Jawi
Jawi (Arabieraz: جوي Jawi edo Yawi in Pattani) alfabeto arabiarraren egokipen bat da malaysieraz idazteko. Egun Bruneiko bi idazkera ofizialetako bat da, eta, era murriztuago batean Malaysian, Indonesian, hegoaldeko Filipinetan, Patanin, hegoaldeko Thailandian eta Singapurren erabiltzen da, batez ere erlijio gaietan. Minangkabaueraz ere idazteko erabili izan zen mendeetan zehar.
Sarrera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jawi alfabetoa Nusantaran (mundu malaysiarrean) izan da mende askotan. Bere sorrera eta garapena Islamaren heltzeari lotuta dago. Arabiar karakterez dago gehienbat osatuta gehi jawikoari berezkoak zaizkion beste batzuk.
Malaysieraz idazteko erabili diren alfabetoetan lehenengoetako bat izan zen, Pasai erresumaren garaitik Malakako Sultanerriaren garaira erabilia, baita Johoreko eta Achehko sultanerrien garaietan ere, XVII. mendean. Horren frogak aurkitu dira Terengganu inskripzio-harrian (Batu Bersurat Terengganu), 1303 urtean datatua (702 H egutegi islamiarraren arabera). Alfabeto latindarra, berriz, XIX. mende amaiera arte ez zen erabiltzen hasi malaysieraz idazteko.
Jawi alfabetoa ofiziala izan zen Estatu Malaiar Federatuetan Britainiar protektoratuaren aldian.
XX. mendean jawiaren erabilpena deuseztatu da pixkanaka eta, ofizialki debekatua inoiz ez izan arren, arabiar-otomandarra Turkian debekatu zen bezala, alfabeto latindarrak ordezkatu du leku eta arlo gehienetan. Egun erlijiosoek eta malaysiar administrazio kulturalek erabiltzen dute Terengganun, Kelantanen, Kedahen, Perlisen eta Peraken. Pataniko malaysiarrek ere oraindik erabiltzen dute jawi.
Hizkiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Hizkia | Isolatua | Hasieran | Tartean | Azkenean | Izena |
|---|---|---|---|---|---|
| ا | ﺍ | ﺎ | alif | ||
| ب | ﺏ | ﺑ | ـﺒ | ـﺐ | ba |
| ت | ﺕ | ﺗ | ـﺘ | ـﺖ | ta |
| ة | ة | ـة | ta marbutah | ||
| ث | ﺙ | ﺛ | ـﺜ | ـﺚ | sa (tha) |
| ج | ﺝ | ﺟ | ـﺠ | ـﺞ | jim |
| چ | ﭺ | ﭼ | ـﭽ | ـﭻ | ca |
| ح | ﺡ | ﺣ | ـﺤ | ـﺢ | ha |
| خ | ﺥ | ﺧ | ـﺨ | ـﺦ | kha (khO) |
| د | د | ـد | dal | ||
| ذ | ﺫ | ـذ | zal | ||
| ر | ﺭ | ـر | ra (rO) | ||
| ز | ﺯ | ـز | zai | ||
| س | ﺱ | ﺳ | ـﺴ | ـﺲ | sin |
| ش | ﺵ | ﺷ | ـﺸ | ـﺶ | syin |
| ص | ﺹ | ﺻ | ـﺼ | ـﺺ | sad (sOd) |
| ض | ﺽ | ﺿ | ـﻀ | ـﺾ | dad (dOd) |
| ط | ﻁ | ﻃ | ـﻄ | ـﻂ | ta (tO) |
| ظ | ﻅ | ﻇ | ـﻈ | ـﻆ | za (zO) |
| ع | ﻉ | ﻋ | ـﻌـ | ـﻊ | ain |
| غ | ﻍ | ﻏ | ـﻐـ | ـﻎ | ghain |
| ڠ | ڠ | ڠـ | ـڠـ | ـڠ | nga |
| ف | ﻑ | ﻓ | ـﻔ | ـﻒ | fa |
| ڤ | ﭪ | ﭬ | ـﭭ | ـﭫ | pa |
| ق | ﻕ | ﻗ | ـﻘ | ـﻖ | qaf |
| ک | ک | کـ | ـکـ | ـک | kaf |
| ݢ | ݢ | ݢـ | ـݢـ | ـݢ | ga |
| ل | ﻝ | ﻟ | ـﻠ | ـﻞ | lam |
| م | ﻡ | ﻣ | ـﻤ | ـﻢ | mim |
| ن | ن | ﻧ | ـﻨ | ﻦ | nun |
| و | ﻭ | ـو | wau | ||
| ۏ | ۏ | ـۏ | va | ||
| ه | ﻩ | ﻫ | ـﻬ | ﻪ | ha |
| ء | ء | ء | hamzah | ||
| ي | ﻱ | ﻳ | ـﻴـ | ﻲ | ya |
| ی | ی | ـى | ye | ||
| ڽ | ڽ | پـ | ـپـ | ـڽ | nya |
- Hasierako eta tarteko formarik ez duten hizkiek forma isolatua hartzen dute, beste hizki batzuekin konbinatu ezin direlako.
- “Hamzah” hizkia malaieraz baino ez da forma isolatua bezala agertzen.
Idatzi bat malaieraz (Alfabeto latindarra)
Semua manusia dilahirkan bebas dan samarata dari segi kemuliaan dan hak-hak. Mereka mempunyai pemikiran dan perasaan hati dan hendaklah bertindak di antara satu sama lain dengan semangat persaudaraan.
Idatzia malaieraz (Jawi alfabetoa)
سموا مأنسيا دلاهيرکن بيبس دان سامرات دري سݢي کمولياءن دان حق٢. مريک ممڤوڽاءي ڤميکيرن دان ڤراساءن هاتي دان هندقله برتيندق دانتارا ساتو سام لاءين دڠن سماڠت ڤرساوداراءن
Itzulpena
Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira duintasun eta eskubide berberekin, eta, arrazoimena eta kontzientzia dituztenez gero, elkarrekin senide moduan jokatu behar dute.
