Immanuel Kant
Ni Immanuel Kant (Panangibalikas nga Aleman: [ɪˈmaːnu̯eːl ˈkant]; 22 Abril 1724 – 12 Pebrero 1804) ket maysa idi nga Aleman a pilosopo manipud idiay Königsberg (tattan ket ti Kaliningrad iti Russia), nga isu ketnagsuksukisok, naglektura, ken nagsurat iti pilosopia ken antropolohia idi las-ud ti Panagpalawag idi gibus ti maika-18 a siglo.[1]
Ti kangrunaan nga obra ni Kant, ket ti Panagdillaw iti Puro a Rason (Kritik der reinen Vernunft, 1781),[2] a naigandat tapno maitipon ti rason nga adda ti pannakasanayna tapno makapan ti las-ud kadagiti naipanunotanna a pannakapaay iti tinawtawid a pilosopia ken metapisika. Isu ket nagnamnama a manngpatingga ti maysa a panawen ti panagpattapatta a dagiti banag ti ruar ti panakasanay ket naus-usar a mangsuporta ti nakitkitana a kas dagiti awan mayana a teoria, bayat nga isu ket sumupsupiat ti eskeptisismo dagiti agpanpanunot a kas ni Berkeley ken ni Hume.
A nangibaga ti:
"Kankanayon a nabatbati nga eskandalo ti pilosopia ken ti sangalubongan a panagrason ti nagtagitaon a ti irurumsua dagiti banag ti ruar kaniatayo … ket nasken a maipagarup a dagitoy ket ti pammati laeng, ken no mairana daytoy ti sinoman a mangdudua daytoy, nasken a mabalintayo a sungbatan ti naapnekan a pangipatalged."[3]
Ni Kant ket nagisingasing ti 'Koperniko a Rebolusion' iti panagisubli, a nagibaga ti:
"Manipud tattan naipagpagarup nga amin dagiti bukodtayo a pannakaammo ket nasken umanamong kadagiti banag; ngem … agpadastayo met no saantayo a makaadayo kadagiti parikut ti metapisika babaen ti panagipagarup a dagiti banag ket nasken nga umanamong ti bukodtayo a pannakaaamo."[4]
Ni Kant ket nagipablaak kadagiti dadduma a nangruna nga obra iti etika, relihion, linteg, estetika, astronomia, ken pakasaritaan. Kadagitoy ket mairaman ti Panagdillaw iti Praktikal a Rason (Kritik der praktischen Vernunft, 1788) ken ti Metapisika dagiti Kababalin (Die Metaphysik der Sitten, 1797), a maipanggep ti etika. Ken ti Panagdillaw iti Panangukom (Kritik der Urteilskraft, 1790), a kumitkita ti estetika ken teleolohia. Isu ket nangigandat a mangibanag dagiti suppiatan a nagbaetan dagiti empiriko ken rasionalista nga arngian. Ti emperiko ket nagipatalged nga amin dagiti pannakaamo ket nagtaud kadagiti panakasanay; ti rationalista ket mangipatpato a ti rason ken dagiti masna a kapanunotan ket dati dagitoy. Ni Kant ket nangisuppiat a ti pannakasanay ket puro a kabukbukodan no saan pay nga immuna a naiyaddang babaen ti puro a rason. Kinunana pay a ti panagusar ti rason nga awan ti pannakaipakat ti pannakasanay ket mangturong laeng kadagiti teretiko nga alliaw. Ti nawaya ken husto a pann akasanay ti rason babaen ti agmaymaysa ket isu idi ti tema ti Panagpalawag, ken dagiti arngian ni Kant kadagiti nadumaduma a parikut ti pilosopia.
