Impalaeriezh Habsbourg

Kresk an Impalaeriezh Habsbourg e kreiz Europa

an Impalaeriezh Habsbourg da vare marv Jozef II e 1790. Al linenn ruz a ziskouez harzoù an Impalaeriezh santel.

An Impalaeriezh Habsbourg (Habsburgerreich en alamaneg) pe Monarkiezh Habsbourg (Habsburgermonarchie en alamaneg), anvet ivez Monarkiezh an Danav (Donaumonarchie en alamaneg) e oa anv douaroù ha rouantelezhioù an Tiegezh Habsburg, re lignez Aostria peurgetket. En istoriografiezh e vez graet alies gant Aostria, Aostrian hag Aostrianed evel berradur pars pro toto evit an Impalaeriezh Habsbourg. Eus 1438 da 1806 (war-bouez etre 1742 ha 1745), penn tiegezh an Habsbourged a oa ivez Impalaer an Impalaeriezh santel roman german. Koulskoude ne seller ket ouzh Stadoù an Impalaeriezh santel, renet gant o dinastiezh dezhe o-unan (ha strizh-kenañ aotrouniezh an impalaer warne), evel lodennoù eus ar pezh a anver an Impalaeriezh Habsbourg.

Kregiñ a reas istor an Impalaeriezh Habsbourg pa voe dilennet Rudolf Iañ evel Roue Germania e 1273 ha pa zeuas Dugelezh Aostria e daouarn e diegezh e 1282. E 1482, Masimilian Iañ a resevas an Izelvroioù dre eured. Edo an div vro en Impalaeriezh santel ha tremen a rejont d'e vab-bihan ha d'e hêr, Charlez V. Hemañ a resevas ivez dre hêrezh Rouantelezh Spagn hag he zrevadennoù ha ren a reas war an Impalaeriezh Habsbourg pa oa en he ment brasañ. Goude dilez Charlez V e 1556 e oa rannet douaroù an Habsbourged etre e vreur Ferdinand Iañ, a rene en e anv en Aostria abaoe 1521, hag a oa roue dilennet Rouantelezh Hungaria ha roue Bohemia abaoe 1526, hag e vab Fulup II Spagn. Mont a reas lignez Spagn (a zalc'he Rouantelezh Spagn, Portugal, an Izelvroioù, Bourgogn, ha broioù en Italia) da get e 1700. En em rannañ a reas lignez Aostria (a zalc'he ivez tron an Impalaeriezh santel, Hungaria, Bohemia, hag o c'hurunennoù) etre skourroù disheñvel eus 1564 da 1665.

Un unaniezh kurunennoù e oa an Impalaeriezh Habsbourg eta, hep bonreizh pe ensavadur boutin estroc'h evit lez an Habsbourged hec'h-unan, ha dalc'hoù e-barzh hag e diavaez an Impalaeriezh santel na oant unanet nemet dre o rieg. E deroù an XIX^vet kantved e startaas al liammoù etre ar broioù-se pa oa unanet douaroù an Habsbourged en un doare furmek e 1804 e-barzh Impalaeriezh Aostria. Homañ a zeuas da vezañ Impalaeriezh Aostria-Hungaria eus 1867 da 1918. Kouezhañ a reas an Impalaeriezh en he foull neuze goude bezañ koll er Brezel-bed kentañ.

En istoriografiezh e reer alies Aostria eus an Impalaeriezh Habsbourg (hini lignez Aostria) dre vetonimiezh. War-dro 1700 e raed dija gant monarchia austriaca e latin (yezh an darempredoù etrebroadel d'ar c'houlz-se c'hoazh). En Impalaeriezh santel hepken e oa douaroù an Habsbourged a oa enne an dalc'h orin deuet dre hêrezh, an Erblande, a-raok 1526, douaroù kurunenn Bohemia, an Izelvroioù spagnol etre 1714 ha 1794, ha dalc'hoù en Italia. E diavaez an Impaleriezh santel edo : douaroù kurunenn Hungaria hag an aloubadegoù graet diwar-goust an Impalaeriezh otoman. Edo kêr-benn an dinastiezh e Vienna, nemet etre 1583 ha 1611, pa oa e Praha.

Notennoù

Mammennoù

• Hochedlinger, Michael (2013). Austria's Wars of Emergence, 1683–1797. Abingdon : Routledge. ISBN 978-0-582-29084-6. 
• Kotulla, Michael (2008). Deutsche Verfassungsgeschichte: Vom Alten Reich bis Weimar (1495–1934) (in de). Berlin : Springer. ISBN 978-3-540-48705-0. 
• Rady, Martyn (2020). The Habsburgs: The Rise and Fall of a World Power. London : Allen Lane. ISBN 978-0-241-33262-7. 

Levrioù da lenn

• Bérenger, Jean. Histoire de l'Empire des Habsbourg (1273-1918), Fayard, 1990
• Bérenger, Jean. A History of the Habsburg Empire, 1273–1700 (Routledge, 2013)
• Bérenger, Jean. A History of the Habsburg Empire, 1700–1918 (Routledge, 2014)
• Evans, Robert John Weston. The Making of the Habsburg Monarchy, 1550–1700: An Interpretation (Oxford University Press, 1979) (ISBN 0-19-873085-3)
• Evans, R. J. W. "Remembering the Fall of the Habsburg Monarchy One Hundred Years on: Three Master Interpretations" Austrian History Yearbook (May 2020) Vol. 51, pp 269–291; historiography
• Fichtner, Paula Sutter. The Habsburg Monarchy, 1490–1848: Attributes of Empire (Palgrave Macmillan, 2003)
• Henderson, Nicholas. "Joseph II" History Today (Sept 1955) 5#9 pp 613–621.
• Ingrao, Charles. The Habsburg Monarchy, 1618–1815 (2000) online
• Ingrao, Charles. In Quest and Crisis: Emperor Joseph I and the Habsburg Monarchy (1979) online
• Judson, Pieter M. The Habsburg Empire: A New History (2016) excerpt
• Kann, Robert A. A History of the Habsburg Empire: 1526–1918 (University of California Press, 1974) online
• Lieven, Dominic. Empire: The Russian empire and its rivals (Yale University Press, 2002), comparisons with Russian, British, & Ottoman empires.
• Macartney, Carlile Aylmer The Habsburg Empire, 1790–1918, New York, Macmillan 1969
• McCagg, Jr., William O. A History of the Habsburg Jews, 1670–1918 (Indiana University Press, 1989)
• Mitchell, A. Wess. The Grand Strategy of the Habsburg Empire (Princeton University Press, 2018)
• Oakes, Elizabeth and Eric Roman. Austria-Hungary and the Successor States: A Reference Guide from the Renaissance to the Present (2003)
• Sked, Alan The Decline and Fall of the Habsburg Empire, 1815–1918 (London: Longman, 1989)
• Stone, Norman. "The Last Days of the Habsburg Monarchy," History Today (Aug 1968), Vol. 18 Issue 8, pp 551–560; online
• Steed, Henry Wickham (1914). A short history of Austria-Hungary and Poland. Encyclopaedia Britannica Company. 145 p. 
• Taylor, A. J. P. The Habsburg monarchy, 1809–1918: a history of the Austrian Empire and Austria-Hungary, (London: Penguin Books. 2nd ed. 1964) online