Język krymskotatarski

Qırımtatar tili
Qırım tili
Къырымтатар тили
Къырым тили

Obszar	Krym, Turcja, Uzbekistan, Rumunia
Liczba mówiących	~ 500 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie, cyrylica
Klasyfikacja genetyczna
Języki ałtajskie (?) Języki tureckie Języki oguzyjskie / kipczackie Język krymskotatarski
Status oficjalny
UNESCO	4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2	crh
ISO 639-3	crh
IETF	crh
Glottolog	crim1257
Ethnologue	crh
GOST 7.75–97	кры 347
WALS	cri
SIL	CRH
Występowanie
Mapa zasięgu występowania języka krymskotatarskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku krymskotatarskim Słownik języka krymskotatarskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język krymskotatarski (krymskotat. Qırımtatar tili, Qırımtatarca, Къырымтатар тили, Къырымтатарджа), język krymski (krymskotat. Qırım tili, Qırımca, Къырым тили, Къырымджа) – język Tatarów Krymskich, tradycyjnie zaliczany w skład podgrupy kipczacko-połowieckiej kipczackiej grupy języków tureckich.

Liczebność i rozkład geograficzny

Językiem krymskotatarskim posługuje się na co dzień około 350 tysięcy osób, w tym około 250 tysięcy na Krymie. W dalszej kolejności mówiący tym językiem zamieszkują Turcję i Azję Środkową, głównie Uzbekistan. Istotna diaspora posługująca się tym językiem zamieszkuje w Rumunii i Bułgarii – łącznie nie więcej niż 30 tysięcy.

Dialekty

Każda z trzech grup etnicznych Tatarów Krymskich posiada własny dialekt. Można wyróżnić następujące dialekty:

• południowy, zbliżony do języków oguzyjskich. Ma różnić się od tureckiego języka literackiego niewiele mniej, niż niektóre dialekty tego języka. Ze względu na zaszłości historyczne osobliwością tego dialektu są liczne zapożyczenia greckie i włoskie.
• stepowy, zbliżony do języka kipczackiego. Posługuje się nim większość Tatarów w Turcji oraz w Rumunii i Bułgarii.
• średni, inaczej górski, najbardziej rozpowszechniony, pośredni między dwoma poprzednimi i z obu czerpiący. Jest podstawą współczesnego literackiego języka krymskotatarskiego.

Historia

Trzy dość odległe od siebie dialekty języka krymskotatarskiego ukształtowały się na skutek złożonej historii regionu i samych Tatarów Krymskich.

Współczesny rozdział dziejów języka otwiera działalność İsmaila Gaspıralı, który podjął się trudu dźwignięcia języka krymskotatarskiego z upadku, wywołanego włączeniem Krymu w skład Imperium Rosyjskiego, i który zapoczątkował odrodzenie tego języka i stworzył jego wariant literacki, bazujący, w odróżnieniu od dzisiejszego, na dialekcie południowym.

W 1928 zebrana na Krymie konferencja lingwistyczna uchwaliła powołanie nowego języka literackiego, opartego na dialekcie średnim, który jako wariant niejako kompromisowy dla dwóch pozostałych, jest dla wszystkich równo zrozumiały, a przy tym – najczęściej używany.

Od 12 stycznia 2012 roku działa Wikipedia w języku krymskotatarskim.

Język krymskotatarski

Alfabety

Do 1928 roku język krymskotatarski zapisywano alfabetem arabskim, następnie do 1939 roku – łacińskim, a od 1939 roku – cyrylicą. Od lat 90. XX wieku następuje przechodzenie na alfabet łaciński. Nie jest to jednak przywrócenie starego alfabetu, ale zapożyczenie i modyfikacja alfabetu języka tureckiego. Obecnie równolegle używa się zarówno alfabetu łacińskiego, jak i cyrylicy. Cyrylica przeważa w wydawnictwach książkowych, a alfabet łaciński – w Internecie. Alfabet cyrylicki jest również używany urzędowo do zapisu języka krymskotatarskiego na terytorium Ukrainy.

Łaciński alfabet języka krymskotatarskiego:

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
Ğ ğ	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l	M m
N n	Ñ ñ	O o	Ö ö	P p	Q q	R r	S s
Ş ş	T t	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z

• с – dż
• ç – cz
• ğ – h dźwięczne
• h – ch
• ı – y
• j – ż
• ñ – jak ng angielskie w slowie sing
• ö – składamy wargi jak do głoski o i wymawiamy e (niemieckie ö).
• q – podobne do k
• ş – sz
• ü składamy wargi jak do głoski u i wymawiamy i (niemieckie ü).
• y – j
• â – lâ – la, kâ — kia.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny
а	b	c	ç	d	e	f	g	ğ	h	ı	i	j	k	l	m	n	ñ	o	ö	p	q	r	s	ş	t	u	ü	v	y	z
[a]	[b]	[ʤ]	[ʧ]	[d]	[e]	[f]	[g]	[ɣ]	[x]	[ɯ]	[i], [ɪ]	[ʒ]	[k]	[l]	[m]	[n]	[ŋ]	[o]	[ø]	[p]	[q]	[r]	[s]	[ʃ]	[t]	[u]	[y]	[v], [w]	[j]	[z]

Cyrylica języka krymskotatarskiego:

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л	М м
Н н	Нъ нъ	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Дж дж	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Bibliografia

• Henryk Jankowski, Gramatyka języka krymskotatarskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.
• Henryk Jankowski, Język krymskotatarski, Dialog, Warszawa 2010.

Linki zewnętrzne

• Słownik rosyjsko-krymskotatarski i krymskotatarsko-rosyjski. crimean.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-24)].
• Narodowy korpus języka krymskotatarskiego
• Korpus lingwistyczny języka krymskotatarskiego
• Krymskotatarska Wikipedia