İçeriğe atla

James Dean

Vikipedi, özgür ansiklopedi
James Dean
James Dean, 1955
DoğumJames Byron Dean
8 Şubat 1931(1931-02-08)
Marion, Indiana, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm30 Eylül 1955 (24 yaşında)
Cholame, Kaliforniya, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm sebebiTrafik kazası
Defin yeriPark Mezarlığı, Fairmont, Indiana
MilliyetAmerikalı
EğitimKaliforniya Üniversitesi
MeslekOyuncu
Etkin yıllar1950−1955
Boy1,71 m (5 ft 7 in)
İmza

James Byron Dean (8 Şubat 1931, Marion - 30 Eylül 1955, Cholame), Amerikalı sinema oyuncusu ve kültürel ikon. Kısa yaşamına rağmen Asi Gençlik ve Cennetin Doğusu gibi sinema klasiklerinde rol almış ve henüz 24 yaşındayken gelen ölümünün ardından efsaneleşmiştir. Empire Dergisi tarafından belirlenen, 1955 yılında sinema tarihinin en çekici 100 film yıldızı arasında 6. sıradadır. İlk başrolüyle Oscar'a aday gösterilmiş az sayıda oyuncudan birisi oldu.

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

James Dean, Indiana'da doğduktan kısa bir süre sonra ailesi Santa Monica'ya taşındı. Bundan 6 yıl sonra, James 5 yaşındayken babası diş teknisyeni olmak için çiftlikten ayrıldı. 1940 yılında annesini kanserden kaybedene kadar Brenywood Parasız Okulunda okudu. Dokuz yaşındayken babası tarafından amcası Marcus ile teyzesi Ortense'nin yanına Indiana'daki çiftliğe gönderildi. Lisede iken basketbol takımında yer aldı. Lisede münazara ve drama dersleri alan Dean, küçük bir yerden gelmesine karşın kendini geliştirme çabasında idi.

1949 yılında Fairmount Lisesinden mezun oldu. Kaliforniya'ya giderek babası ve üvey annesiyle birlikte yaşamaya başladı. Santa Monica College'a kabul edildikten sonra Kaliforniya Üniversitesine geçiş yaparak burada drama okudu. James Whitmore'un drama atölyelerine katıldıktan sonra bazı dizilerde ve tiyatro oyunlarında küçük rollerde yer almaya başladı.

James Dean'ın yüzünün kullanıldığı bir tabela

1951 yılına gelindiğinde Whitmore'un tavsiyesine uyarak daha ciddi roller için New York'a gitti. Broadway'de See The Jaguar adlı oyunda yer almadan önce birçok küçük rolde görev aldı. 1952 yılında Actors Studio'ya katıldı. Burada dünyaca ünlü Marlon Brando, Julie Harris, Mildred Dunnock gibi oyuncularla bir arada olma fırsatı yakaladı. Aralarında The Philco Television Playhouse, Robert Montgomery Presents ve Armstrong Circle Theatre da bulunan birçok televizyon programında yer aldı.

Actors Studio'daki çalışmaları sürerken kariyerinde büyük bir sıçramaya neden olan The Immoralist (1954) adlı Broadway oyununda rol aldı. Bu oyun ile "En İyi Yeni Oyuncu" Bloom Ödülü'nü aldı. Warner Bros tarafından yeteneği keşfedildi ve John Steinbeck'in romanından uyarlanan Cennetin Doğusu (1955) adlı filmde yer aldı. Filmin çekimlerinde tanıştığı Anna Maria Pierangeli ile birlikte olmaya başladı. Evlilik hayalleri kuran çiftin ayrılmasına Angeli'nin annesi neden oldu. Dean'in Katolik olmaması nedeniyle annesi birlikteliğe izin vermedi. Daha sonra Liz Sheridan ile nişanlanan Dean, mutlu bir birliktelik yaşayamadı. Ardından New York'a dönerek Lux Video Theatre ve Schlitz Playhouse of Stars adlı televizyon serilerinde yer aldı.

1955 yapımı Asi Gençlik adlı film, kariyerinin en önemli filmlerinden biri oldu. Nicholas Ray'in yönetmenliğini yaptığı filmde, başrolü Natalie Wood ile paylaştı. Canlandırdığı Jim Stark karakteri ile gençlerin idolü oldu. Dönemin asi genç imajının oluşmasında büyük rol oynadı.

Ardından 1956 yılında gösterime giren Devlerin Aşkı adlı filmde rol aldı. Elizabeth Taylor ve Rock Hudson ile birlikte oynadığı filmle "En İyi Erkek Oyuncu" dalında, ölümünden sonra Oscar'a aday gösterilen ilk oyuncu oldu.

