Internet servisi

Internet servisi se zasnivaju na arhitekturi klijenta i servera, server je kompjuter koji je stalno spojen na internet te pruža neku mrežnu uslugu odnosno servis, dok je klijent korisnički kompjuter,odnosno program koji koristi neku od usluga (Web klijent).

Pojava interneta

Nastajanje tehnologije kompjutera prolazilo je više razvojnih perioda. U svakoj deceniji svoje istorije mijenjao je identitet. Može da se razmatra kroz četiri osnovne faze: period od 1946. do 1952. godine, period tranzistora, integralnih kola i period mikroprocesora. U svakom od tih razvojnih perioda kompjuter je bio osposobljen za preuzimanje sve većeg broja programskih aplikacija. Nakon četiri faze razvoja kompjuterske tehnologije upotreba kompjutera se često i nepravilno poistovjećivala s internetom,a kompjuter se transformisao u tehničko-tehnološki oblik, sa namjerom da odgovori na nove potrebe nadolazećih korisnika. Broj proizvedenih kompjutera, pri tome se posebno misli na personalne kompjutere, sve je veći i veći iz godine u godinu. Najveći proizvođači personalnih kompjutera,kao sto su na primjer: Dell Computer, Hewlett Packard, Acer, Compaq Computer, Lenovo i sl., proizvode zajedno preko pedeset miliona računara godišnje, a svaka pojedinačna kompanija vrijedi više desetina milijardi eura. Kompjuterski internet može da se razumije kao tehnički i informatički integritet koji najbolje oslikava društvenu stvarnost kompjuterizovanog svijeta. Iako postoje dvije verzije nastanka interneta, zvanična i nezvanična, koje su u osnovi veoma slične,mnogi se autori slažu da je vremenski početak bržeg razvoja internet tehnologije 1969. godina. Grupa naučnika sa UCLA univerziteta povezala je dva kompjutera sa kablom,a iste godine počeo je proces umrežavanja kompjuterskih centara američkog vladinog projekata ARPA (Advanced Research projects Agency). Do kraja 1971. godine više od trideset centara bio je povezan na mrežu. Tako nastaje prva računarska mreža, Arpanet, široj javnosti prezentovana godinu dana kasnije na Međunarodnoj konferenciji o kompjuterskoj komunikaciji. Prvobitno naučno-vojni projekat, potom akademsko civilni, tada je po prvi put predstavljen javnosti kao projekat koji se može korisititi u svim segmentima društva. Nakon uspješnog povezivanja kompjutera, projekat Arpa stavio je pred sebe cilj da poveže i dve odvojene kompjuterske mreže. Uspešno povezivanje Arpaneta sa komercijalnom mrežom TYMNET podstakao je procese umrežavanja širom svijeta. Projekat stvaranja mreže koja bi objedinila sve mreže zahtevao je stvaranje jednostavnog standarda za povezivanje. Stvoren je standard za mrežnu komunikaciju Transmission Control Protocol (TCP). Ovaj protokol je omogućio prijenos podataka u obliku paketnih aranžmana, i to bez zagušenja pojedinih dijelova mreže,1983. godine dopunjava takovani Internet Procotol (IP), koji je omogućio da svaki kompjuter bude adresiran na mreži. Olakšan protok informacija novom tehnologijom prenosa otvoren je povezivanjem ova dva standarda u TCP/IP protokol. Arpa je sve mreže povezane na ovaj način nazvala Arpa Internet, kasnije samo Internet. Tako je rođen prvi kompjuterizovani medij koji je neposredno vezan za kompjuter.

