Józef Elsner

Józef Elsner
	; Grafika Maksymiliana Fajansa z 1853
Imię i nazwisko	Józef Antoni Franciszek Elsner
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1769 ; Grodków
Data i miejsce śmierci	18 kwietnia 1854 ; Elsnerów
Narodowość	niemiecka
Dziedzina sztuki	muzyka poważna
Epoka	klasycyzm
	Ważne dzieła
	Leszek Biały; Król Łokietek; msza B-dur; msza F-dur; Męka Pana Naszego Jezusa Chrystusa; Nieszpory do NMP;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Grób Elsnera na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Tablica pamiątkowa ku czci Elsnera we Wrocławiu

Józef Antoni Franciszek Elsner (niem. Joseph Anton Franz Elsner, niekiedy błędnie^[1] Józef Ksawery Elsner, Joseph Anton Xaver Elsner; ur. 1 czerwca 1769 w Grodkowie, zm. 18 kwietnia 1854 w Elsnerowie) – polski kompozytor pochodzenia niemieckiego, pedagog, działacz kultury muzycznej i teoretyk muzyki; nauczyciel Fryderyka Chopina.

Życie

Wczesne lata

Urodził się 1 czerwca 1769^[2]^[3] w Grodkowie, w domu obok Bramy Lewińskiej. Jego matka Anna Barbara z d. Matzkin była Ślązaczką mówiąca dialektem brzesko-grodkowskim, ojciec Johann Franz Michael Elsner, będący stolarzem, mówił po niemiecku^[1]^[4].

Już w dzieciństwie ujawniał zamiłowanie do muzyki. Uczęszczając w Grodkowie 1775–1781 do szkoły powszechnej, śpiewał w chórze kościelnym. Od 1781 uczył się i śpiewał w szkole przy klasztorze dominikanów oraz w jezuickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Śpiewał tam i grał początkowo w chórze i kapeli klasztornej, następnie w chórze operowym i w orkiestrze teatralnej. W tym czasie uczył się gry na skrzypcach oraz basu cyfrowanego. Wcześnie też zaczął komponować. W 1782 w kościele św. Wojciecha we Wrocławiu został wykonany jego motet Ave Maria gratiae plena na dwa głosy solowe z towarzyszeniem instrumentów.

Dysponując pięknym głosem, Elsner odnosił sukcesy jako solista; 25 marca 1785 wykonał w kościele św. Elżbiety solową partię sopranową w oratorium pasyjnym Der Tod Jesu C.H. Grauna; występ ten zwrócił nań uwagę muzycznego środowiska Wrocławia. Muzykował też jako skrzypek kameralista.

Na uniwersytecie we Wrocławiu rozpoczął studia teologiczne, wkrótce potem przeniósł się na lekarskie; zamierzał je kontynuować w Wiedniu, dokąd wyjechał jako stypendysta Grodkowa jesienią 1789. Tam po długotrwałej chorobie postanowił jednak poświęcić się całkowicie muzyce i jesienią 1791 przeniósł się do Brna (Morawy) na posadę skrzypka w orkiestrze teatralnej.

Okres polski

Wiosną 1792 udał się do Lwowa, gdzie objął stanowisko kapelmistrza tamtejszego teatru. Wkrótce wystawił w nim swoje dwie opery do tekstów niemieckich (Die seltenen Brüder, Der verkleidete Sultan). Gdy Wojciech Bogusławski objął w 1795 prowadzenie niemieckiego teatru lwowskiego, Elsner został jego współpracownikiem. Odtąd zaczął komponować opery polskie do tekstów Bogusławskiego; zachowała się z nich tylko jedna: Amazonki, czyli Herminia. W tym czasie Elsner zaczął się interesować polską muzyką ludową i wplatać wątki ludowe do swoich utworów instrumentalnych (Sonata fortepianowa D-dur). W 1796 napisał trzy tria fortepianowe oparte na tematach z opery Krakowiacy i Górale Jana Stefaniego^[5]. Motywy z tej opery pojawiają się również w późniejszej o niemal dekadę symfonii C-dur^[6].

W latach 1795–1797 organizował we Lwowie cotygodniowe koncerty w ramach założonego przez siebie towarzystwa pn. Akademia Muzyczna. Na program koncertów składały się symfonie J. Haydna, W.A. Mozarta, P. Vranickiego, koncerty na instrumenty solowe oraz muzyka wokalna; wykonano również 3 symfonie Elsnera, które zaginęły.

Od 1798 Elsner nawiązał stosunki z wydawcami za granicą; wydał w Wiedniu u Johanna Traega 3 kwartety smyczkowe du meilleur goüt polonais^[7]. W tym samym roku stworzył również Trio B-dur na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, opublikowane w Wiedniu pod tytułem Grande Sonate pour le Clavecin avec l’accompagnement d’un Violon et Violoncelle obligé^[8].