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Motor yarışlarının "özgürleştirici umutlarına" geri dönmeyi özleyen Dean, Speedster'ını yeni, daha güçlü ve daha hızlı 1955 model Porsche 550 Spyder ile değiştirdi ve 1-2 Ekim 1955'te yapılması planlanan Salinas Yol Yarışı etkinliğine katılmayı amaçladı. 30 Eylül'de piste giderken kendisine eşlik edenler arasında dublör koordinatörü Bill Hickman, Collier's fotoğrafçısı Sanford Roth ve arabasının bakımını yapan, Porsche fabrikasından Alman tamirci Rolf Wütherich vardı. Dean'i arabayı Los Angeles'tan Salinas'a götürmeye ve içeri sokmaya teşvik eden Wütherich, Dean'e Porsche'de eşlik etti. Öğleden sonra 3.30'da Dean'e ve başka bir arabayla arkadan gelen Hickman'a aşırı hız nedeniyle ceza kesildi.

30 Eylül'de[1] grup, Cholame, California yakınlarındaki ABD Route 466[2] (ɡünümüzde SR 46) üzerinden batıya doğru giderken, saat yaklaşık 17:45'te,[3] 23 yaşındaki California Polytechnic Eyalet Üniversitesi öğrencisi Donald Turnupseed'in kullandığı 1950 model bir Ford Tudor doğuya doğru gidiyordu. Turnupseed, yaklaşmakta olan Porsche'nin önünde, Fresno'ya doğru kuzeye doğru 41. Otoyol'a doğru sola dönüş yaptı. Zamanında duramayan Dean, Ford'un yolcu tarafına çarptı ve bunun sonucunda Dean'in arabası kaldırımın üzerinden otoyolun kenarına çıktı. Dean'in hemen yanındaki Wütherich, Porsche'den fırlarken, Dean arabada mahsur kaldı ve boynunun kırılması dahil çok sayıda ölümcül yaralanmaya maruz kaldı. Turnupseed, hasarlı aracından hafif sıyrıklarla çıktı.

Kazaya yoldan geçen bazı vatandaşlar yardım etmek için durdu. Dean'in biyografi yazarı George Perry, hemşirelik tecrübesi olan bir kadının Dean'nin yanına geldiğini ve nabzının zayıf olduğunu tespit ettiğini yazdı ama aynı zamanda tam tersine "ölümün aniden gerçekleşmiş gibi göründüğünü" de yazdı.[4] Dean'in ambulansla Paso Robles Savaş Anıtı Hastanesi'ne saat 18:20'de gelmesinden kısa bir süre sonra vardığında öldüğü açıklandı.[5]

Başlangıçta Amerika Birleşik Devletleri'nin doğusundaki gazetelere ulaşmak yavaş olsa da Dean'in ölümüyle ilgili ayrıntılar radyo ve televizyon aracılığıyla hızla yayıldı. 2 Ekim'e gelindiğinde ölüm haberi yerli ve yabancı medya kuruluşlarında önemli ölçüde yer aldı.[6][7] Dean'in cenazesi 8 Ekim 1955'te Indiana, Fairmount'taki Fairmount Friends Kilisesi'nde düzenlendi. Ağır yaralarını gizlemek için tabut kapalı kaldı. Tahminen yas tutan 600 kişi cenazeye katılırken, 2.400 hayran da geçit töreni sırasında binanın dışında toplandı. Fairmount'taki Park Mezarlığı'na gömüldü.[8]

Yapılan bir soruşturmada, kazanın tamamen Dean'e ait olduğunu ortaya çıktı.[9] Kaza mahallinden yarım mil uzakta, eski Cholame postanesinin (1994'te kapandı) ve bir restoranın (2022'de kapanana kadar) önünde, Japon bir işadamı tarafından finanse edilen bir James Dean anıtı bulunmaktadır.[10][11][12]

Henüz kariyerinin başlangıcında olmasına rağmen bir efsaneye dönüşmüş ve birçok sanatçıya ilham kaynağı olmuştur. Ariana Grande,[13] Lou Reed, Hilary Duff, Lady Gaga, Phil Ochs, Taylor Swift,[14] Lana Del Rey,[15] Adam Lambert, Halsey[16] ve Eagles gibi isimler ondan şarkı sözlerinde bahsetmiş, onun anısına şarkılar yazmışlardır.

Filmoɡrafi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yayınlanma yılını, rolünü ve notlarını gösteren film listesi
Yıl Film Rolü Yönetmen Notlar
1951 Fixed Bayonets! Doggie Samuel Fuller
1952 Sailor Beware Boks Antrenörü Hal Walker
Deadline – U.S.A. Reklamcı çocuk Richard Brooks
Has Anybody Seen My Gal? Soda Çeşmesi'ndeki ɡençlik Douglas Sirk
1953 Trouble Along the Way Futbol Seyircisi Michael Curtiz
1955 East of Eden Cal Trask Elia Kazan En İyi Dramatik Erkek Oyuncu Altın Küre Özel Başarı Ödülü
En İyi Yabancı Erkek Oyuncu Jussi Ödülü
Aday – En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü
Aday – En İyi Yabancı Erkek Oyuncu BAFTA Ödülü
Rebel Without a Cause Jim Stark Nicholas Ray Aday gösterildi – BAFTA En İyi Yabancı Erkek Oyuncu Ödülü
Ölümünden sonra yayınlandı
1956 Giant Jett Rink George Stevens Aday gösterildi – En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü
1955'te çekildi; ölümünden sonra serbest bırakıldı. Son rol aldığı film.