Internet servisi

Izvorni podsticaj na razvijanje Arpanet-a bilo je, striktno komunikološki gledano, stvaranje uslova za uspostavljanje interaktivne (dijaloške, konverzacijske) informacijske veze među članovima para udaljenih komunikacijskih partnera, što se, tehničkim riječnikom, naziva uspostavljanjem veze “iz tačke u tačku” (engl. Point-to-Point). Druga je stvar, i gotovo nevažna činjenica, to što su formalni komunikatori upravo kompjuteri i srodna oprema, a tek “iza” njih “stoje” stvarni komunikatori – ljudi. Isto tako, nije pretjerano važno ni to što je mreža imala za primarni cilj podržati vojno-komandni sistem, u kojemu se u jednom smijeru odašilju gotovo isključivo instruktivne informacije (naredbe, komande), a u drugome praktički samo izvještajne informacije (potvrde o izvršenju ili obavijesti o neizvršenju naloženih radnji). Klijentsko-poslužiteljska arhitektura ARPANET-a bila je kao “skrojena” upravo za zadovoljavanje takvih komunikacijskih potreba. Kasnije, kada se spektar primjena mreže proširio u mnoga civilna područja aktivnosti, to se pokazaje kao ozbiljno ograničenje Interneta u onim primjenama koje iziskuju vrlo brzu promjenu smjera ili čak istovremeno komuniciranje u oba smjera, dakle, u tzv. realnovremenskim (engl. Real Time, RT) primjenama.

Prema današnjem stepenu razvoja Interneta moguće je razlučiti tri najvažnija generička i više izvedenih opštih servisa. Hronološkim redom njihovog nastajanja, najvažniji generički standardni internetski servisi su:

1. Daljinski prijenos datoteka;
2. Elektronska pošta;
3. Svjetska mreža.

Postoji i podela na pet opštih internet servisa i to:

1. Bazični servisi:
   1. Elektronska pošta (E-mail) – Ne podrazumjeva samo običnu razmjenu teksta,nego putem ovog servisa mozete sa ljudima širom svijeta razmjenivati slike, muzičke zapise, dokumente koj ste sami napravili i druge fajlove na računaru. Potrebna Vam je samo e-mail adresa.
   2. Telenet (Telecommunication Network) - omogućava pristup udaljenom kompjuteru i interaktivni rad na njemu, kao da je korisnik prisutan na udaljenoj lokaciji.
   3. FTP (File transfer protocol) - omogućava prijenos datoteka između dva udaljena računara.
2. Javni informacioni servisi:
   1. Anonimni FTP (Anonymous FTP) - predstavlja javno skladištenje podataka koja su na raspolaganju preko FTP servisa svim korisnicima Interneta.
   2. Gofer (Gopher) - Servis sličan vebu stim da ne može odjednom prikazati tekst i sliku.
   3. WWW (World Wide Web) - Multimedijalna elektronska oglasna tabla,omogućuje korisnicima pritup velikom broju dokumenata, omogućuje im gledanje teksta, slike, slušanje zvuka...
3. Diskusioni servisi:
   1. Mailing list - Omogućava razmjenjivanje poruka o nekoj temi.
   2. Diskusione grupe - Poruke se ne šalju,nego se koriste čitači vijesti.
4. Konferencijski servisi:
   1. Talk
   2. IRC (Internet Ralay Chat) - Omogućava velikom broju koristika komunikaciju i razmjenu poruka. Kucanjem poruka na tastaturi i čitanju sa ekrana uspostavlja se komunikacija.
   3. Video konferencija
   4. Internet fon (internet phone) - Omogućava telefoniranje preko interneta.
5. Servisi za pretraživanje interneta (Archie, Veronca, Search engine)

Daljinski prijenos datoteka

Ideja daljinskog prijenosa datoteka uz odgovorajući protokol (skup pravila koja regulišu prenos) jezgro je čitave ideje Interneta. Mreža je, naime, i razvijena upravo zato da bi se kompjuterske datoteke različitih vrsta i tipova, smeštene u jednom kompjuteru mogle preneti na neki drugi kompjuter, i potom na njemu obrađivati. Čak je i zamisao o elektroničkoj pošti nastala nešto kasnije. Protokol za prijenos datoteka označuje se akronimom (kraticom) FTP (eng. File Transfer Protocol). Mjesta s kojih se mogu preuzimati datoteke u Internetu nazivaju se FTP-mjestima, a procjenjuje se da se na njima održava preko 100 miliona različitih datoteka. FTP-mjesta ne treba brkati s web mjestima. Softver na FTP lokacijama je grupisan,u zavisnosti od vlasništva,na tri velike grupe:

• Public domain softver - softver u javnom vlasništvu, to jeste može se preuzeti sa servera bez ikakve dodatne novčane naplate, i dalje distribuirati.
• Freeware softver - također besplatan softver, ali se ne smije dalje mijenjati i distribuirati bez dozvole autora.
• Shareware softver - softver za upotrebu koji je zaštićen autorskim pravom,a koji možemo preuzeti sa servera i koristiti određeni vremenski period. Po isteku perioda potrebno je platiti autoru i distributeru naknadu i tako registrovati upotrebu programa ili ga izbrisati sa računara. Uslovi pretplate dolaze uz svaki Shareware program.