W roku 1799 Elsner przeniósł się na stałe ze Lwowa do Warszawy. W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego^[9].

Do roku 1824 prowadził operę w Teatrze Narodowym, wzbogacając jej repertuar własnymi dziełami (30 oper i 2 balety), a z repertuaru obcego preferując operę francuską. Równocześnie prowadził własną sztycharnię nut, gdzie wydawał dzieła kompozytorów polskich. Zapoczątkowała ona powstawanie tego rodzaju przedsiębiorstw w Warszawie.

W latach 1803–1805 wydawał pierwszy w Polsce miesięcznik nutowy pt. „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich” (ukazały się 24 zeszyty). W 1805 został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1805–1806 brał czynny udział w Resursie Muzycznej, głównie przy organizowaniu koncertów, na których wykonywano m.in. wczesne symfonie L. van Beethovena. W latach 1802–1825 pisywał recenzje i artykuły do czasopism polskich, a w latach 1811–1819 był korespondentem lipskiej „Allgemeine Musikalische Zeitung”. W okresie 1814–1825 działał w Towarzystwie Muzyki Religijnej i Narodowej, którego był współzałożycielem. Przez wszystkie te lata rozwijał działalność pedagogiczną, ucząc śpiewu na terenie opery oraz „muzyki i śpiewania” w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego. Potem wykładał teorię i kompozycję w prowadzonych przez siebie szkołach muzycznych: 1817–1821 w Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej, 1821–1826 w Instytucie Muzyki i Deklamacji, czyli konserwatorium, a 1826–1831 w Szkole Głównej Muzyki, związanej wykładami z Uniwersytetem Warszawskim. Na tej uczelni wykształcił wielu polskich kompozytorów, wśród nich Fryderyka Chopina, którego uczył już od 1822. Jako nauczyciel trafnie ocenił talent Chopina, pisząc na świadectwie szkolnym: „szczególna zdatność, geniusz muzyczny”. Z Chopinem łączyły Elsnera uczucia prawdziwej przyjaźni; świadczy o tym m.in. zachowana korespondencja: 6 listów Elsnera do Chopina i 5 listów Chopina do Elsnera.

Od 1825 kształcił Ignacego Dobrzyńskiego, początkowo prywatnie, potem w latach 1826–1828 w Szkole Głównej Muzyki. Elsner w raportach egzaminacyjnych oceniał Dobrzyńskiego słowami „zdolność niepospolita”^[10]. Do jego pozostałych uczniów należy również Feliks Jaroński.

W latach 1835–1839 Elsner prowadził „wyższe kształcenie głosu” w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim, którego dyrektorem był K. Kurpiński, potem uczył jeszcze śpiewu w Instytucie Guwernantek. Uniwersalizm zainteresowań Elsnera wyraził się także w jego żywym stosunku do zagadnień polskiego folkloru; zbierał materiały dotyczące muzykowania ludowego; starał się uchwycić cechy melodyczne i metrorytmiczne polskiej muzyki ludowej, szczególnie jej najstarszych przekazów, a ponadto muzyki ludów słowiańskich w ogóle. Jako kompozytor poszukiwał ideału melodii wypływającej z ducha języka polskiego z uwzględnieniem jego właściwości metrycznych i intonacyjnych. Świadczą o tym dwie rozprawy: Rozprawa o metryczności i rytmiczności języka polskiego i Rozprawa o melodii i śpiewie. Elsner był członkiem honorowym licznych towarzystw muzycznych w kraju oraz lipskiego Musikverein der Universitätskirche St. Pauli. Utrzymywał bliskie kontakty z muzykami i firmami wydawniczymi Francji, Niemiec i Austrii. W 1805 odbył dłuższą podróż artystyczną do Paryża, zatrzymując się po drodze we Wrocławiu, w Lipsku i w Offenbach. W Paryżu wykonano kilka jego utworów fortepianowych oraz kwartet; skomponował tam operę pt. Chimère et réalité do tekstu francuskiego, która została wykonana dopiero w Warszawie (1808) w polskim przekładzie.

Jak wielu wybitnych ludzi tej epoki, był Elsner członkiem masonerii: w 1814 został namiestnikiem katedry w loży Świątyni Stałości (Zur Halle der Beständigkeit), w 1820 członkiem najwyższej kapituły, a w 1821 mistrzem katedry w Świątyni Stałości.

Za zasługi na polu muzyki został odznaczony w 1823 roku Orderem Świętego Stanisława IV klasy^[11]. Na jego cześć zostały wybite 3 medale: ok. 1825 (J. Majnert), 1852 (J. Herckner) i 1969 (J. Stasiński), ten ostatni staraniem Komitetu Obchodów Dni Elsnerowskich w Grodkowie.

