Irena Nadolna-Szatyłowska
| Data urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
nauczycielka, sędzia żużlowa |
Irena Nadolna-Szatyłowska (ur. 25 stycznia 1932, zm. 26 czerwca 2024[1][2]) – polska nauczycielka, pierwsza na świecie i jedyna w Polsce licencjonowana sędzia żużlowa, pasjonatka szybownictwa, spadochroniarstwa i żużla[3][4][5]. Nazywana „żelazną damą” polskiego żużla[6].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w Wielkim Klinczu w okolicach Kościerzyny[7] jako córka Maksymiliana Nadolnego[8]. Uczyła się w Liceum Ogólnokształcącym im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie[3]. Planowała studia w Oficerskiej Szkole Lotniczej Wojska Polskiego w Dęblinie, jednak nie dostała zgody rodziców[6]. Ukończyła studia pedagogiczne. W latach 1952–1953 pracowała jako nauczycielka w szkole w Piechowicach, później w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Kościerzynie, później w Dyrekcji Okręgowej Szkolenia Zawodowego w Gdańsku[3].
Ukończyła lotnicze kursy teoretyczne i praktyczne na lotnisku we Wrzeszczu[4]. Pierwszy lot szybowcem odbyła w 1956 roku. Jeździła na pokazy lotnicze i skakała ze spadochronem. 1 maja 1958, podczas uroczystości miejskich związanych z obchodami 1 maja, przeleciała szybowcem nad tłumem zebranym niedaleko Dworca Głównego w Gdańsku. Musiała awaryjnie lądować, ale przelot odbił się szerokim echem w prasie krajowej[3].
Po uzyskaniu prawa jazdy na samochód i motocykl zaproponowano jej dołączenie do sekcji dziewcząt w klubie motocyklowym[4]. Sport żużlowy zaczęła uprawiać w roku 1955[6]. Jej trenerem był żużlowiec Jerzy Dąbrowski, motocyklista z doświadczeniem zdobytym w latach 30. i 40. XX w. Następnie pełniła funkcję wirażowej[4]. Od 1955 brała udział w ogólnopolskich rajdach motocyklowych kobiet jako jedna z 30 zawodniczek[3][6].
W 1964 zdobyła licencję sędzi żużlowej[3][4]. Sprzymierzeńcami w dążeniu do uzyskania przez nią licencji byli Rościsław Słowiecki i Władysław Pietrzak. Drugi agitował w Międzynarodowej Federacji Motocyklowej, by ta zrobiła wyjątek dla kobiety, ponieważ przepisy FIM nie przewidywały dotąd, że kobieta może sędziować zawody[9]. W nowej roli debiutowała 6 września 1964[3], sędziując mecz Stali Toruń z Tramwajarzem Łódź[10]. Cieszyła się zaufaniem i sympatią polskich gwiazd żużla[7]. Jej pracę docenili zagraniczni żużlowcy, np. Ove Fundin, choć nie od razu[9]. Początkowo podważano jej kompetencje. Wielokrotnie doświadczyła seksizmu ze strony przedstawicieli środowiska zawodowego[3] i pomyłek, np. w nazwisku, popełnianych przez dziennikarzy[4]. Zyskała uznanie kibiców[10]. W 1977 skończyła seminarium dla sędziów wyścigów międzynarodowych. Sędziowała 224 imprezy, w tym 32 międzynarodowe. Karierę zakończyła 25 października 1987, a ostatnim jej występem było sędziowanie podczas Turnieju o Łańcuch Herbowy[3] w Ostrowie Wielkopolskim[4]. Wówczas 12 tys. kibiców odśpiewało jej Sto lat[9].
W 1986 była członkinią ORMO[8].
W latach 1987–1990 pełniła funkcję komisarza sportowego Głównej Komisji Sportu Żużlowego. Szkoliła przyszłych sędziów[3]. Prowadziła seminaria, była komisarzem zawodów[9], do 1992[4] prowadziła chronometraż[9].
Do 1999 była wizytatorką szkół zawodowych w Pomorskim Kuratorium Oświaty w Gdańsku[3].
Mieszkała w Gdańsku w pobliżu stadionu żużlowego. Do śmierci brała udział w zawodach żużlowych jako kibicka[3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W 2001 znalazła się w plebiscycie Gdańszczanin tysiąclecia organizowanym przez wydawany na Pomorzu Gdańskim (szczególnie w Trójmieście) miesięcznik „30 Dni”[11].
Była jedną z bohaterek projektu o kobietach Gdańska pt. Gdańskie miniatury (spacer w 2013 pod hasłem Kobiety z charakterem). Materiały opracował Krzysztof Murawski[12][13].
Jest jedną z bohaterek trasy prekursorek po Starym i Głównym Mieście w Gdańsku, powstałej w ramach projektu Metropolitanka, organizowanej przez Instytut Kultury Miejskiej w Gdańsku. Autorką trasy jest Anna Zielińska-Fedoruk[14].
W 2018 roku powstał dedykowany jej biogram w ramach projektu Stowarzyszenia Arteria i Instytutu Kultury Miejskiej "100 kobiet na 100-lecie praw wyborczych” dofinansowanego ze środków Miasta Gdańska[3].
