Jump to content

Hudaismo

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Ti Hudaika (agpanakawan manipud iti ngato): Ti Shabbat a kandela, tasa a pabugguan ti ima , Chumash ken Tanakh, Torah pangitudo, shofar ken etrog a kahon

Ti Hudaismo (manipud iti Latin Iudaismus, naala manipud iti Griego nga Ioudaïsmos, ken dimtengan a nakaalaan manipud iti Hebreo יהודה, Yehudah, "Huda";[1][2] iti Hebreo: יהדות, Yahadut, dagiti naisangsangayan a pannakailasin ti Hudio nga ethnos)[3] ket isu ti relihion, pilosopia ken ti waya ti biag ti tattao a Hudio.[4] Ti monoteistiko a relihion a nagtaud iti Hebreo a Biblia (tinawtawagan pay ti Tanakh) ken nasuksukimat kadagiti kinaudi a teksto a kas ti Talmud, ti Hudaismo ket naipanpanunotan babaen dagiti relihioso a Hudio nga isu ti panangiyebkas ti ti tulagan a pannkaikabagian iti Dios a naibangon iti Annaka ti Israel.[5] Ti Rabaniko a Hudaismo ket agtengtengngel a ti Dios ket nangiparang kadagit lintegna ken bilbilin kennni Moses idiay Bantay Sinai iti porma iti Naisurat ken Naiyebkas a Tora.[6] Iti naipakasaritaan, daytoy a panangibagbaga ket sinuppiat idi babaen dagiti nadumaduma a grupo a kas ti Saduceos ken Helenestiko a Hudaismo ti las-ud ti Makadua a Templo a paset ti panawen; dagiti Karaite ken Sabateos idi las-ud ti nasapa ket kinaudi a mediebal a paset ti panawen;[7] ken dagiti paset dagiti moderno a reporma a tignay. Dagiti liberal a tignay iti moderno a panawen a kas ti Humanistiko a Hudaismo ket mabalin a di teistiko.[8]

Ti Hudaismo ket agtunton kadagiti naipakasaritaan a panagtultuloy a gumay-at ti ad-adu ngem 3,000 a tawtawen. Kadagiti kangrunaan a relihion ti lubong, ti Hudaismo ket naipanpanunotan a kas maysa kadagiti kaduogan a monoteistiko a relihion.[9][10] Dagiti Hebreo / dagiti Israelita ket natawtawagandan kadagiti "Hudio" kadagiti naud-udi a liblibro iti Tanakh a kas ti Libro ni Ester, nga adda dagiti termino ti Hudio a mangsuksukat ti titulo nga "Annak ti Israel".[11] Dagiti teksto ti Hudaismo, dagiti tradision ken dagiti pateg a napigsa a nangimpluensia kadagiti kinaudi nga Abrahamika a relion, a mairaman ti Kristianidad, Islam ken ti Baha'i a Pammati.[12][13] Adu kadagiti aspeto ti Hudaismo ket dagus wenno saan a dagus a nakaimpluensia ti sekular a Lumaud nga etika ken sibil a linteg.[14]