Elsner był dwukrotnie żonaty: pierwszy raz z Klarą Abt (od 1796), która zmarła przy urodzeniu córki Karoliny (1797–1823), drugi raz zaś (od 1802) z Karoliną Drozdowską (1784–1852), czołową śpiewaczką opery warszawskiej, z którą miał trzy córki. Najmłodszą z nich była Emilia (1811–1864), późniejsza żona L. Nideckiego, właścicielka sztambucha, do którego Chopin wpisał kilka swoich utworów. Grób Elsnera znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 159-5-1)^[12]. W Grodkowie w latach 1969–1995 działało Muzeum im. Józefa Elsnera, a w 1974 odsłonięto jego pomnik; tutaj także obchodzone są Dni Elsnerowskie^[4].

Twórczość

Lista ważniejszych kompozycji^[7]:

Msze

Missa brevis F-dur op. 85 na 3-głosowy chór męski i organy (1844)
Missa festiva C-dur op. 52 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (ok. 1832)
Missa in B op. 18 na 3-głosowy chór męski (1823)
Msza a-moll op. 24 na chór 4-głosowy (ok. 1823)
Msza a-moll op. 81 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1843)
Msza B-dur op. 3 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1799)
Msza B-dur op. 44 na 2 soprany, 2 tenory, bas i organy (1829)
Msza B-dur op. 80 na chór 4-głosowy i organy (1843)
Msza C-dur op. 22 na 4-głosowy chór męski, 4 rogi, puzon i kotły (ok. 1823)
Msza C-dur op. 26 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (1820)^[13]
Msza d-moll i D-dur in laudem omnium sanctorum slavonorum polonorum op. 66 na 2 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (1840)
Msza d-moll op. 16 na chór 4-głosowy (1823)
Msza d-moll op. 5 na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1806)
Msza e-moll – E-dur op. 62 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1838)^[13]
Msza e-moll op. 88 na chór 4-głosowy i organy (1846)
Msza F-dur op. 20 na chór 4-głosowy (ok. 1823)
Msza F-dur op. 35 na chór 4-głosowy i organy (ok. 1825)^[13]
Msza F-dur op. 41 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (ok. 1826)^[14]
Msza F-dur op. 77 na 3-głosowy chór męski i organy (1843)
Msza F-dur op. 79 na 3-głosowy chór męski i organy (1843)
Msza G-dur op. 13 na 3-głosowy chór męski i organy (ok. 1820)
Msza G-dur op. 34 na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1825)
Msza G-dur op. 75 na 2 soprany, skrzypce, 2 altówki, wiolonczelę i organy (1842)^[13]
Msza g-moll op. 72 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (1842)
Msza ludowa G-dur op. 15 na 2 soprany i organy (1820)
Msza pasterska a-moll op. 76 na chór 4-głosowy, wiolonczelę i organy (1842)
Msza solenna B-dur op. 47 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1829)
Msza solenna C-dur (Koronacyjna) op. 51 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1829)
Msza świętojańska F-dur op. 9 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (ok. 1815)
Msza, Graduał i Offertorium op. 87 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1844)

Offertoria

Offertoria na 4 głosy i orkiestrę (ok. 1783-84)
Offertorium A-dur op. 46 na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1829)
Offertorium B-dur op. 30 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1828)
Offertorium B-dur op. 45 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (ok. 1829)
Offertorium B-dur op. 86 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1844)
Offertorium C-dur op. 31 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1823)
Offertorium C-dur op. 33 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (ok. 1824)
Offertorium C-dur op. 56 na chór 4-głosowy i organy (ok. 1835)
Offertorium D-dur op. 32 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1824)
Offertorium E-dur op. 83 na chór 4-głosowy, skrzypce solo i orkiestrę (1843)
Offertorium F-dur op. 50 na 3-głosowy chór męski (ok. 1829)
Offertorium F-dur op. 70 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (1840)
Offertorium F-dur op. 71 na chór 4-głosowy (1840)
Offertorium G-dur op. 12 na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1819)
Offertorium G-dur op. 38 na chór 4-głosowy, flet obbligato i orkiestrę (ok. 1825)
Offertorium G-dur op. 48 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (ok. 1829)
Offertorium In te Domine speravi Es-dur op. 4, offertorium na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1806)
Offertorium op. 58 na chór (ok. 1836)