Tv dizileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Tv dizisi Rol Not
1951 Family Theater John the Apostle Episode: "Hill Number One: A Story of Faith and Inspiration"
1951 The Bigelow Theatre Hank Episode: "T.K.O."
1951 The Stu Erwin Show Randy Episode: "Jackie Knows All"
1952 CBS Television Workshop G.I. Episode: "Into the Valley"
1952 Hallmark Hall of Fame Bradford Episode: "Forgotten Children"
1952 The Web Himself Episode: "Sleeping Dogs"
1952–1953 Kraft Television Theatre Various Characters Episodes: "Prologue to Glory", "Keep Our Honor Bright" and "A Long Time Till Dawn"
1952–1955 Lux Video Theatre Various Characters Episodes: "The Foggy, Foggy Dew" and "The Life of Emile Zola"
1953 The Kate Smith Hour The Messenger Episode: "The Hound of Heaven"
1953 You Are There Robert Ford Episode: "The Capture of Jesse James"
1953 Treasury Men in Action Various Characters Episodes: "The Case of the Watchful Dog" and "The Case of the Sawed-Off Shotgun"
1953 Tales of Tomorrow Ralph Episode: "The Evil Within"
1953 Westinghouse Studio One Various Characters Episodes: "Ten Thousand Horses Singing", "Abraham Lincoln" and "Sentence of Death"
1953 The Big Story Rex Newman Episode: "Rex Newman, Reporter for the Globe and News"
1953 Omnibus Bronco Evans Episode: "Glory in the Flower". Crazy Man Crazy was on soundtrack.
1953 Campbell Summer Soundstage Various Characters Episodes: "Something for an Empty Briefcase" and "Life Sentence"
1953 Armstrong Circle Theatre Joey Frasier Episode: "The Bells of Cockaigne"
1953 Robert Montgomery Presents Paul Zalinka Episode: "Harvest"
1953–1954 Danger Various Characters Episodes: "No Room", "Death Is My Neighbor", "The Little Woman" and "Padlocks"
1954 The Philco Television Playhouse Rob Episode: "Run Like a Thief"
1954 General Electric Theater Various Characters Episodes: "I'm a Fool" and "The Dark, Dark Hours"
1955 The United States Steel Hour Fernand Lagarde Episode: "The Thief"
1955 Schlitz Playhouse Jeffrey Latham Episode: "The Unlighted Road"

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Goodman, Ezra (24 Eylül 1956). "Delirium over dead star". Life. 41 (13). ss. 75-88. 
  2. ^ "Movie Star James Dean Dies in Auto Crash". San Luis Obispo Telegram-Tribune. 1 Ekim 1955. s. 1. 
  3. ^ "James Dean dies in car accident". A&E Television Networks. 13 Kasım 2009. 12 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024. 
  4. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; perry14 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ Raskin (2005) p. 129.
  6. ^ Perry (2012) pp. 194–95
  7. ^ Obituary Variety, October 5, 1955.
  8. ^ Wilson, Scott. Resting Places: The Burial Sites of More Than 14,000 Famous Persons, 3d ed.: 2 (Kindle Locations 11495-11496). McFarland & Company, Inc., Publishers. Kindle Edition.
  9. ^ Warren N. Beath (1 Aralık 2007). The Death of James Dean. Grove/Atlantic, Incorporated. s. 60. ISBN 978-0-8021-9611-8. 
  10. ^ Springer, Claudia (2013). James Dean Transfigured: The Many Faces of Rebel Iconography. University of Texas Press. s. 16. ISBN 978-0-292-75288-7. 
  11. ^ Beath, Warren Newton (2007). The Death of James Dean. Grove/Atlantic, Inc. ss. 6-7. ISBN 978-0-8021-9611-8. 
  12. ^ Riese, Randall (1991). The Unabridged James Dean: His Life and Legacy from A to Z. Contemporary Books. s. 268. ISBN 978-0-8092-4061-6. 
  13. ^ "Ariana Grande - Moonlight". 20 Mayıs 2016. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "Taylor Swift - Style". 27 Ekim 2014. 14 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Lana Del Rey - Blue Jeans". 27 Ocak 2012. 20 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "Halsey - New Americana". 28 Ağustos 2015. 9 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta James Dean ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=James_Dean&oldid=33150026" sayfasından alınmıştır