Dagiti Hudio ket maysada a etnorelihioso a grupo[15] ken mairaman dagiti naipasngay a Hudio ken dagiti naipagbaliwen iti Hudaismo. Idi 2010, ti Hudio a populasion ti lubong ket nakarkulo idi iti 13.4 a riwriw, wenno agarup a 0.2% iti dagup ti populasion ti lubong. Agarup a 42% kadagiti amin a Hudio ket agtataeng idiay Israel ken agarup a 42% rket agtataeng idiay Estados Unidos ken Kanada, nga adda dagiti kaaduan a nabatbati ket agtataeng idiay Europa.[16] Ti kadakkelan a kadagiti relihioso a tignay ti Hudio ket Ortodokso a Hudaismo (Haredi a Hudaismo ken Moderno nga Ortodokso a Hudaismo), Konserbatibo a Hudaismo ken Reporma a Hudaismo. Ti kangrunaan a taudan a paggiddiatan a baetan dagitoy a grupo ket ti arngianda iti Hudio a linteg.[17] Ti Ortodokso a Hudaismo ket agtartaripatu a ti Tora ken Hudio a linteg ket nainlangitan iti tinaudan, eternal ken di mabaliwan, ken dagitoy ket nasken a nainget a masursurot. Ti Konserbatino ken Reporma aHudaismo ket ad-adu a liberal, a ti Konserbatibo a Hudaismo ket sapasap a mangiragragpat ti maysa nga ad-adu a "tradisional" a pannakaipatarus kadagiti kammasapulan ti Hudaismo ngem ti Reporma a Hudaismo. Ti kadawyan a puesto ti Reporma ket ti Hudio a linteg ket nasken a mapanirigan a kas maysa nga agsmang kadagiti sapasap nga alagaden ngem ti maysa nga agasmang kadagiti panagiparparit ken dagiti rebbeng a mapalpaliiw ken nasken kadagiti amin a Hudio.[18][19] Iti naipakasaritaan, dagiti naipangpangruna a korte ket nangipatpatungpal kadagiti Hudio a linteg; tatta nga aldaw, adda dagitoy a korte ngem ti panagsanay iti Hudaismo ket kaaduan a boluntario.[20] Ti kinaturay iti telohiko ken dagiti legado a banag ket saan a naibangbangon iti sinoman a tao wenno gunglo, ngem dagiti sagrado a teksto ken dagiti rabino ken dagiti eskolar a nangipatpatarus kadagitoy.[21]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Dagiti pamay-ay ken dagiti Kategoria: Hudaismo ken Ebanghelio
  2. ^ "AskOxford: Hudaismo". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-05-31. Naala idi 2013-02-28.
  3. ^ Shaye J.D. Cohen 1999 Dagiti Rugian ti Kinahudio: Dagiti pagbeddengan, Nadumaduma a kita, Dagiti madudua, Berkeley: Unibersidad ti California a Pamalditan; p. 7
  4. ^ Jacobs, Louis (2007). "Hudaismo". Iti Fred Skolnik (ed.). Encyclopaedia Judaica. Vol. 11 (2d nga ed.). Farmington Hills, Mich.: Thomson Gale. p. 511. ISBN 978-0-02-865928-2. Hudaismo, ti relihion, pilosopia, ken waya ti biag dagiti Hudio.
  5. ^ "Dagiti Rekurso ti Pannakaammo: Hudaismo". Berkley a Sentro para iti Relihion, Kappia, ken dagiti Pannakibiang iti Lubong. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-08-27. Naala idi 2011-11-22.
  6. ^ "Ania kadi ti maiyebkas a Tora?". Torah.org. Naala idi 2010-08-22.
  7. ^ "Hudio nga Unibersidad ti Karaite". Kjuonline.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-08-25. Naala idi 2010-08-22.
  8. ^ "Kagimongan para iti Humanistiko a Hudaismo". Shj.org. Naala idi 2010-08-22.
  9. ^ "Relihion ken Etika – Hudaismo". BBC. Naala idi 2010-08-22.
  10. ^ Relihion: Dagiti Tallo a Relihion, Maysa a Dios PBS
  11. ^ Dagiti pakikabilan ti pirak: ti maysa apangyuan iti Hudaismo p. 59 babaen ni Stephen M. Wylen, Paulist Press, 2000 [1]
  12. ^ Heribert Busse (1998). Islam, Hudaismo, ken Kristianidad: Teolihoko ken Naipakasaritaan a Pannkaikapetan. Markus Wiener Publishers. pp. 63–112. ISBN 978-1-55876-144-5.
  13. ^ Irving M. Zeitlin (2007). Ti Naipakasaritaan a Mahoma. Polity. pp. 92–93. ISBN 978-0-7456-3999-4.
  14. ^ Dagiti Parawad ti Hudio iti Sibilisasion: Maysa aKarkulo (libro)
  15. ^ Kitaen ti, kas pagarigan, Deborah Dash Moore, Dagiti Politika nga Identidad ti Amerikano a Hudio, Unibersidad ti Michigan a Pagmalditan, 2008, p. 303; Ewa Morawska, Saan a Natalged a Prosperidad: Dagiti Adda ti Bassit nga Ili a Hudio iti Industrial nga Amerika, 1890–1940, Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan, 1999. p. 217; Peter Y. Medding, Patpateg, dagiti kinaykayat ken identidad: Dagiti Hudio ken politika iti maysa nga agbalbaliw a lubong, Tomo 11 kadagiti Panagad-adal iti kontemporario a Kinahudio, Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan, 1995, p. 64; Ezra Mendelsohn, Tattao ti siudad: Dagiti Hudio ken dagiti urbano a karit, Tomo15 kadagiti Panagad-adal iti kontemporario a Kinahudio, Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan, 1999, p. 55; Louis Sandy Maisel, Ira N. Forman, Donald Altschiller, Charles Walker Bassett, Dagiti Hudio ti Amerikano a Politika: dagiti salaysay, Rowman & Littlefield, 2004, p. 158; Seymour Martin Lipset, Amerikano aPannakailaslasin: Ti Dua a Tadem nga Espada, W. W. Norton & Company, 1997, p. 169.
  16. ^ Hudio a Populasion ti Lubong, 2010. Sergio Della Pergola, Hebreo nga Unibersidad ti Herusalem
  17. ^ "Dagiti Hudio a Denominasion". ReligionFacts. Naala idi 2010-08-22.
  18. ^ "Reformo a Hudaismo". ReligionFacts. Naala idi 2010-08-22.
  19. ^ "Ania kadi ti Reporma a Hudaismo?". Reformjudaism.org. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-09-10. Naala idi 2010-08-22.
  20. ^ Encyclopædia Britannica. "Britannica Online Encyclopedia: Bet Din". Britannica.com. Naala idi 2010-08-22.
  21. ^ "Hudaismo 101: Dagiti Rabino, Dagiti Padi ken Dadduma pay a Pamay-an ti Relihion". Jewfaq.org. Naala idi 2010-08-22.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Hudaismo iti Wikimedia Commons

  • Hudaismo 101, ti adu a masalsaludsod nga insurat babaen ti maysa abibliotekario.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Hudaismo&oldid=395217"