Utwory oratoryjno-kantatowe

Ad festum Corporis Christi na chór 4-głosowy, instrumenty dęte i organy (ok. 1785-86)
Alleluja B-dur op. 60 na chór 4-głosowy (1836-40)
Ave Maria B-dur op. 68 na chór 4-głosowy i organy (1840)
Ave Maris Stella A-dur op. 90 na chór 4-głosowy, orkiestrę i organy (1847)
Benedictus na sopran i zespół instrumentalny (ok. 1783-84)
Cantate zur Jubel-Feier... D-dur op. 53 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1832)
Canticum Simeonis e-moll op. 69 na chór 5-głosowy SATTB (1841)
Completorium na chór, 2 skrzypiec, altówkę, 2 rogi i organy (ok. 1785)
Der sterbende Jesus na głosy solowe i chór (ok. 1788-89)
Dies irae f-moll op. 91 na chór 4-głosowy i organy (1847)
Graduale A-dur op. 82 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1843)
Graduale D-dur op. 94 na bas, chór 4-głosowy i orkiestrę (1848)
Graduale Es-dur op. 57 na sopran, chór 4-głosowy i orkiestrę (1835)
Graduale F-dur op. 29 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1828)
Graduale i Offertorium A-dur op. 25 na chór 4-głosowy (ok. 1823)
Graduale i Offertorium Es-dur op. 19 na 3-głosowy chór męski (1823)
Graduale i Offertorium F-dur op. 23 na 4-głosowy chór męski, 4 rogi i puzon (ok. 1823)
Graduale i Offertorium op. 17 na chór 4-głosowy (1823)
Graduał na 2 soprany, 2 skrzypiec, altówkę, basetlę i 2 rogi (ok. 1782)
Kantata Lob der Buchdruckerkunst, kantata na głos solowy, chór 4-głosowy i fortepian (1804)
Kantata Musik zu einer Trauerloge, kantata na chór męski i orkiestrę (1811)
Kantata Muzyka na wprowadzenie zwłok ks. J. Poniatowskiego w r. 1814, kantata na deklamację, chór i orkiestrę (1814)
Kantata Na wdzięcznej Polaków ziemi, kantata na chór i orkiestrę (1807)
Kantata Powitanie gołąbka, kantata na 4 głosy męskie, skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1844)
Kantata Powstańmy z orężem w ręku, kantata na deklamację, głosy solowe i chór (1819)
Kyrie i Gloria C-dur na chór, 2 skrzypiec, altówkę, 2 oboje, róg, trąbkę, kotły i organy (ok. 1788-89)
Miserere mei Deus op. 96 na głosy solowe, 3 chóry, chór męski (1848)
Motet C-dur op. 28 na 2 chóry 4-głosowe
Motet G-dur op. 59 na 4 głosy solowe, chór 4-głosowy i orkiestrę (1836)
Motet Salvum fac imperatorem B-dur op. 6, motet na chór 4-głosowy i orkiestrę (1807)
Motet seu Offertorium de Sancto Josepho C-dur op. 10 na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1815)
Nieszpory C-dur op. 36 na chór 4-głosowy i orkiestrę (ok. 1825)
Nieszpory D-dur op. 89 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1847)
O gloriosa Virginum B-dur op. 92 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1847)
O Sacrum Convivum op. 49, hymn na chór 4-głosowy i instrumenty dęte (ok. 1829)
Passio Domini nostri d-moll op. 65 na 14 głosów solowych, 3 chóry 4-głosowe i orkiestrę (1835-37)
Pater noster op. 95 na chór 4-głosowy i organy (1848)
Post celebrem... D-dur op. 11 na sopran, bas, chór 4-głosowy i orkiestrę (1815)
Psalm 133 op. 63 na 2 chóry (ok. 1838)
Salve Regina B-dur, Processio funebris c-moll, Psalmus: De profundis c-moll op. 43 na 3-głosy męskie, chór 4-głosowy i orkiestrę (1827)
Requiem c-moll op. 42 na 3-głosy męskie, wiolonczelę, instrumenty dęte i kotły (1826)
Requiem op. 2 na chór 4-głosowy i instrumenty dęte (1793)^[13]
Stabat Mater op. 93 na głosy solowe, chór i orkiestrę (1848)
Te Deum laudamus D-dur op. 39 na chór 4-głosowy, trąbkę i kotły (ok. 1825)
Te Deum laudamus op. 74 na 2 4-głosowe chóry męskie (1842)
Veni Creator A-dur op. 97 na chór 4-głosowy i organy (1849)
Veni Creator B-dur op. 73 na 4-głosowy chór męski (1842)^[15]^[16]
Veni Creator C-dur op. 7 na 2 chóry 4-głosowe (1812)
Veni Creator G-dur op. 40 na chór 4-głosowy (ok. 1825)
Veni Creator G-dur op. 54 na 5-głosowy chór i organy (1834)
Veni Creator op. 78 na 3-głosowy chór męski i organy (1843)
Veni Sancte Spiritus Es-dur op. 8 na chór 4-głosowy i orkiestrę (1815)