U svom izvornom obliku, servis daljinskog prijenosa datoteka ostvarivao se pomoću programa čije je naredbe korisnik morao sam pisati i aktivirati. U pravilu, ostvarivao se u okruženju operacijskog sistema UNIX. Budući da je zahtijevao razmjerno visok stepen osposobljenosti, znanja i ekspertize korisnika, taj rani oblik FTP servisa nije bio posebno dobro prihvaćen i praktikovan u širim korisničkim krugovima. U ranim devedesetim godinama (godinu ili dvije nakon “internetskog booma”), servis se daljinskog prijenosa datoteka automatizuje. Tada su razvijene mogućnosti odabira datoteka pomoću unaprijed pripremljenih izbornika (engl. Menu), uz asistenciju nekad vrlo popularnih mrežnih servisa Gopher i Telenet. Nedostatak je ove realizacije FTP servisa bio u tome što je programer morao unaprijed pripremiti izbornike, a takvih baš i nije bilo mnogo. Dalji razvojni korak predstavljaju grafički FTP programi. Oni su razvijeni za korištenje u okruženju nekog operacijskog sistema iz porodice Windows i oponašali su njihovu temeljnu filozofiju. Najpopularniji su među njima, a još i danas razmjerno često u upotrabi, programi WS_FTP i CuteFTP, te Fetch NetFinder i Anatchie namijenjeni daljinskom prijenosu datoteka među Macintosh računalima. Konačno, unazad nekoliko godina programi za daljinski prijenos podataka ugrađuju se u tzv. webpreglednike (eng. Web Browser). FTP-mjesta se figuriraju kao dokumenti s poveznicama putem kojih korisnik može dobiti uvid u direktorije i datoteke na pojedinom FTP-mjestu,te jednostavnim “klikom” izvršiti odabir tražene datoteke i njeno preuzimanje (eng. Download) na svoj kompjuter.

Koristi od i opasnosti kod primjene servisa daljinskog prijenosa datoteka

Daljinski prijenos datoteka može se koristiti za najrazličitije svrhe. Najčešće su, ipak, primjene sljedeće:

• prijenos binarnih datoteka između udaljenih kompjutera,
• prijenos tekstualnih (ASCII) datoteka između udaljenih kompjutera,
• preuzimanje programa s udaljenih kompjutera,
• prijenos multimedijskih datoteka (slike, video zapisa i zvuka).

Najveći je problem pronaći FTP-mjesto na kojemu se možda nalazi tražena datoteka. Pri tome će od koristi biti različiti direktoriji FTP-mjesta i njihovih sadržaja. U komplikovanijim slučajevima možda će od koristi biti informacije sistema Archie, u kojemu se mogu naći informacije o milionima datoteka lociranih na kompjuterima posvuda u svijetu. Archie podržava različite načine traženja potrebnih informacija, sličnih onima koje nude najpoznatiji web pretraživači. Opasnost pri korištenju servisa daljinskog prijenosa datoteka proizlaze iz toga što se na taj način uz očekivani sadržaj s nekog udaljenog računala mogu preuzeti i kompjuterski virusi, odnosno “podmetnuti” programi koji “napadaju” i “inficiraju” kompjuter na koje se prenosi datoteka s nekog drugog kompjutera. Problem kompjuterskih virusa je ozbiljan, ali se čini da je i donekle predimenzioniran. Danas već, naime, postoje prilično pouzdane mjere antivirusne zaštite.

