Isabelle de Charrière
| Rann eus | Canon of Dutch Literature (2002, MNL)  |
|---|---|
| Reizh pe jener | plac'h |
| Bro ar geodedouriezh | Proviñsoù-Unanet, Suis |
| Anv e yezh-vamm an den | Isabelle de Charrière |
| Anv ganedigezh | Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken |
| Anv-bihan | Isabelle, Agneta, Elisabeth |
| Anv-familh | Tuyll, de Charrière |
| Lesanv | Belle de Zuylen, Abbé de la Tour |
| Deiziad ganedigezh | 20 Her 1740 |
| Lec'h ganedigezh | Zuylen Castle |
| Deiziad ar marv | 27 Kzu 1805 |
| Lec'h ar marv | Colombier |
| Tad | Diederik Jacob van Tuyll van Serooskerken |
| Mamm | Jacoba Helena de Vicq |
| Pried | Charles Emmanuel de Charrière de Penthaz |
| Paeron pe maeron | Maria Catharina van Tuyll van Serooskerken |
| Yezh vamm | galleg, nederlandeg |
| Yezhoù komzet pe skrivet | galleg, alamaneg, saozneg, nederlandeg |
| Yezh implijet dre skrid | galleg, saozneg, nederlandeg |
| Lec'h labour | Colombier, Geneva, Pariz, Zuilen, Chexbres |
| Diellaouet gant | Cantonal library and library of the university of Lausanne, Public and University Library of Neuchâtel, Het Utrechts Archief |
| Statud e wirioù aozer | Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken |
Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken, anavet dre he anv pried, [Madame] Isabelle de Charrière (Utrecht, 20 a viz Here 1740 – Colombier, 17 a viz Kerzu 1805) a oa ur skrivagnerez izelvroat ha suis. Belle van Zuylen, Belle de Zuylen, Zélide hag Abbé de la Tour a implijas da anvioù-pluenn.
Brudet eo bremañ a-drugarez d'he lizheroù ha d'he romantoù, petra bennak ma skrivas ivez flemmskridoù, sonerezh ha pezhioù-c'hoari. Dedennet-bras e oa gant kevredigezh ha politikerezh he amzer, ha da bouezus e vez lakaet he labourioù a-zivout an Dispac'h gall.
Buhez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ganet e voe e kastell Zuylen e-kichen Utrecht, merc'h henañ Jacoba Helena de Vicq (1724-1768 ha Diederik Jacob van Tuyll van Serooskerken (1707-1776), unan eus koshañ tiegezhioù ar Seizh Proviñs.
E 1750, oadet a 10 vloaz, e voe kaset da Geneva da chom a-gevret gant he gouarnerez Jeanne-Louise Prevost, a voe he c'helennerez adalek 1746 betek 1753. Dre Suis ha Bro-C'hall e veajjont o div e-pad bloaz, ken e rankas Isabella addeskiñ izelvroeg pa zistroas d'ar gêr. Ar galleg avat a chomas he yezh vuiañ-karet e-pad an nemorant eus he buhez, ar pezh a c'hall displegañ perak e veze nebeut anavezet he oberennoù en he bro.
Desketoc'h eget an darn vuiañ eus merc'hed he amzer e oa, a-drugarez da spered digor he zud ; ganto e voe lakaet da studiañ ar matematik, ar fizik, al latin, an alamaneg, an italianeg hag ar saozneg. Adalek 1790 e stagas da studiañ ar sonerezh gant ar sonaozour italian Niccolò Antonio Zingarelli (1752-1837)[1].
E 1754, hag hi 14 vloaz, e vagas karantez ouzh ar c'hont polonat Peter Dönhoff ; pa ne oa ket hennezh dedennet ganti e tec'has an dimezell eus Utrech e-pad 18 miz[2]
Dimeziñ a eure e 1771, oadet a 31 bloaz, d'ar suis Charles-Emmanuel de Charrière de Penthaz (1735–1808), a oa bet kelenner d'he breur Willem René ; adalek neuze e voe anavet evel Madame Isabelle de Charrière. E Colombier e kanton Neuchâtel en em stalias ar c'houblad, a dremenas amzer e Geneva hag e Pariz.
Labour
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Gant kalz tud e kenskrivas Isabelle de Charrière a-hed he buhez. E 1760, hag hi 20 vloaz, e kejas ouzh an ofiser suis David-Louis Constant d'Hermanches (1722-1785) ; goude kejet gantañ un eil gwech e 1762 e stagas da genskrivañ gantañ dre guzh, ar pezh a reas e-pad 15 vloaz, pa oa-hi dimezet dija neuze. Gant ar skrivagner skosat James Boswell (1740-1795), a rae Zélide anezhi, e kenskrivas ivez e-pad meur a vloaz, betek ma c'houlennas ar Skosad he dorn digant he zad, a nac'has an dimeziñ.
E 1786 e kejas Isabelle de Charrière ouzh Benjamin Constant e Pariz ; eno e skrivjont a-grevret ur romant lizheriek hag e stagjont da genskrivañ, ar pezh a badas betek diwezh buhez ar skrivagnerez.
Romantoù, flemmskridoù, pezhioù-c'hoari, bzhonegoù ha sonerezh a ya da ober oberennoù Isabelle de Charrière ouzhpenn d'he lizheroù. An arvar war ar relijion, an noblañsoù ha desavadur ar merc'hed eo an dodennoù pennañ.