Balety

Nazwa	Dawa powstania	Data prawykonania	Uwagi
Divertissement	?	?	–
Dwa posągi	1818	?	–
Dzicy ludzie	ok. 1796	?	utwór w 1 akcie

Opery

Amazonki, czyli Herminia, opera w 2 aktach (1797)
Andromeda, opera seria w 1 akcie (1806)
Der verkleidete Sultan, opera w 3 aktach (1795)
Die seltenen Brüder oder Die vier Zauberkugeln, opera w 2 aktach (1795)
Jagiełło w Tenczynie, opera w 3 aktach (1819)
Kabalista, opera w 2 aktach (1812)
Kochankowie ukryci, opera w 2 aktach (?)
Pospolite ruszenie, czyli Bitwa z kozakami, komedioopera w 2 aktach (1807)
Siedem razy jeden, komedioopera w 1 akcie (1804)
Wąwozy Sierra Morena, komedioopera w 3 aktach (1811)
Król Łokietek, czyli Wiśliczanki, opera w 2 aktach (1817–1818)
Leszek Biały, czyli Czarownica z Łysej Góry, opera w 2 aktach (1809)
Mieszkańcy wyspy Kamkatal, opera w 1 akcie (1803–1804)
Stary trzpiot i młody mędrzec, opera w 1 akcie (1804–1805)
Sułtan Wampum, czyli Nieroztropne życzenia, opera w 2 aktach (1800)
Śniadanie trzpiotów, opera w 1 akcie (1808)
Urojenie i rzeczywistość, opera w 1 akcie (ok. 1805)
Wieszczka Urzella, czyli To co się damom podoba, opera w 3 aktach (1805–1806)

Inne utwory sceniczne

Benefis, duodrama w 1 akcie (1809)
Echo w lesie, duodrama w 1 akcie (1808)
La ritrosia disarmata, duodrama w 1 akcie (1815)
Szewc i krawcowa, duodrama w 1 akcie (1808)
Żona po drodze, duodrama w 1 akcie (1808)
Karol Wielki i Witykind, dramat w 2 aktach (1807)
Powstanie narodu, scena liryczna w 1 akcie (1830)
Iskahar, król Guaxary, melodramat w 3 aktach (1796)
Korsarz francuski w Portugalii, melodramat w 3 aktach (?)
Mieczysław Ślepy, melodramat w 3 aktach (1807)
Nurzahad, czyli Nieśmiertelność i bogactwa, melodramat w 3 aktach (1805)
Ofiara Abrahama, melodramat w 4 aktach (1821)
Sąd Salomona, melodramat w 3 aktach (1806)
Sydney i Zuma, czyli Moc kochania czarnej niewiasty, melodramat w 3 aktach (1798)
Trybunał niewidzialny, czyli Syn występny, melodramat w 3 aktach (1807)
Wyspa małżeńska, czyli Żony przez los wybrane, melodramat w 3 aktach (1811)

Koncert

Opus	Tonacja	Instrument solowy	Data powstania	Data prawykonania
–	?	Flet poprzeczny	1791–1792	?
–	D-dur	Skrzypce	ok. 1795	?
–	G-dur	Skrzypce	ok. 1783-84	?

Symfonie

Opus	Tonacja	Data powstania	Data prawykonania
17	B-dur	ok. 1818	?
–	C-dur	1796	?
11	C-dur	1804–1805	?
–	D-dur	1802	?
–	D-dur	1788–1789	?
–	D-dur	ok. 1818	?
–	Es-dur	1797	?
–	Es-dur	1788–1789	?

Utwory kameralne

Chaconne G-dur na skrzypce i fortepian (1836)
Kwartet fortepianowy Es-dur op. 15 (ok. 1805)
Kwartet fortepianowy F-dur (ok. 1800)
Kwartet na 2 skrzypiec i 2 altówki (ok. 1798)
Kwartet smyczkowy B-dur (?)
Kwintet smyczkowy (?)
Kwintet smyczkowy c-moll (?)
Septet D-dur na flet, klarnet, skrzypce, altówkę, wiolonczelę, kontrabas i fortepian (ok. 1830)
Sonata fortepianowa F-dur (ok. 1798)
Sonata B-dur na fortepian na 4 ręce op. 16 (?)^[17]
Sonata D-dur na skrzypce i fortepian op. 10 nr 2 (ok. 1798)
Sonata Es-dur na skrzypce i fortepian op. 10 nr 3 (ok. 1798)
Sonata F-dur na skrzypce i fortepian op. 10 nr 1 (ok. 1798)
Sonata fortepianowa B-dur (ok. 1798)^[17]
Sonata fortepianowa D-dur (ok. 1798)
Trio fortepianowe C-dur (ok. 1798)
Trio Grande sonate B-dur, trio fortepianowe (1798)