Elektronska pošta

Elektronska pošta (eng. Electronic Mail, E-Mail) mrežni je servis koji kombinuje ekspeditivnost telefonske i trajnost pisane komunikacije. Koncipirao ga je 1971. godine, dakle još u “ranom djetinjstvu” ARPANET-a, američki inženjer Ray Tomlison. Najprivlačnija su obilježja servisa elektronske pošte; njegova jednostavnost pri upotrebi i primjerenost svakodnevnim komunikacijskim potrebama poslovnih i drugih korisnika. U usporedbi s drugim telekomunikacijskim tehnikama kao prednost elektronske pošte pokazuje se činjenica da ona ne iziskuje istodobno aktivnost, odnosno raspoloživost obaju komunikatora (za razliku od telefonskog razgovora koji je neostvariv ako oba sugovornika nisu “na liniji”).

Adresa u elektronskoj pošti

Komunikacija putem elektronske pošte u Interetu može se uspostaviti između bilo koja dva subjekta (pretplatnika) prijavljena kod nekog davaoca internetskih usluga (ISP-a), koji im je dodijelio odgovarajuću adresu. Adrese su standardizovane i jednoobrazne, bez obzira na to koji ih davalac usluge pridjeljuje korisnicima, a sastoje se iz dva osnovna dijela:

ime-korisnika@internetska-adresa

ili, specifičnije:

ime@organizacija.područje

Ime korisnika i naziv organizacije određuje korisnik proizvoljno, a oznaku područja dodjeljuje mu davalac usluga:

• com – komercijalne i profitne organizacije
• org – mješovite i neprofitne organizacije
• net – internetska infrastruktura i davatelji internetskih usluga
• edu – fakulteti i sveučilišta
• gov – federalne vladine agencije

Pojedini davaoci usluga nude i mogućnost otvaranja više različitih adresa za istog korisnika, te više adresa koje imaju jednake nazive organizacije i domene, ali različita imena korisnika.

Primjer postupanja pri korištenju servisa elektronske pošte

U najkraćim crtama prikazan, tipičan postupak pri korištenju standardnog internetskog servisa elektronske pošte bio bi sljedeći: Korisnik pokreće svoj program za elektronsku poštu. Svi standardni programi za elektronsku poštu podržavaju dva komunikacijska protokola: POP (Post Office Protocol) kao protokol za primanje i pohranjivanje ulaznih poruka, te SMTP (Simple Mail Transport Protocol) kao protokol za distribuciju izlaznih poruka. Program odmah po aktiviranju dojavljuje korisniku ima li kakvih ulaznih poruka za njega. Ako u tzv. “ulaznom boksu” (eng. Inbox) na zaslonu korisnikovog kompjutera ima nekih poruka pristiglih izvana, korisnik će ih selektovati i pročitati. Ako je potrebno, korisnik će odgovoriti na primljenu(e) poruku(e) ili je (ih) proslijediti nekome drugome. Korisnik će pohraniti (spremiti u memoriju kompjutera) poruke koje će mu eventualno kasnije trebati,a sve nepotrebne poruke preporučljivo je odmah izbrisati. Ako ima potrebe za slanjem poruke, korisnik će napisati adresu na koju želi poslati svoju poruku(e) i sam tekst poruke(a) (engl. Plaintext). Nekad će to čak biti i prvi korak u čitavom postupku. Sve napisane izlazne poruke biti će pohranjene u tzv. “izlaznom okviru” (eng. Outbox), jasno vidljivom na zaslonu korisnikovog kompjutera sve dotle dok ih on ne pošalje “klikom” na “dugme” za slanje. Kada ima vremena ili kad se to naprosto mora učiniti, korisnik će razmotriti ranije prispjele poruke i, eventualno, reagovati na njih. Postupak završava izlaskom iz programa za rad s elektroničkom poštom. Standardni programi za rad s elektronskom poštom omogućuju slanje jedne poruke na više poznatih adresa, kada će korisnik u odgovarajuće, dobro vidljivo polje na zaslonu upisati te adrese. Samo jednim “klikom” na “dugme” za slanje, poruka će biti poslana istovremeno na sve navedene adrese.

Najpoznatiji programi za elektroničku poštu

Danas su najčešće korišteni programi za elektroničku poštu Microsoft Outlook i Outlook Express, a ponegdje su u uporabi i Netscape Messenger, Eudora i Pegasus. Osim njih postoji i čitav niz manje popularnih programa slične namjene. Programi Outlook i Outlook Express su u velikoj mjeri slični, barem kada je u pitanju rad s elektronskom poštom. Glavna je razlika u tome što Outlook pruža i podršku za obavljanje mnogih drugih administrativnih i sličnih poslova. Slično vrijedi i za Netscape Messenger, Eudoru i Pegasus.