Dagiti kapanunotanna ket nakaimpluensia kadagiti adu nga agpanpanunot idiay Alemania iti las-ud ti kabibiagna. Isu ket nagitalinaay ken nangiyalis iti pilosopia ti labes ti suppiat a nagbaetan dagiti rationalista ken dagiti emperisista. Dagiti pilosopo a ni Fichte, Schelling, Hegel ken Schopenhauer ket nagbaliw ken nagparang-ay ti Kantiano a sistema, nga isu a nangiyeg kadagiti nadumaduma a porma ti Aleman nga idealismo. Isu ket nakitkita a kas maysa a kangrunaan a pigura iti pakasaritaan ken panagparang-ay iti pilosopia. Ti Aleman ken Eupopeano a a panagpanpanunot ket rimmang-ay kalpasan ti panawenna, ken ti impluensiana ket agdama pay laeng nga agparparegget ti pilosopiko nga obra tatta nga aldaw.[5]
Biograpia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ni Immanuel Kant ket naipasngay idi 1724 idiay Königsberg, ti kapitolio iti Prussia iti dayta a panawen, a ti tatta nga aldawen ket ti siudad ti Kaliningrad idiay Ruso nga exclave ti Kaliningrad Oblast. Isu ti maikapat kadagiti siam nga annak (uppat kadagitoy ti nataengan). Nabubiagan nga 'Emanuel', banaliwanna ti naganna ti 'Immanuel'[6] kalpasan idi nakaadal ti Hebreo. Iti dagup a kabibiagna, isu ket saan a nagbiahe ti ad-adu ngem sangapulo a milia manipud idiay Königsberg.[7] Ti amana, a ni Johann Georg Kant (1682–1746), ket maysa idi nga agar-aramid ti silo nga Aleman manipud idiay Memel, nga iti dayta a panawen ket ti akin-amianan a daya unay a siudad ti Prusia (tattan ket ti Klaipėda, Lituania). Ti inanna, ni Regina Dorothea Reuter (1697–1737), ket naipasngay idi idiay Nuremberg.[8] ti apong ni Kant manipud iti amana ket taga Eskósia a nagemigrado idiay Daya a Prusia,ken ti amana ket nangipangpangletra pay laeng ti apelyidoda iti "Cant".[9] Iti kinaagtutubona, ni Kant ket maysa idi a naimnet, ngem di nalaing unay, nga estudiante. Isu ket naipadakkel ti maysa a Pietista a sangkabalayan a nagibaybayat ti relihioso a kinapasnek, personal a kinapakumbaba, ken ti literal a panakaipatarus ti Biblia. Ni Kant nakaawat ti nainget nga edukasion – nairut, pangdusa, ken disiplinario – a nagkaykayat ti Latin ken dagiti relihioso panangiyammo ngem dagiti matematika ken siensia.[10] Dagiti sapasap a mito a maipanggep kadagiti personal a manerismo ni Kant ket naibaga, naipalawag, ken sinuppiatan idiay pangyuna a panangipatarus ni Goldthwait iti Dagiti Panagpalpaliiw iti Rikna ti Napintas ken Narimbaw.[11] Kankanayon a naipanunotan a ni Kant ken nagbiag ti nairut ken maipadto a biag, a nagiturturon ti kanayon a naul-ulit a sarita a kadgiti kaarrubana ket nagidissoda kadagiti pagorasanda baben kadagiti inaldaw a panagpagpagnana. Isu ket saan a nagasawa, ngem saan a nakurang ti nakagungunaan a sosial a biag – isu ket maysa idi a nadayeg a manursuro ken nagballigi bassit a mannurat idi sakbay a nangrugi kadagiti nangruna a pilosopiko nga obrana.
Paammo
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Crane Brinton. "Panagpalawag". Ensiklopedia ti Pilosopia. Tomo. 2, p. 519. Macmillan, 1967.
- ^ Kant, Immanuel; Kitcher, Patricia (pangyuna); Pluhar, W. (patarus) (1996). Panagdillaw iti Puro a Rason. Indianapolis: Hackett. xxviii.
- ^ "Transcendental Arguments". Plato.stanford.edu. 2011-02-25. Naala idi 2011-10-22.
- ^ Rohlf, Michael, "Immanuel Kant", Ti Stanford Encyclopedia of Philosophy (Otonio 2010 nga Edision), Edward N. Zalta (ed.)
- ^ "Immanuel Kant" (iti Ingles). Plato.stanford.edu. 2010-05-20. Naala idi 2011-10-22.
- ^ Kuehn, Manfred. Kant: Ti maysa Biograpia. Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan, 2001, p. 26
- ^ Lewis, Rick. 2005. 'Ni Kant kadagiti sumaganad a 200 a Tawtawen'. Ti Pilosopia Tattan. Bilang. 49.
- ^ "Cosmopolis". Koenigsberg-is-dead.de. 2001-04-23. Naala idi 2009-07-24. ti ina ni Kant ket sagpaminsan pay a naitited ti kamali a nagan a kas ni Anna Regina Porter.
- ^ "Error.HTML". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-08-02. Naala idi 2012-08-07.
- ^ Biograpko a pakaammo a nagtaud manipud iti: Kuehn, Manfred. Kant: A Biography by Manfred Kuehn. Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan, 2001. ISBN 0-521-49704-3 ti pagalagadan a biograpia ni Kant iti Ingles.
- ^ Kant, Immanuel. Observations on the Feeling of the Beautiful and Sublime. Trans. John T. Goldthwait. Unibersidad iti California a Pagmalditan, 1961, 2003. ISBN 0-520-24078-2
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig ken ni Immanuel Kant iti Wikimedia Commons
| Sapasap | |
|---|---|
| Dagiti nailian a biblioteka | |
| Dagiti patakder ti panagsukisok ti arte | |
| Dagiti bibliograpiko a diksionario | |
| Dagiti sientipiko a database | |
| Dadduma | |