Drobne utwory orkiestrowe i instrumentalne

Karnevaltanze na orkiestrę (1792-99)
Marsz na orkiestrę (1831)
Marsz przedniej straży wojska polskiego na orkiestrę (1831)
Marsz tryumfalny na orkiestrę dętą (1809)
Marsz z echem i andantem na orkiestrę (?)
Mazur na orkiestrę (ok. 1825)
Polonez D-dur na orkiestrę (1818)
Polonez D-dur na skrzypce i fortepian (?)
Polonez D-dur na skrzypce i fortepian (1820)
Polonez E-dur na temat uwertury z opery Lodoiska R. Kreutzera na orkiestrę (1804)
Polonez Es-dur na skrzypce i fortepian (1820)
Polonez F-dur na orkiestrę (1818)
Polonez na temat marsza z opery Woziwoda L. Cherubiniego na orkiestrę (1804)
Polonez na temat piosenki Où peut-on étre mieux... na orkiestrę (1816)
Rondo À la krakowiak B-dur na fortepian (1803)
Rondo À la mazurek C-dur na fortepian (1803)
Rondo À la mazurek g-moll na fortepian (1803)
Trois quatuors du meilleur goût polonais na instrumenty smyczkowe (1798)
Trois quatuors na instrumenty smyczkowe (ok. 1796)
Walce brneńskie na orkiestrę (ok. 1791-92)
Walce wiedeńskie na orkiestrę (ok. 1790-91)
Wariacje B-dur na temat marsza z opery Przerwana ofiara P. Wintera na fortepian (1802)
Wariacje na temat arii z opery Żony przemienione, czyli Szewc M. A. Portogalla na orkiestrę (1810)

Prace teoretyczne

Tytuł
Rozprawa o rytmiczności i metryczności języka polskiego^[18]
Rozprawa o melodyi i śpiewie^[18]
Sumariusz moich utworów muzycznych, tłumaczenie z niemieckiego Kazimierz Lubomirski (oprac.) Alina Nowak-Romanowicz. Kraków Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1957.

Upamiętnienie

31 stycznia 1979 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Mokotów zostało nadanie imię Józefa Elsnera^[19].

Zobacz też

Wincenty Kostecki

Przypisy

↑ ^a ^b Piotr Baron. Józef Elsner – twórca religijny. „Religious and Sacred Poetry”. 2016 (2(14)), s. 133, 2016. Marek Mariusz Tytko. Fundacja Naukowa Katolików „Eschaton”. ISSN 2299-9922. (pol.).
↑ Grodkowianie. Józef Antoni Franciszek Elsner. grottkau.pl, 2017-12-01. [dostęp 2022-08-28]. (pol.).
↑ Elsner Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-11-26] .
↑ ^a ^b Dom J. Elsnera w Grodkowie. Stowarzyszenie W ogrodzie Viadrusa, Oldrzyszowice, 2020-06-20. [dostęp 2022-08-27]. (pol.).
↑ JuliaJ. Gołębiowska JuliaJ., Kwartet smyczkowy w muzyce polskiej XIX wieku [pdf], Ryszard DanielR.D. Golianek (red.), Poznań 2014, ISBN 978-83-65727-20-6 .
↑ BeataB. Stróżyńska BeataB., Józef Elsner jako twórca i propagator klasycznej symfonii [pdf], „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio L–Artes”, 13.2, 2016, s. 138, DOI: 10.1515/umcsart-2015-0020, ISSN 1732-1352 .
↑ ^a ^b Józef Elsner, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2009-07-27] .
↑ IosephI. Elsner IosephI., Grande Sonate pour le Clavecin ou Forte-piano avec Accompagnement d’un Violon et Violoncelle obligé, Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, 1798, Mus.4182.Q.1 [dostęp 2017-06-15] (niem.).
↑ Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 2, s. 15.
↑ Elsner i następcy [online], zaiks.org.pl [dostęp 2024-09-28] .
↑ Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu Św. Stanisława, w: Miesięcznik Heraldyczny, r. X, nr 5, Warszawa 1931, s. 115.
↑ Cmentarz Stare Powązki: Józef Elsner, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JadwigaJ. Jasińska JadwigaJ., Józef Elsner. Msze op. 26, 35, 42, 62, 75, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65630-48-3 .
↑ Masses – RISM [online], opac.rism.info [dostęp 2020-02-06] .
↑ Veni Creator Spiritus – RISM [online], opac.rism.info .
↑ Veni creator spiritus [online], polona.pl .
↑ ^a ^b JerzyJ. Morawski JerzyJ., Józef Elsner. Utwory fortepianowe / Piano Works, BarbaraB. Przybyszewska-Jarmińska, Warszawa 2016, ISBN 978-83-65630-12-4 .
↑ ^a ^b Elsner Józef Ksawery – Wiem, darmowa encyklopedia. [dostęp 2009-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-20)].
↑ Uchwała nr 32 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 grudnia 1977 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 stycznia 1978 r., nr 1, poz. 1, s. 1.