World Wide Web

Na samom početku rasprave o World Wide Webu (koji se ponekad referencira i kao WWW, The Web ili W3) treba otkloniti jednu zabludu ukorjenjenu u široj, a nedovoljno upućenoj javnosti: World Wide Web nije isto što i Internet. WWW je samo jako rasprostranjen i vrlo popularan softverski sistem, odnosno internetski servis. Dakle, Internet i World Wide Web nikako ne treba smatrati sinonimima.

Hipertekst i hipermedija kao osnova World Wide Weba

Ideja hiperteksta, kasnije razrađena i podignuta na višu razinu kao ideja hipermedijskih dokumenata, razvijena je prije nekoliko godina, ali pravi “procvat” doživaljava posljednjih, otprilike,pet godina. Hipertekstualni dokumenti su skupovi informacija izraženi u tekstualnom obliku čiji su dijelovi logički povezani s dijelovima nekih drugih takvih dokumenata pohranjenih u memoriji istog ili nekog drugog umreženog kompjutera. Analogno tome, pod pojmom hipermedijskog dokumenta podrazumijeva se skup srodnih informacija, iskazanih u tekstualnom, grafičkom, video i/ili zvučnom obliku, koje se odnose na neki (složeni) objekt, a koje se također mogu po volji povezivati s dijelovima sličnih takvih dokumenata u memorijama različitih kompjutera. Veze među dokumentima nazivaju se poveznicama (eng. Link), a u svakom su dokumentu vidljivo označene (npr: podcrtavanjem teksta, uokvirivanjem naziva dijela dokumenta itd.). Hipertekstualni i hipermedijski dokumenti imaju dva značajna i zanimljiva obilježja:

1. Ne pretpostavljaju nikakav specifičan redoslijed ili hijerahiju obuhvaćenih informacija, odnosno omogućuju proizvoljno povezivanje bilo kojih dijelova dokumenata.
2. Omogućuju da neke informacije budu u višestrukim odnosima prema nekim drugim informacijama, tj. da jedna informacija upućuje na više drugih informacija, odnosno da više različitih informacija upućuje na istu informaciju.

U internetskom žargonu hipermedijski se dokumenti nazivaju Web stranicama. Dakle, World Wide Web se može smatrati hipermedijskim sistemom bez ikakvih ograničenja. Kada je sadržaj nekog hipermedijskog dokumenta prikazan na zaslonu kompjutera, “klikom” miša na poveznicu ugrađenu u taj dokument “skače” se u neki drugi, odabrani, sličan dokument, koji se “poziva” i “otvara” te čiji se sadržaj prikazuje na zaslonu, odnosno emituje putem priključenog zvučnika. Važno je znati da se u WWW prostoru poveznice jednog hipermedijskog dokumenta prema nekom drugom dokumentu mogu uspostavljati bez znanja i dopuštenja vlasnika tog drugog dokumenta, jer niko nema potpunu kontrolu nad mogućim (i postojećim) vezama među dokumentima. Sam čin “postavljanja” hipermedijskog dokumenta na određeno Web mjesto ujedno znači njegovo – u načelu – neograničeno “otvaranje” prema svim ostalim dokumentima, odnosno subjektima u Web prostoru. Kada se u neki hipermedijski dokument ugradi poveznica prema nekom drugom dokumentu, to zapravo znači započinjanje “puta u nepoznato”, jer se veza s tog drugog dokumenta može nastaviti putem njegovih poveznica na neki treći, i tako, teoretski, unedogled.

