał we Lwowie, zostając też członkiem Centralnej Rady Narodowej. Podjął pracę bibliotekarza w Bibliotece Pawlikowskich. Pracował też jako dziennikarz, pisząc teksty do Gazety Warszawskiej, Neu Zeit, Gazety Codziennej, Dziennika Literackiego i Gazety Narodowej. Od 1860 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Pracował przy organizacji powstania styczniowego w 1863. Został aresztowany za napisanie tekstu omawiającego walkę partyzacką. W trakcie procesu wyjechał za granicę do Paryża. Jego żona, Leokadia z domu Mitraszewska, także działała przy organizacji powstania, została aresztowana wraz z nim i wraz z nim wyjechała na emigrację do Paryża.

Do kraju wrócił w 1865, po ogłoszeniu amnestii. Współtworzył w 1868 Towarzystwo Narodowo-Demokratyczne we Lwowie. W 1869 przystąpił do Rady Szkolnej Krajowej.

Twórczość

Prace historyczne Schmitta zaliczane są do lelewelowskiej szkoły historycznej. Schmitt uznawał, że państwo polskie powstało samoistnie, bez udziału czynników zewnętrznych (wpływów ideowych, militarnych, instytucjonalnych_, jako wynik rozwoju ludów zamieszkujących te ziemie. Jego rozwój i ustrój określone były cechami tych ludów.

Charakterystyka ludów, które złożyły się na naród polski przejęta była z pracy Johanna Gottfrieda Herdera Myśli o filozofii dziejów, gdzie Słowianie opisywani są jako lud łagodny, serdeczny i gościnny, pokojowy, prowadzący osiadły tryb życia i trudniący się rolnictwem, łowiectwem i zbieractwem. Ponadto, Schmitt (za Lelewelem) uznawał, że cechą szczególną dawnych Polaków było umiłowanie wolności, a także duch wspólnotowy, które stały się podstawą pierwotnego republikanizmu. Za Lelewelem wskazywał też pierwotną formę organizacji społecznej: wolną gminę. Z życia politycznego tej pierwotnej wspólnoty wynikał też późniejszy rozwój polskiego ustroju, w którym decyzje podejmowane były przy zgodzie wszystkich wolnych mieszkańców. Przyjmowanie obcych wzorców instytucjonalnych stawało się źródłem kryzysów, a w dalekich konsekwencjach, upadku Rzeczypospolitej w XVIII w. Powstania niepodległościowe były konieczną konsekwencją immanentnych cech Polaków, przede wszystkim umiłowania wolności. Tym samym były konieczne, czego nie rozumieli krytycy tych powstań.

W kwestiach narodowych Schmitt przyjmował stanowisko nacjonalistyczne. Sprzeciwiał się emancypacji Żydów i ruchowi niepodległościowemu Rusinów (Ukraińców), wskazując, że należy odtworzyć Rzeczpospolitą w dawnych granicach.

Publikacje

• Dzieje narodu polskiego od najdawniejszych czasów potocznie opowiedziane, Lwów 1863.
• Dzieje polskie XVIII i XIX wieku, t. 1-4, 1866–1868 t.1, t.2, t.3, t.4.
• Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, t. 1-4, Lwów 1868–1880 t.1, t.2, t.3, t.4.
• Kilka uwag w sprawie rokoszu Zebrzydowskiego, Poznań 1865
• Ksiądz Hugo Kołłątaj i jego prześladowcy. Szkic biograficzno-krytyczny Lwów 1873
• Materyały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta III i pierwszych lat dziesięciu panowania Stanisława Poniatowskiego przedruk z Dziennika liter. z r. 1857 z niektóremi odmianami w tekście i z przydaniem dokumentów tam nie umieszczonych. T. 1 t. 2 Lwów 1857
• Narodowość polska jej postawy, rozwój dziejowy, przeobrażenia i zboczenia oraz stosunek do chwili obecnej, Lwów 1862.
• Pogląd na rozwój ducha i kierunku dziejopisarstwa polskiego w wieku XIX, 1859.
• Pogląd na żywot i pisma ks. H. Kołłątaja podkanclerzego koronnego, Lwów 1859–1860.
• Rokosz Zebrzydowskiego, Lwów (1857–1858).
• Rozbiór krytyczny pomysłów historyozoficznych i odkryć dziejowych pana Antoniego Walewskiego członka czynnego krakowskiej akademii umiejętności. Lwów 1875
• Rozbiór dzieła pod tytułem Dzieje Polski w zarysie przez Michała Bobrzyńskiego, Kraków 1882
• Rys dziejów narodu polskiego od najdawniejszych czasów znanych do roku 1763, t. 1-3, 1855–1857 t.1, t.2, t.3.
• Szkic historyczny dziejów 30-letniego panowania Stanisława Augusta, ostatniego króla polskiego Kraków 1872

Bibliografia

• WłodzimierzW. Bernacki WłodzimierzW., Schmitt Henryk, [w:] MichałM. Jaskólski (red.), Słownik historii doktryn politycznych, t. 5, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 361-363 .

Linki zewnętrzne

• Исторія польскаго народа - ros. przekład "Historii narodu polskiego" Henryka Schmitta (w Wikiźródłach) (ros.)
• Henryk Schmitt. Życiorys spisany na podstawie dokumentów i korespondencyj Lwów 1888
• Publikacje Henryka Schmitta w bibliotece Polona