Karaimoj
| Karaimoj | |
|---|---|
| |
 | |
| etno • etnoreligia grupo | |
| Tjurkaj popoloj | |
| Suma populacio | |
| 2 000 | |
| Ŝtatoj kun signifa populacio | |
| Lingvo(j) | |
| karaima lingvo | |
| Religio | |
| Karaismo | |
.jpg?lang=eo)
La karaimoj (laŭ la hebrea lingvo: קָרָאִים [karajím] - "legantoj"; laŭ la krimea karaima lingvo: singularo къарай [karaj], pluralo къарайлар [karajlár]; laŭ la karaima lingvo de Trakai: singularo [karaj], pluralo [karajlár]) estas gento kaj kultura komunumo de etne tjurkaj adeptoj de judismo de karaimoj en Orienta Eŭropo.
Origine la karaimoj vivis precipe sur la Krimea duoninsulo, norde de la Nigra Maro, sed dum la mezepoko la litova grandduko Vytautas ([vítaŭtas], Esperante: Vitaŭto) donis al ili vivolokojn en la nordo de sia regno, la hodiaŭa Litovio, kaj aparte en la ĉirkaŭaĵo de la urbo Trakai proksime de Vilno, kie estis la centro de la litova mezepoka regno.
Oni ofte nomas tiun genton "krimeaj karaimoj", kio estas misgvida nomo, ĉar multaj branĉoj de la kultura komunumo trovis vivlokojn en diversaj partoj de orienta Eŭropo kaj okcidenta Azio. Tamen necesas diferencigi inter la turkeca gento "karaimoj", kiu origine vivis sur la krimea duoninsulo kaj de tie disiris al diversaj lokoj de orienta Eŭropo kaj okcidenta Azio, kaj la religian grupon "judismo de karaimoj", kiu inkluzivis ankaŭ anojn parolantajn aramee, hebree kaj arabe kaj vivantajn historie en Levanto, Anatolio kaj la regiono de la hodiaŭaj Sirio, Libano, Israelo kaj Jordanio.
Lingvo
[redakti | redakti fonton]La karaima estas turkeca lingvo proksime parenca al la krime-tatara lingvo, la armene kipĉaka kaj aliaj lingvoj. Arabaj, hebreaj kaj persaj vortoj frue enfluis la vortaron. Dum la mezepoko kaj la translokiĝo de multaj karaimoj al la nordo de la Grandduklando Litovio, multiĝis litovaj, polaj, rusaj kaj ukrainaj vortoj. La hebrea restis la lingvo de liturgio. Post la okupado de Krimeo per la otomana imperio, la lokaj karaimoj devis uzi la turkan por marĉandado kaj rilatoj kun la okupantaj regantoj.
Tri dialektoj de la karaima lingvo ankoraŭ hodiaŭ uziĝas: la tiel nomata "dialekto de Trakai", uzaza en Trakai kaj Vilno (Litovio), la tiel nomata "lutska dialekto" parolata en Lucko (malmulte post la dua mondmilito) kaj en la regiono de la urbo Haliĉ, kaj fine la "krimea dialekto".
Origino kaj etna identeco
[redakti | redakti fonton]Karaimoj parolantaj turkecan lingvon (sian propran, sed ankaŭ la lingvon de krimeaj tataroj nomatan Karajlar) vivis sur la krimea duoninsulo jam dum la unua jarmilo post Kristo. Ilia origino estas vaste diskutata. Iuj rigardas ilin posteuloj de adeptoj de judaismo, kiuj venis el la sudo al la duoninsulo kaj tie ekuzis variaĵon de la kipĉaka lingvo. Aliaj rigardas ilin posteuloj de ĥazaroj (malverŝajne) aŭ kipĉakoj (pli probable), kiuj konvertiĝis al judismo de karaimoj.
La hodiaŭaj krimeaj karaimoj konvinkiĝas, ke ili ne havas etnan rilaton al israelidoj, sed estas posteuloj de la ĥazaroj. Ili ne vidas sin kiel "normalaj" judoj, sed emfazas ke ili havas turkecan kulturan heredaĵon kaj praktikas "mosean religion" malsaman al judismo. Tamen esploristoj substrekas ke tiu distanciĝo de la "normala" judismo nur ekestis dum la 19-a jarcento, kiam la karaimaj religiaj gvidantoj Abraham ben Samuel Firkoviĉ (Avraham Firkoviĉ) kaj Sima Baboviĉ akcentis ĝin.
Famaj polaj karaimoj
[redakti | redakti fonton]Ananiasz Zajączkowski (naskiĝis la 12-an de novembro 1903 en Trakai, m. la 6-an de aprilo 1970 en Romo) – pola orientalisto, tjurkologo, profesoro de Varsovia universitato, karaima aktivulo, membro de Pola Scienca Akademio kaj Pola Akademio de Scipovoj.
- Bildgalerio pri karaimoj
-
Monero de 10 litovaj lidoj eldonita okaze de la 600-a datreveno de karaimoj en Litovio (1997 jaro). -
-
Preĝejo de karaimoj en Kievo -
La preĝejo de karaimoj en Ĥarkovo -
La tradicia domo de karamioj en Trakai. -
Tombejo de karaimoj Baĥĉisarajo en Krimeo -
-
-
Preĝejo de karaimoj en Sebastopolo, Krimeo.
.JPG?lang=eo)