Bibliografia

Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965. Zbigniew Raszewski (red.nacz.). T. t. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
Alina Nowak-Romanowicz: Elsner Józef Antoni Franciszek. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. 3: efg część biograficzna. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1987, s. 19–32. ISBN 83-224-0344-5. OCLC 165082792. (pol.).
Alina Nowak-Romanowicz. Józef Elsner 1, Monografia. Kraków, 1957.
Alina Nowak-Romanowicz. Józef Elsner 2, Dodatek nutowy / Kraków, 1957.
Henryk Opieński. Józef Elsner w świetle nieznanych listów. „Polski Rocznik Muzykologiczny” (1935).
Józef WładysławReiss, Ślązak Józef Elsner, nauczyciel Chopina. Z portretem i 2 rycinami. s. 58. Katowice, 1936.
Strumiłło, Tadeusz, Nowak-Romanowicz Alina, i Kuryłowicz Teresa, Poglądy na muzykę kompozytorów polskich doby przedchopinowskiej: Ogiński, Elsner, Kurpiński. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1960.
Hanna Wróblewska-Straus, Wanda Bogdany-Popielowa, Towarzystwo im. Fryderyka Chopina i Biblioteka Narodowa (Poland). Józef Elsner. W 120-tą rocznicę śmierci [katalog wystawy], Warszawa, Zamek Ostrogskich, 16 października–6 listopada 1974 r. Warszawa: s.n., 1974.

Linki zewnętrzne

Biogram Józefa Elsnera na Portalu Muzyki Polskiej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina
Józef Elsner – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
Józef Elsner – kolekcja w Polonie
„Tygodnik Ilustrowany” 1860 nr 50 (7 września 1860), s. 461–462, Józef Elsner

[baron-1] Piotr Baron. Józef Elsner – twórca religijny. „Religious and Sacred Poetry”. 2016 (2(14)), s. 133, 2016. Marek Mariusz Tytko. Fundacja Naukowa Katolików „Eschaton”. ISSN 2299-9922. (pol.).

[Ze_strony_Grodkowa-2] Grodkowianie. Józef Antoni Franciszek Elsner. grottkau.pl, 2017-12-01. [dostęp 2022-08-28]. (pol.).

[EncPWN-3] Elsner Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-11-26] .

[Dom_J._Elsnera-4] Dom J. Elsnera w Grodkowie. Stowarzyszenie W ogrodzie Viadrusa, Oldrzyszowice, 2020-06-20. [dostęp 2022-08-27]. (pol.).

[Gołębiowska-5] JuliaJ. Gołębiowska JuliaJ., Kwartet smyczkowy w muzyce polskiej XIX wieku [pdf], Ryszard DanielR.D. Golianek (red.), Poznań 2014, ISBN 978-83-65727-20-6 .

[Stróżyńska-6] BeataB. Stróżyńska BeataB., Józef Elsner jako twórca i propagator klasycznej symfonii [pdf], „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio L–Artes”, 13.2, 2016, s. 138, DOI: 10.1515/umcsart-2015-0020, ISSN 1732-1352 .

[:0-7] Józef Elsner, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2009-07-27] .

[Grande_Sonate-8] IosephI. Elsner IosephI., Grande Sonate pour le Clavecin ou Forte-piano avec Accompagnement d’un Violon et Violoncelle obligé, Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, 1798, Mus.4182.Q.1 [dostęp 2017-06-15] (niem.).

[Dziennik_Konfederacyi-9] Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 2, s. 15.

[10] Elsner i następcy [online], zaiks.org.pl [dostęp 2024-09-28] .

[Łoza-11] Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu Św. Stanisława, w: Miesięcznik Heraldyczny, r. X, nr 5, Warszawa 1931, s. 115.

[Powązki-12] Cmentarz Stare Powązki: Józef Elsner, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02] .

[:1-13] JadwigaJ. Jasińska JadwigaJ., Józef Elsner. Msze op. 26, 35, 42, 62, 75, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65630-48-3 .

[RISM-14] Masses – RISM [online], opac.rism.info [dostęp 2020-02-06] .

[Veni_Creator_RISM-15] Veni Creator Spiritus – RISM [online], opac.rism.info .

[Veni_creator_polona-16] Veni creator spiritus [online], polona.pl .

[:2-17] JerzyJ. Morawski JerzyJ., Józef Elsner. Utwory fortepianowe / Piano Works, BarbaraB. Przybyszewska-Jarmińska, Warszawa 2016, ISBN 978-83-65630-12-4 .

[a-18] Elsner Józef Ksawery – Wiem, darmowa encyklopedia. [dostęp 2009-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-20)].

