Joseph von Fraunhofer

 Carpśàn

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

La dimostrasiòun aj sô colèga dal funsiòunamèint dal spetroscòpi dòp d' avèrl' inventé in dal 1814.

Joseph von Fraunhofer (Straubing, 6 ed mèrs 1787 – Mòneg ed Bavéra, 7 ed śùgn 1826) 'l è stê 'n fìśic e astrònum tudèsc.

Biugrafìa

Dôp ed n'infànsia tribulèda e 'd ès'r armêś sàinsa i genitōr, Fraunhofer al cuntinuèva a imparèr al mistēr dal pèder, ch'l ìva fabrichê di vēder, andènd a fèr 'l aprendìsta in na fàbrica 'd spêć. Al gh'la cavèva anc 'd andèr a studièr in dl Istitût ed Mecànica Reichenbach, Utzschneider & Liebherr, a Mòneg ed Bavéra, indû i gh'avìven da fabrichèr di strumèint 'd astrunumìa e 'd geodeśìa.

Al bùst ed Fraunhofer dàinter 'l Istitût ed Mòneg ed Bavéra

'D lùng a 'l tèimp Fraunhofer al strulghèva sàimper di nōv e-strumèint ed precisiòun per sernìr e perfesionèr i pasaǵ e i spêć edla lûś a travérs i vēder, in manéra da psér costruìr dal lèinti dimòndi nóvi p'r al tèimp e ch'i s'rèven servìdi p'r i só stùdi in sìm'a la lûś.

In dal 1814 Fraunhofer al catèva i ràǵ ch'i porten al só nòm dàint'r in dal spèter solêr. 'L an dôp 'l invintèva al spetroscòpi. Grasi al só invensiòun e ai só stùdi, i gh'dèven, in dal 1822, 'l insegnamèint ed Fìśica in dl'Acadèmia bavaréś dal Sièinsi, pò al tìtul nobiliêr e incòri la sitadinànsa onorària ed Móneg.

Fraunhofer al murìva in dal 1826 a 39 an ed tuberculōś polmonêr, mo anca forsi tùt ch'i vapōr ed metal peśànt inalê per custruìr i vēder (c'm'a sucedìva anca ai só coléga) i ìven dê na màṅ a la malatìa. I 'l suplìven in dl Alter Münchner Südfriedhof (l' antìgh simitéri sud ed Móneg).

A la só memòria l'è stèda intitulèda la Fraunhofer-Gesellschaft, ch'l'è la più granda organiśasiòun par la sièinsa aplichèda in Euròpa, preśèinta anca in Itâglia col nòm Fraunhofer Italia Research a Bolsàṅ.

Nòti