W 2021 twórczynie projektu Metropolitanka działającego przy Instytucie Kultury Miejskiej w Gdańsku[15] przygotowały serię podcastów pod hasłem Pionierki. Jedną z bohaterek jest Irena Nadolna-Szatyłowska[16]. Jest też bohaterką cyklicznych spacerów prowadzonych przez twórczynie projektu[14].
29 maja 2024 Irenę Nadolną-Szatyłowską wpisano do Księgi Rekordów Guinnessa jako pierwszą kobietę sędzię żużlową na świecie. Planowany przy tej okazji mural jej poświęcony[5][17][18][19] odsłonięto 6 września 2024, w 60. rocznicę jej debiutu sędziowskiego[20][21]. Autorem muralu jest gdański artysta Piotr Jaworski. Mural umieszczono na podporze wiaduktu przy ul. Elbląskiej w Gdańsku, w pobliżu stadionu żużlowego i mieszkania bohaterki, w miejscu, które sama wybrała. Inicjatorkami upamiętnienia są dziennikarka radiowa Magdalena Świerczyńska-Dolot oraz przewodniczka i edukatorka Anna Zielińska-Fedoruk. One również zainicjowały wpisanie bohaterki do Księgi Rekordów Guinnessa. Mural powstał na podstawie jej portretu wykonanego przez fotografa Krzysztofa Mystkowskiego[22][23][24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przemek Krukowski, Sport żużlowy. Była pierwszą sędzią żużlową na świecie. Nie żyje Irena Nadolna-Szatyłowska [online], speedwaynews.pl, 27 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-27] (pol.).
- ↑ Gdańskie Centrum Multimedialne, Nie żyje Irena Nadolna-Szatyłowska, pierwsza na świecie sędzia żużlowa [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2024-09-10] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Anna Zielińska-Fedoruk, Irena Nadolna-Szatyłowska [online], Metropolitanka [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Irena Nadolna – pierwsza kobieta sędzina w sporcie żużlowym [online], SpeedwayEvents.pl, 29 kwietnia 2020 [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ a b Dominika Chmielewska, Pierwsza licencjonowana sędzia żużlowa - rekord Guinnessa ⋆ Biuro Rekordów [online], 4 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-16] (pol.).
- ↑ a b c d Irena Nadolna-Szatyłowska / Pionierki – odc. 3. [dostęp 2022-01-07].
- ↑ a b Przemysław Sierakowski, Margaret Thatcher żużlowej temidy – żelazna dama Irena Nadolna [online], PoBandzie - Portal Sportowy, 18 lutego 2020 [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ a b Inwentarz archiwalny [online], inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2022-01-07].
- ↑ a b c d e Mateusz Kozanecki, Żużel. Jej pracę doceniały legendy. Irena Nadolna przetarła szlaki [online], sportowefakty.wp.pl, 1 maja 2020 [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ a b Mateusz Kozanecki, Żużel to nie tylko męski sport. Te kobiety odegrały dużą rolę w polskim speedwayu [online], sportowefakty.wp.pl, 8 marca 2018 [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ 30 dni nr 12 (26)/2000 [online], czasopismo 30 dni [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ | Kobiety z charakteremGdańskie Miniatury [online] [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ Ewa Kowalska, Gdańskie Miniatury – kobiety z charakterem [online], iBedeker [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ a b Letnie spacery szlakiem kobiet [online], www.gdansk.pl [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ Metropolitanka, O projekcie [online], Metropolitanka [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ Instytut Kultury Miejskiej, Słuchowiska o pionierkach z Pomorza [online], Instytut Kultury Miejskiej, 1 czerwca 2021 [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ i, Historia do Księgi Rekordów Guinnessa. Irena Nadolna – first female speedway judge [online], Radio Gdańsk, 26 kwietnia 2024 [dostęp 2024-06-16] (pol.).
- ↑ Księga Guinessa i mural dla Ireny Nadolnej-Szatyłowskiej – pierwszej kobiety sędzi żużlowej na świecie! [online], zrzutka.pl, 4 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-16] (pol.).
- ↑ Polka rekordzistką Guinnessa. To pierwsza na świecie kobieta sędzia żużlowa. [online], Instytut Kultury Miejskiej, 7 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-16] (pol.).
- ↑ Mural poświęcony pierwszej na świecie sędzi żużlowej gotowy. Odsłonięcie w piątek [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2024-09-06] (pol.).
- ↑ Najpierw wpis do księgi rekordów Guinnessa, teraz mural. Sędzia żużlowa upamiętniona w Gdańsku [online], trojmiasto.wyborcza.pl [dostęp 2024-09-10].
- ↑ Mural poświęcony pierwszej na świecie sędzi żużlowej gotowy [online], Gdańsk – oficjalny portal miasta [dostęp 2024-09-10] (pol.).
- ↑ a, Była pierwszą na świecie sędzią żużlową. Tuse uwiecznił ją w Gdańsku na muralu [online], Radio Gdańsk, 8 września 2024 [dostęp 2024-09-10] (pol.).
- ↑ Gdańszczanka, pierwsza na świecie kobieta-sędzia żużlowa ma mural w swoim mieście [online], Gdańsk – oficjalny portal miasta [dostęp 2024-09-10] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pachnąca metanolem – reportaż Magdy Świerczyńskiej-Dolot w Radiu Gdańsk o Irena Nadolnej-Szatyłowskiej [2017]
- Podcast o Irenie Nadolnej-Szatyłowskiej [2021]
- Fanpage na Facebooku