Snalaženje u Web prostoru

U Web prostoru Web mjesta (kompjutra u čijim su memorijima pohranjene Web stranice) opremljena su stanovitim poslužiteljskim programima pomoću kojih se sadržaj Web stranica nudi na upotrebu. S druge strane, osnovni alat za snalaženje klijenata (dakle, tražiocem informacija, odnosno usluga) u Web prostoru je Web preglednik (engl. Web Browser), kao svojevrsni servisni program pohranjen u klijentskom kompjuteru. Figurativno govoreći, poslužiteljski programi Web mjesta čine jednu, a klijentski Web preglednici drugu stranu WWW jednačine. Aktiviranjem preglednika korisnik otvara početnu (“kućnu”) stranicu (eng. Home Page, Start Page) na kojoj su, u pravilu, navedene poveznice prema nekim drugim Web stranicama. Jasno su uočljive, jer su prikazane u boji, podcrtane ili čak o obliku neke sličice (ikone). Kada korisnik “klikne” mišem na odabranu poveznicu, preglednik šalje u Internet zahtjev odabranom Web poslužitelju da pošalje svoju (selektovanu) Web stranicu. Ako je izabrani Web poslužilac aktivan, poslaće (vratiti) svoju Web stranicu klijentovom pregledniku, a ovaj će je prikazati na zaslonu korisnikovog računala. U protivnom, na zaslonu će se pojaviti poruka da traženi Web poslužitelj nije dostupan. Opisano čini temelj tzv. navigacije Web prostorom. Broj raspoloživih poveznica može se i povećati “klikom” na određeno “dugme” na početnoj stranici preglednika.

Sistem poveznica karakterističan za hipertekstualne i hipermedijske dokumente u Web prostoru je izvrsno sredstvo za bržu navigaciju tim prostorom. No, uvijek postoji opasnost da se korisnik pri nekontrolisanoj ili “šlampavoj” navigaciji jednostavno “izgubi”, tj. da više ne zna gdje je i kuda bi ga daljnja “šetnja” mogla odvesti. U snalaženju će mu tada biti od koristi neki pomoćni alati u obliku daljnjih “dugmadi” (Back, Forward, Home, Bookmarks ili Favorites, History itd.). Objašnjenja njihovih funkcija mogu se lako naći u prozoru “Help” što ga korisnik uvijek može otvoriti na svome zaslonu. Međutim, postoje i situacije u kojima korisnik precizno zna šta želi i gdje to može naći. Drugim riječima, on točno zna Web adresu mjesta na koju se želi povezati i čiji sadržaj (Web stranice) želi prikazati na svojem zaslonu, odnosno prenijeti na svoje računalo. U tom će se slučaju poslužiti tzv. URL-om. URL (akr. eng. Uniform Resource Locator) je, pojednostavnjeno rečeno, sinonim za potpunu internetsku adresu nekog Web mjesta. Sastoji se iz najmanje dva dijela:

1. specifikacije protokola za prijenos Web stranice i
2. naziva domene (internetske adrese kompjutera) u kojoj se nalazi Web stranica.

Tome se mogu dodati neke druge opcije, poput naziva direktorija, datoteke, dijela datoteke i sl. U okvirima WWW servisa kao protokol za prijenos Web stranice, odnosno hipermedijskog dokumenta služi HTTP (akr. eng. HyperText Transfer Protocol). Specifikacija tog protokola odvaja se od oznake servisa (www) i/ili naziva domene upisivanjem niza znakova ://, kao, na primjer: http://www.srpskeposte.com Arhivirano 2016-02-23 na Wayback Machine-u

Tražena se adresa upisuje u odgovarajuće polje na početnoj stranici preglednika. Čak se i dopušta ispuštanje specifikacije protokola (http://), jer se podrazumijeva kada se iza nje upisuje oznaka www. Čak štoviše, radi li se o domeni s ekstenzijom .com, koja je inače najčešća u Web prostoru, i tu se ekstenziju može ispustiti, a preglednik će je implicirati. Tako će preglednik “prepoznati” da upisani niz znakova, primjerice, firma, nakon kojega se unosi (“pritisne” tipka) Enter, znači punu adresu http://www.firma.com. Nakon svega ovoga, preglednik će uspostaviti vezu (poveznicu) s adresiranim Web poslužiocem i, ako je on raspoloživ, prenijeti sadržaj njegove Web stranice (ili više njih) na korisnikov zaslon, odnosno u memoriju klijentskog kompjutera.

