Przejdź do zawartości

Język tetum

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
lia-tetun
Obszar

Timor Wschodni, Indonezja (głównie wyspa Timor)

Liczba mówiących

750–800 tys.

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Timor Wschodni
Organ regulujący Narodowy Instytut Językoznawstwa(inne języki)
Ethnologue 5 rozwojowy
Kody języka
ISO 639-2 tet
ISO 639-3 tet
IETF tet
Glottolog tetu1245
Ethnologue tet
BPS 0119 2
WALS ttn
SIL tet
Występowanie
Ilustracja
Tetun-Dili w Timorze Wschodnim
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku tetum
Słownik języka tetum
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język tetum (lia-tetun, tetun) – język austronezyjski używany głównie w Timorze Wschodnim, gdzie wraz z portugalskim jest objęty statusem języka urzędowego[1][2]. Szacunkowo posługiwać się nim może ok. 750–800 tys. osób. Jest używany także w Indonezji (szczególnie w indonezyjskiej części wyspy TimorTimorze Zachodnim).

Tetum dzieli się na cztery główne dialekty: Tetun-Dili lub Tetun-Prasa, którym posługuje się ludność zamieszkująca Dili i okolice, Tetun-Terik, którym posługuje się ludność południowo-wschodniej części Timoru Wschodniego, Tetun-Belu, którym posługuje się ludność zamieszkująca tereny od cieśniny Ombai po morze Timor, oraz Nana’ek, którym posługuje się ludność Metinaro. W dialekcie Tetun-Dili szczególnie mocno są zaznaczone wpływy języka portugalskiego. Dialekt ten jest zrozumiały na całym terytorium Timoru Wschodniego – pełni funkcję krajowej lingua franca[1]. W powszechnym użyciu jest także język indonezyjski, który ma status języka roboczego[1].

Odmiana Tetun-Dili charakteryzuje się silnymi wpływami fonologii, morfosyntaktyki i leksyki portugalskiej, co decyduje o jej „hybrydowym” charakterze. Portugalski jest źródłem słownictwa związanego z wyższymi domenami komunikacji. Istnieje też warstwa historycznych pożyczek malajskich. Dodatkowo od 1975 r. tetum w Timorze Wschodnim znajdował się pod wpływem języka indonezyjskiego[3].

Odmiana Tetun-Dili bywa rozpatrywana jako odrębny język kreolski[4][5]. Niemniej nie chodzi o język kreolski w tradycyjnym znaczeniu tego terminu (nie odnotowano, by przeszedł etap pidżynu); według jednej z propozycji trafniej jest klasyfikować Tetun-Dili jako język mieszany[6].

Regulacją tetum zajmuje się Narodowy Instytut Językoznawstwa(inne języki) (zał. 2001; port. Instituto Nacional de Linguística, tetum Institutu Nasionál Linguístika nian)[2]. Kościół katolicki przyjął tetum jako język liturgiczny[7][8].

Fonologia

[edytuj | edytuj kod]

W taki oto sposób przedstawia się zasób samogłoskowy języka tetum:

Fonemy samogłoskowe języka tetum
przednie centralne tylne
przymknięte i u
średnie e o
otwarte ä

W języku tetum /a/ /i/ oraz /u/ wymawia się stosunkowo niezmiennie, natomiast na wymowę /e/ i /o/ mają wpływ głoski, którymi są otoczone. Przykładowo ich dźwięk jest nieco wyższy, kiedy w następnej sylabie znajdują się głoski /u/ lub /i/[9].

Gramatyka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Gramatyka języka tetum.

Tetum nie jest językiem fleksyjnym, czym odróżnia się np. od wielu języków indoeuropejskich. W gramatyce tetum występuje jednak szereg reguł zapożyczonych bezpośrednio z języka portugalskiego.

Słownictwo

[edytuj | edytuj kod]

Tetum jest językiem malajsko-polinezyjskim, co powoduje, że jego podstawowe słownictwo wywodzi się właśnie ze rdzeni austronezyjskich. Jednak w ciągu wieków tetum przejął bardzo wiele słów z języka portugalskiego, np.:

  • aprende – uczyć się (od aprender);
  • eskola – szkoła (od escola);
  • istoria – historia (od historia);
  • paun – chleb (od pão)[10].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Tyler M. Heston, The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, praca doktorska, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, s. 2–3, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (ang.).
  2. a b Hoogervorst 2024 ↓, s. 229.
  3. Adelaar 1996 ↓, s. 706–707.
  4. M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tetun Dili, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
  5. van Engelenhoven i Williams-van Klinken 2005 ↓, s. 735.
  6. Slomanson 2024 ↓, s. 246.
  7. Kerry Taylor-Leech, The language situation in Timor-Leste, [w:] Robert B. Kaplan, Richard B. Baldauf jr. (red.), Language Planning in the Asia Pacific: Hong Kong, Timor-Leste and Sri Lanka, Abingdon–New York: Routledge, 2011, s. 92–159, DOI10.4324/9781315873459, ISBN 978-0-415-61851-9, ISBN 978-1-315-87345-9, ISBN 978-1-317-98179-4, OCLC 1053715502 [dostęp 2022-08-25] (ang.).
  8. Kerry Taylor-Leech, The language situation in Timor-Leste, „Current Issues in Language Planning”, 10 (1), 2009, s. 1–68, DOI10.1080/14664200802339840, ISSN 1466-4208 (ang.).
  9. Geoffrey Hull: Tetum, Language Manual for East Timor. Academy of East Timor Studies, Faculty of Education & Languages, University of Western Sydney, Macarthur, 1999. (ang.).
  10. A Traveller’s Dictionary in Tetun-English and English-Tetun.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]