[Uchwała_nr_32-19] Uchwała nr 32 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 grudnia 1977 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 stycznia 1978 r., nr 1, poz. 1, s. 1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Kompozytorzy	Bazyli Bohdanowicz Wojciech Dankowski August Fryderyk Duranowski Józef Elsner Jakub Gołąbek Feliks Janiewicz Maciej Kamieński Karol Kurpiński Franciszek Lessel Franciszek Mirecki Antoni Milwid Michał Kazimierz Ogiński Michał Kleofas Ogiński Antoni Radziwiłł Jan Stefani Józef Stefani Jacek Szczurowski Maria Szymanowska Franciszek Ścigalski Józef Zeidler Mateusz Zwierzchowski Marcin Józef Żebrowski
Teoretycy	Józef Elsner Jan Dawid Holland Karol Kurpiński Wacław Sierakowski Karol Antoni Simon Antoni Arnulf Woroniec
Ważniejsze opery	Agatka, czyli przyjazd pana Cud mniemany, czyli Krakowiaki i Górale Faust Nędza uszczęśliwiona
Budowniczowie instrumentów	Mateusz Mielczarski Ignacy Żebrowski
Obcokrajowcy działający w Polsce	Jan Dawid Holland
Zobacz też	Opera stanisławowska
Inne sztuki	Architektura Literatura

Kompozytorzy związani z Wrocławiem do końca XVIII w.	Valentin Triller Thomas Elsbeth Samuel Besler Thomas Fritsch Daniel Speer Georg Gebel starszy Georg Gebel młodszy Gottfried Heinrich Stölzel Antonio Bioni Sylvius Leopold Weiss Karl Ditters von Dittersdorf
Kompozytorzy związani z Wrocławiem w XIX w. i w 1 połowie XX w.	Joseph Ignaz Schnabel Friedrich Wilhelm Berner Moritz Brosig Max Filke Józef Elsner Adolf Hesse Salomon Jadassohn Georg Jarno Emanuel Kania Maurycy Moszkowski Heinrich Lichner Hugo Ulrich Carl Maria von Weber
Kompozytorzy współcześni	Rafał Augustyn Ryszard Bukowski Grażyna Pstrokońska-Nawratil
Organmistrzowie	Adam Horatio Casparini Adam Gottlob Casparini
Instytucje i festiwale muzyczne	Akademia Muzyczna Filharmonia im. Witolda Lutosławskiego we Wrocławiu Narodowe Forum Muzyki Opera Wrocławska Teatr Muzyczny „Capitol” Wratislavia Cantans Dolnośląskie Towarzystwo Muzyczne

Dyrektorzy Szkoły Dramatycznej w Warszawie	Wojciech Bogusławski (1810−1814) Ludwik Osiński (1814−1816) Józef Elsner (1816−1821)
Dyrektorzy Szkoły Publicznej Muzyki Elementarnej/Instytutu Muzyki i Deklamacji	Józef Elsner (1821−1826)
Dyrektorzy Szkoły Głównej Muzyki w Warszawie	Józef Elsner (1826−1830)
Dyrektorzy Instytutu Muzycznego Warszawskiego	Apolinary Kątski (1861−1879) Aleksander Zarzycki (1879−1888) Rudolf Strobl (1888−1891) Gustaw Roguski (1891−1903) Emil Młynarski (1903−1907) Stanisław Barcewicz (1910−1918)
Rektorzy Państwowego Konserwatorium Warszawskiego	Emil Młynarski (1919−1922) Henryk Melcer-Szczawiński (1922−1927) Karol Szymanowski (1927−1929) Zbigniew Drzewiecki (1929−1930)
Rektorzy Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie	Karol Szymanowski (1930–1931) Zbigniew Drzewiecki (1931–1932) Eugeniusz Morawski (1932−1939)
Dyrektorzy Staatliche Musikschule in Warschau	Kazimierz Sikorski (1940−1944)
Rektorzy Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie	Stanisław Kazuro (1945−1951) Stanisław Szpinalski (1951−1957) Kazimierz Sikorski (1957−1966) Teodor Zalewski (1966−1969) Tadeusz Paciorkiewicz (1969−1971) Regina Smendzianka (1972−1973) Tadeusz Wroński (1973−1975) Tadeusz Maklakiewicz (1975−1978) Bogusław Madey (1978−1979)
Rektorzy Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie	Bogusław Madey (1979−1981) Andrzej Rakowski (1981−1987) Kazimierz Gierżod (1987−1993) Andrzej Chorosiński (1993−1999) Ryszard Zimak (1999−2005) Stanisław Moryto (2005−2008)
Rektorzy Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina	Stanisław Moryto (2008−2012) Ryszard Zimak (2012−2016) Klaudiusz Baran (2016−2024) Tomasz Strahl (od 2024)