Traženje i pronalaženje informacija u Internetu

Više-manje besciljno aktiviranje i praćenje poveznica s jednog hipermedijskog dokumenta prema drugome – i tako “unedogled” – u internetskom se žargonu naziva “surfanjem” (eng. Surf, Surfing). Ono može biti korisno u početnim fazama privikavanja na Internet, jer će se na taj način steći kakavtakav utisak o bogatstvu Interneta. Može se donekle opravdati i kao oblik rekreacije, zabave ili “ubijanja vremena”. Može se čak shvatiti i kao vježbanje, odnosno priprema za neke ozbiljnije aktivnosti na Internetu. No, nikako ne bi smjelo biti samo sebi svrhom, jer je to tada naprosto – “preskup sport”. Cilj je, dakle, pronaći potrebne informacije (odnosno ljude, stvari i mjesta što “stoje” iza njih) uz minimum napora, vremena i troškova. Tu su činjenicu shvatili neki davaoci internetskih usluga i razvili moćne softverske sisteme za pohranjivanje informacija o informacijama raspoloživima na različitim Web mjestima, njihovo klasifikovanje i organizovanje, te pretraživanje, pronalaženje i, konačno, dostavljanje onima koji ih trebaju, dakle korisnicima. Tradicionalno, ako se u razmjerno kratkom dosadašnjem razdoblju velike popularnosti Interneta uopšte može govoriti o nekoj tradiciji, ti su se softverski sistemi razvijali u dva smjera, tako da se danas mogu svrstati u dvije glavne skupine osnovnih pretraživačkih alata:

• Prvu skupinu čine imenici ili direktoriji informacija o Web mjestima, odnosno stranicama na

kojima se mogu pronaći tražene informacije, odnosno dobiti neke informacijske usluge, a koji su izgrađeni po principima bibliotečne katalogizacije bibliografskih izvora i njihova pronalaženja u većem književnom, odnosno dokumentacijskom fondu.

• Drugu skupinu čine pretraživači informacija (eng. Search Engine), kao nešto “aktivniji” softverski sistemi koji podržavaju neke sofisticiranije i “agresivnije” metode dolaženja do potrebnih informacija ili informacijskih usluga.

Valja spomenuti kako je već danas jasno uočljiv trend “približavanja” ili konvergencije, te prožimanja jedne i druge vrste pretraživačkih sistema, tako da među njima više nema oštrih granica, a nema ni previše smisla nasilno ih “trpati” u striktno razdvojene “generičke ladice”. Prema prilično mjerodavnim (i grubim) procjenama, danas se u Internetu može naći čak i nekoliko stotina pretraživačkih sistema i alata, ali jedan od najstarijih je Yahoo!, kojega kao osnovni alat za pretraživanje internetskih sadržaja koristi više od polovine internetskih klijenata. Upotreba sistema za pretraživanje informacija krajnje je jednostavna. Korisnik nakon pristupanja Web mjestu na kojemu se nalazi neki pretraživački alat naprosto upisuje u jasno vidljivo i označeno polje na zaslonu svoga kompjutera ključnu riječ prema kojoj treba izvršiti traženje, te potom mora samo još “kliknuti” na “dugme” Search i pritisnuti tipku Enter. Na zaslonu će se potom prikazati traženi sadržaji (naravno, ako ih ima i ako ih pretraživački program može pronaći).

