Jan Kowalczyk (astronom)

Jan Kowalczyk

Data i miejsce urodzenia	16 października 1833 Rzeszotary
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1911 Warszawa
doktor habilitowany nauk astronomicznych
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	26 stycznia 1861
Habilitacja	1862 1867
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński Szkoła Główna Warszawska Uniwersytet Warszawski

Grób Jana Kowalczyka na cmentarzu Powązkowskim

Jan Kowalczyk (ur. 16 października 1833 w Rzeszotarach, zm. 8 grudnia 1911 w Warszawie) – polski astronom, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Szkoły Głównej w Warszawie.

Życiorys

Urodził się w rodzinie chłopskiej, był synem Jakuba i Reginy z domu Michalik. Kształcił się w Szkole Ludowej w Wieliczce, później w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, po którego ukończeniu studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po czterech latach studiów złożył podanie o otwarcie przewodu doktorskiego. Tytuł doktora otrzymał 26 stycznia 1861 roku za pracę O nachyleniu igły magnetycznej robione w październiku i listopadzie z inklinarium Webera.

W 1862 roku Jan Kowalczyk podjął pracę jako adiunkt Obserwatorium Krakowskiego, gdzie pracował do roku 1865. W 1862 roku uzyskał habilitację na podstawie pracy O prawidłach oznaczania środka ciężkości i został mianowany docentem mechaniki stosowanej na Wydziale Filozoficznym, prowadził wykłady mechaniki analitycznej. Był pierwszym docentem pochodzenia chłopskiego.

W 1865 roku Jan Kowalczyk przeniósł się do Warszawy, gdzie objął stanowisko naukowe w Szkole Głównej oraz posadę starszego adiunkta Obserwatorium Warszawskiego. W nadziei uzyskania nominacji profesorskiej habilitował się po raz drugi w 1867 roku, na podstawie rozprawy Sposób oznaczania bezwzględnych przeszkód ruchu małych planet. Jan Kowalczyk został docentem astronomii Szkoły Głównej, ale nigdy nie uzyskał tytułu profesora. Wykładał astronomię stosowaną i geodezję na Wydziale Matematyczno-Fizycznym. Od 1902 roku był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

Pracował na stanowisku astronoma-obserwatora do 1905 roku, gdy został aresztowany za przechowywanie broni w okresie rewolucji 1905 roku. Po dwumiesięcznym pobycie w areszcie na Pawiaku został przeniesiony na emeryturę.

Zmarł 8 grudnia 1911 roku. Został pochowany na Starych Powązkach (kwatera 62-5-16/17).

Dorobek

Jan Kowalczyk był autorem wielu artykułów, rozpraw i książek z dziedziny astronomii, botaniki i meteorologii, które ogłaszał w językach: polskim, francuskim, rosyjskim i niemieckim. Między innymi opracował swój własny katalog gwiazd, w którym uwzględnił 6041 obiektów mieszczących się w deklinacjach od 1°50' do 7°10'. Praca nad nim zajęła mu prawie 20 lat.

Był autorem dwóch monografii:

• O sposobach wyznaczania biegu ciał niebieskich (1889),
• O sposobach obliczania przeszkód biegu ciał niebieskich (1901).

oraz wielu innych pozycji, wśród nich do ważniejszych należały:

• Mikołaj Kopernik i jego układ świata (1872, połowę dochodu ze sprzedaży 1400 egzemplarzy tego opracowania Kowalczyk przekazał na stypendium dla studenta poświęcającego się specjalnie astronomii (cytat z Polskiego Słownika Biograficznego),
• O spostrzeżeniach meteorologicznych w Warszawie od r. 1826 do 1880,
• Obserwatorium astronomiczne w Warszawie tom 1 (1897),
• Katalog pozycji 6041 gwiazd (1904),
• Krótki rys dziejów Obserwatorium Warszawskiego, 1820-1900 tom 2 (1907).

Życie prywatne

Jan Kowalczyk ożenił się z Władysławą z Alexandrowiczów (córką wybitnego botanika Jerzego Aleksandrowicza), z którą miał synów: Jana, Juliusza i Władysława oraz córki Julię, Jadwigę i Marię, dwie ostatnie zostały rozstrzelane w czasie powstania warszawskiego 11 sierpnia 1944 roku.

Upamiętnienie

• W ramach obchodów 100-lecia Szkoły Głównej 27 kwietnia 1963 roku w budynku Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci "orędownika i odnowiciela w okresie utraty bytu niepodległego kraju wielkich tradycji astronomii w Polsce";
• w dniu 20 grudnia 1964 roku Jan Kowalczyk został patronem szkoły podstawowej w Rzeszotarach koło Wieliczki.
• 9 listopada 2017 r. ulica nazwana wcześniej imieniem Anastazego Kowalczyka w dzielnicy Białołęka w Warszawie zyskała nazwę ulicy Jana Kowalczyka.

Bibliografia

• Stanisław Dobrzycki, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 14. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968–1969, s. 515–516. reprint wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, ISBN 83-04-03497-2
• Gwiazdy nad nami, Rzecz o Śląskim Planetarium, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Katowice – album wydany przez Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika (1973)
• Sylwetka Jana Kowalczyka – patrona szkoły podstawowej w Rzeszotarach. [dostęp 2011-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)].

Linki zewnętrzne

• Prace Jana Kowalczyka w bibliotece Polona