Język abazyński

Абаза бызшва
Obszar	Federacja Rosyjska, Turcja
Liczba mówiących	ok. 50 tys.
Pismo/alfabet	zmodyfikowana cyrylica; łacińskie (Turcja, Abchazja do lat 30. XX w.)
Klasyfikacja genetyczna
	Języki kaukaskie; Języki abchasko-adygejskie; Języki abchasko-abazyńskie; Język abazyński;
Status oficjalny
UNESCO	3 zdecydowanie zagrożony↗
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2	cau
ISO 639-3	abq
IETF	abq
Glottolog	abaz1241
Ethnologue	abq
GOST 7.75–97	аба 005
WALS	abz
SIL	ABQ
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Słownik języka abazyńskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język abazyński (abazyjski, abaza) (Абаза бызшва / Abaza byzšwa) – język kaukaski, używany przez Abazynów.

Język ten, wraz z językami abchaskim, adygejskim, kabardyjskim oraz wymarłym już ubyskim należy do północno-zachodniej (abchasko-adygejskiej) grupy języków kaukaskich.

Językiem tym posługuje się blisko 50 tys. osób, głównie w Karaczajo-Czerkiesji, a częściowo także w Turcji^[1]. W zależności od kraju w użyciu są także języki rosyjski i turecki. W Rosji abazyński jest lepiej zachowany niż w Turcji^[1]. Abazyński jest blisko spokrewniony z abchaskim^[2].

Dialekty

Wyszczególnia się trzy dialekty: tapanta (który stał się podstawą języka literackiego), aszchara (aszkaraua) (stosunkowo bliski językowi abchaskiemu) i bezszagh i pięć subdialektów: psyż-krasnowostocki, apsua, kubińsko-elburski, kuwiński i abazaktycki^[3].

Niektóre dialekty są częściowo wzajemnie zrozumiałe z językiem abchaskim^[1].

Fonetyka

Język abazyński jest językiem spółgłoskowym, posiadający zaledwie dwie samogłoski: ‘a’ oraz ‘y’. Dzięki asymilacji obydwie podstawowe samogłoski mogą być wymawiane jako zbliżone do ‘e’, ‘o’, ‘i’ bądź ‘u’.

Składnia i fleksja

Język abazyński to język aglutynacyjny. W skład orzeczenia może wchodzić dwa lub więcej prefiksów osobowo-zaimkowych, przedrostki miejsca, a także sufiksy wyrażające różne odcienie działania lub stanu. Szyk wyrazów: podmiot, dopełnienie bliższe, orzeczenie (zob. też SOV). Szyk prefiksów osobowo-zaimkowych w orzeczeniu zmienia się w zależności od przechodniości lub nieprzechodniości czasownika. Czasownik posiada skomplikowany system czasów, odmian i znaczną liczbę prefiksalnych kategorii gramatycznych (m.in. causativum). Wśród zaimków osobowych i prefiksów osobowo-zaimkowych wyróżnia się czasami trzy grupy (męskie, żeńskie oraz rzeczowe lub zjawisk przyrody), czasami zaś tylko dwie: ludzie oraz rzeczy (wraz ze zjawiskami przyrodniczymi). Rzeczownik posiada kategorię określoności, nieokreśloności oraz pojedynczości. Przy braku przypadków, wyrażających stosunki składniowe (np. mianownika, ergatywu itp.), w abazyńskim istnieją zaczątki oddzielnych form przypadkowych. Funkcję zdań podrzędnych spełniają przede wszystkim konstrukcje imiesłowowe.

Pismo

Osobny artykuł: Alfabet abazyński.

Teksty w języku abazyńskim były w latach 1932–1938 zapisywane łacinką, później cyrylicą.

Abazyni mieszkający w Turcji posługują się łacinką do dzisiaj^[1].

Współczesny alfabet abazyński^[4]:

А а	Б б	В в	Г г	Гв гв	Гъ гъ	Гъв гъв	Гъь гъь	Гь гь	ГӀ гӀ	ГӀв гӀв	Д д
Дж дж	Джв джв	Джь джь	Дз дз	Е е	Ё ё	Ж ж	Жв жв	Жь жь	З з	И и	Й й
К к	Кв кв	Къ къ	Къв къв	Къь къь	Кь кь	КӀ кӀ	КӀв кӀв	КӀь кӀь	Л л	Ль ль	М м
Н н	О о	П п	ПӀ пӀ	Р р	С с	Т т	Тл тл	Тш тш	ТӀ тӀ	У у	Ф ф
Х х	Хв хв	Хъ хъ	Хъв хъв	Хь хь	ХӀ хӀ	ХӀв хӀв	Ц ц	ЦӀ цӀ	Ч ч	Чв чв	ЧӀ чӀ
ЧӀв чӀв	Ш ш	Шв шв	ШӀ шӀ	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	ь	Э э	Ю ю	Я я

Kod SIL języka abazyńskiego to ABQ. Abazyński nie posiada w systemie ISO 639 żadnego oddzielnego kodu, lecz w ramach tego kodu jest oznaczony wspólnie z innymi językami kaukaskimi jako cau.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Abaza, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
↑ George L.G.L. Campbell George L.G.L., Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
↑ James Minahan – „One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups”, Greenwood Press, USA 2000.
↑ W. B. Tugow: Abazinsko-russkij słowarʹ. Sowietskaja encykłopiedija, 1967, s. 21.

Linki zewnętrzne

Abaza, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2023-09-24] (ang.).
Abaza. Endangered Languages Project. [dostęp 2023-09-23]. (ang.).

[Ethnologue-1] David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Abaza, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).

[Compendium-2] George L.G.L. Campbell George L.G.L., Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).

[3] James Minahan – „One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups”, Greenwood Press, USA 2000.

[słowar-4] W. B. Tugow: Abazinsko-russkij słowarʹ. Sowietskaja encykłopiedija, 1967, s. 21.

[5] Język prakartwelski nie jest językiem kartwelskim, lecz przodkiem wszystkich języków kartwelskich

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]