Postavljanje vlastite Web stranice

Gotovo svako, ko je kao razmjerno pasivni korisnik barem donekle “proniknuo u tajne Interneta” i naslutio njegove ogromne informacijske potencijale, poželi se u jednom trenutku i sam aktivnije angažovati, te ponuditi nekakve informacije o sebi, o onome što zna, radi i umije, o svojim sklonostima, hobijima, namjerama itd. Ukratko, nakon što je kumulirao dovoljno “promatračkog” iskustva, korisnik obično osjeti potrebu da i sam postane aktivnim poslužiteljem informacijskih sadržaja na Internetu. Kada je donio takvu odluku, korisnik mora povući prvi, ali po mnogo čemu i presudan korak: kreirati, oblikovati i postaviti vlastitu Web stranicu, odnosno Web mjesto. Pritom se obično javlja jedna početna dilema: prihvatiti li se toga posla sam ili ga, obično uz veliku naknadu, povjeriti nekom profesionalcu da ga on obavi? Budući da nema univerzalnih recepata, naputci što slijede imaju za cilj pomoći potencijalnom vlasniku nove Web stranice u razrješavanju navedene dileme, subjektivno ocjenjujući što može, treba i hoće učiniti sam, a što će prepustiti nekome drugome. Vlastita početna Web stranica ili naslovnica (eng. Home Page) poslužće ne samo za postavljanje poveznica s vlastitog kompjutera prema ostalima u Internetu, već je treba shvatiti kao mogućnost za predstavljanje, “lansiranje” i dijeljenje informacija što ih sami posjedujemo s drugima. Na vlastitu naslovnicu možete postaviti bilo kakav tekst, slike ili animirane informacije, te ih eventualno povezati i s nekim zvučnim zapisima, video prezentacijama ili vlastitim računalnim programima. Postupajući tako, ne samo da ste kreirali svoju Web stranicu, već ste “udarili” temelje vlastitom Web mjestu. Postepenim dodavanjem novih elemenata naslovnice, poput brojila posjetitelja Web stranice, tzv. “knjige gostiju” u koju posjetioci mogu upisivati svoje komentare, poveznica prema različitim elektronskim (nematerijalnim) poslovnim dokumentima (npr:, narudžbama, nalozima za plaćanje, računima itd.) ili prema nekim uslužnim (servisnim) informacijama i programima (npr: savjeti potrošačima, statistički pregledi, programi za proračun otplatnih obroka kod kreditnih aranžmana itd.) te raznim drugim dodacima, svoju naslovnicu pretvorićete u “pravo”, djelatno Web mjesto. Standardni sadržajni elementi naslovnice su sljedeći:

• informacije o autoru, odnosno vlasniku Web stranice (mjesta)
• informacije o području ili prirodi djelatnosti vlasnika Web stranice (mjesta)
• brojilo posjeta, odnosno posjetitelja Web stranice (mjesta)
• izbornik (eng. Menu) područja interesa korisnika (posjetitelja)
• poveznice prema drugim – vlastitim ili tuđim – Web stranicama (mjestima)
• adresa elektronske pošte na koju se korisnik može obratiti ili, alternativno, knjiga gostiju, tj.

prostor ili prozor u kojega posjetilac može upisati svoje komentare, opaske, pritužbe, prijedloge, itd.

“Mali” ponuđač informacija ili usluga na Internetu memorijski prostor potreban za pohranu Web naslovnice, odnosno za smiještanje svih sadržaja svojega Web mjesta može pronaći kod svoga davaoca internetskih usluga, koji će mu osigurati nešto od svojega prostora na diskovima (nekad besplatno, a nekad uz naplatu). Takvom “malom” ponuđaču informacija ili početniku u tom poslu davalac internetskih usluga osiguraće sve potrebne alate za kreiranje i elementarno funkcioniranje Web mjesta. Ne nudi li davalac internetskih usluga za kojega ste se opredijelili takve mogućnosti ili one nisu u suglasju s vašim željama i potrebama, možete se obratiti i nekom od tzv. nuditelja prisutnosti na Webu (eng. Web Presence Provider, WPP), koji se specijalizovao za nuđenje usluga kreiranja, vođenja i održavanja Web mjesta. U engleskom jeziku za usluge takve vrste postoji i poseban termin – hosting. Stvarna veza između vlasnika Web stranica i nudioca prisutnosti na Webu (WPP-a) uspostavlja se preko davaoca internetskih usluga. U svijetu postoji mnoštvo takvih WPP-ova. Važno je, međutim, uočiti da ne treba pošto-poto inzistirati na korištenju usluga lokalnog WPP-a, jer u Internetu, kao globalnom virtualnom prostoru, prostorne (geografske) karakteristike i razmještaj subjekata i njihovih računala ne igraju praktički nikakvu ulogu.

Literatura

• Tapavički Duronjić,T. Kompjuterska kultura i moderni mediji; Filozofksi fakultet; Beograd; 2008
• Marinkovic T,Todorović D. Računarski priručnik;Timproduction; Banja Luka; 2007
• Panian,Ž. Bogastvo interneta. Strijelac; Zagreb; 2000