E 1762 e skrivas un emboltred, Portrait de Mlle de Z., sous le nom de Zélide, fait par elle-même.
E 1763, pa oa 23 bloaz, e voe embannet he romant kentañ, Le noble, conte moral, a zo ur flemmskrid a-zivout an noblañsoù ; disin e oa, hogen buan e voe kavet piv e oa an aozerez, hag he zud a dennasal levr eus ar c'henwerzh.
Daou romant lizheriek a voe embannet e 1784 : Lettres neuchâteloises ha Lettres de Mistriss Henley publiées par son amie. E 1788 e teuas er-maez e flemmskridoù kentañ a-zivout stad politikel an Izelvroioù, Bro-C'hall ha Suis.
Peogwir e kare oberennoù ar prederour Jean-Jacques Rousseau e sikouras gant embannadur dalif e levr Confessions e 1789. D'ar mare-se e skrivas-hi flemmskridoù diwar-benn ar prederour : Éclaircissemens relatifs à la publication des « Confessions » de Rousseau (1790).
Kalzik noblañsoù gall a dec'has da Neuchâtel a-c'houde an Dispac'h ; daoust dezhi kavout mignoned en o metoù ez embannas Isabelle de Charrière meur a flemmskrid a-zivout o emzalc'h, pa gave dezhi n'o devoa desket netra digant an emsavadeg.
Meur a bezh sonerezh a voe aozet ganti ; 25 pezh hepken zo deuet betek ennomp, a zo bet embannet e levrenn 10 he Œuvres complètes. Ne voe respont ebet digant Mozart d'al levrig he devoa kaset dezhañ evit ur pezh anvet Les Phéniciennes diwar Seneca ar Yaouankañ pe Euripides ; n'eus oberenn ebet anvet Les Phéniciennes pe Die Phönikerinnen er c'hatalog Köchel (Köchelverzeichnis, KV)[3].
Oberennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Portrait de Mll de Z., sous le nom de Zélide, fait par elle-même, 1762
- Le Noble. Conte moral, 1763
- Lettre sur les opérations militaires en Corse, 1768
- Lettres neuchâteloises, 1784
- Lettres de Mistriss Henley publiées par son amie, 1784
- Lettres écrites de Lausanne, 1785
- Caliste ou continuation de Lettres écrites de Lausanne, 1787
- Examen de la tragédie d'Électre, 1787
- Bien-né. Nouvelles et anecdotes. Apologie de la flatterie, 1788
- Courte réplique à l'auteur d'une longue réponse ; par Mme la Baronne de ..., 1789
- Plainte et défense de Thérese Levasseur, 1789
- Eclaircissemens relatifs à la publication des „Confessions“ de Rousseau, 1790
- Aiglonette et Insinuante, ou la Souplesse. Conte, 1790
- Lettre à M. Necker sur son administration, écrite par lui-même, 1791
- Lettres trouvées dans des portefeuilles d’émigrés, 1793
- L’émigré, comédie en trois actes, 1794
- L’Inconsolable, 1794
- Trois femmes, 1795
- Honorine d’Userche : nouvelle de l’Abbé de La Tour, 1795
- Elise, ou l’Université, 1795
- La parfaite Liberté ou les vous et les toi, 1796
- Réponse à l'écrit du colonel de La Harpe, intitulé „De la neutralité des gouvernans de la Suisse depuis l’année 1789“
- Sainte Anne, 1799
- Les ruïnes de Yedburg, 1799
- L'Enfant gâté ou le fils et la nièce, 1800
- Sir Walter Finch et son fils William, 1806
Enorioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- An asteroidenn (9604) Bellevanzuylen, bet kavet d'an 30 a viz Kerzu 1991 gant E. W. Elst a voe anvet goude Isabelle de Charrière[4].
- Ar film Belle van Zuylen - Madame de Charrière sevenet gant Digna Sinke a zeuas er-maez e 1993[5].
- Ur gador Belle van Zuylen zo e Skol-veur Utrecht abaoe 1995.
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- (fr) Godet, Philippe. Madame de Charrière et ses amis, d’après de nombreux documents inédits (1740-1805) avec portraits, vues, autographes, etc.. . Genève : A. Jullien, 1906 • Levrenn 1 ha Levrenn 2
- (en) Courtney, C. P.. Isabelle de Charriere (Belle de Zuylen) – A biography. Oxford : Voltaire Foundation, 1993 (ISBN 9780729404396)
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Wikisource
- (fr) (nl) 'Université de Neuchâtel'. Kavet : 30 Meurzh 23.
- (fr) (nl) 'Madame de Charrière'. Kavet : 30 Meurzh 23.
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ (en) Flothius, Marius. Belle van Zuylen. In : Sadie, Stanley & Tyrrell, John. The New Grove Dictionary of Music and Musicians. London : Macmillan (ISBN 978-1-56159-239-5)
- ↑ (fr) Lizher digant an dimezell de Zuylen d'ar c'hont Dönhoff, 1754. Kavet : 30 Meurzh 23.
- ↑ (en)'The Köchel Catalogue'. Kavet : 30 Meurzh 23.
- ↑ (en) 'IAU Minor Planet Center'. Kavet : 30 Meurzh 23.
- ↑ (fr) 'Internet Movie Database'. Kavet : 30 Meurzh 23.
