Pergi ke kandungan

Kemelayuan

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Masjid Sultan Omar Ali Saifuddin di Brunei pada malam Ramadan. Kerajaan yang kaya menggunapakai Melayu Islam Beraja sebagai falsafah kebangsaan sejak kemerdekaannya pada tahun 1984.

Kemelayuan (Jawi: كملايوان‎) adalah istilah yang digunakan untuk menggambarkan menjadi orang Melayu, atau ciri-ciri Melayu yang tersusun, dan digunakan untuk merujuk kepada yang mengikat dan membezakan orang-orang Melayu dan membentuk asas perpaduan dan identiti mereka. Orang yang menyebut dirinya Melayu ditemui di banyak negara di Asia Tenggara, disatukan oleh identiti berkongsi identiti tetapi dibahagikan dengan sempadan politik, sejarah yang berbeza, dialek variasi dan keunikan pengalaman tempatan. Walaupun istilah 'Melayu' digunakan secara meluas dan mudah dimengerti di rantau ini, ia tetap terbuka untuk tafsiran yang berbeza-beza kerana ciri-cirinya yang pelbagai dan cair. 'Melayu' sebagai identiti, atau kewarganegaraan, dianggap sebagai salah satu konsep yang paling mencabar dan membingungkan dalam dunia pelbagai-etnik di Asia Tenggara.[1]

Kebanyakan etos identiti Melayu dianggap daripada Kesultanan Melaka pada abad ke-15.[2][3] Selepas kejatuhan Melaka pada 1511, gagasan Bahasa Melayu berkembang dengan dua cara: untuk menuntut rentetan kerajaan atau mengakui keturunan dari Sriwijaya dan Melaka, dan merujuk kepada diaspora komersial pluralistik di sekitar pinggir alam Melayu yang mengekalkan bahasa Melayu, amalan adat dan perdagangan emporium Melaka. Menjelang pertengahan abad ke-20, konsep kolonialisme anti-Barat tentang kepelbagaian romantik telah menjadi komponen integral dari nasionalisme Melayu, berjaya mengakhiri pemerintahan British di Tanah Melayu.[4]

Hari ini, tiang-tiang kesenian Melayu yang paling banyak diterima; Raja-Raja Melayu, budaya dan bahasa Melayu, dan Islam,[5][6][7][8] diinstitusikan di kedua-dua negara majoriti Melayu, Brunei dan Malaysia. Sebagai kesultanan Melayu yang berfungsi sepenuhnya, Brunei mengisytiharkan Melayu Islam Beraja sebagai falsafah kebangsaannya.[9] Di Malaysia, di mana ketuanan kesultanan Melayu dan kedudukan Islam dipelihara, identiti Melayu ditakrifkan dalam Perkara 160 Perlembagaan Malaysia.

Sejarah

[sunting | sunting sumber]

Zaman Pra Eropah

[sunting | sunting sumber]

Dunia Melayu, tanah air suku Malayik Austronesia yang berasal dari zaman Ais terakhir (kira-kira 15,000-10,000 BCE), memperlihatkan variasi etnik, bahasa dan budaya yang menarik akibat mewarisi pelbagai lapisan pengaruh asing.[10] Sistem kepercayaan animistik asli, yang menggunakan konsep semangat dalam setiap objek semula jadi, adalah utama di kalangan suku Melayu kuno sebelum kedatangan agama Dharmik sekitar permulaan milenium pertama CE.[11] Tempoh Dharmik pula digantikan oleh pengenalan Islam dan pengembangan kesultanan Melayu di bahagian-bahagian yang berlainan di rantau ini dari abad ke-12 dan seterusnya.

Istilah 'Melayu' dan variannya mendahului era Islam, dalam erti kata yang berlaku sebagai toponim lama ke rantau Selat Melaka pada umumnya.[12] Antara kejadian yang ketara ialah Malayadvipa di Vayu Purana, Maleu-Kolon pada abad ke-2 Ptolemy's Geographia (di pantai barat Golden Chersonese), Mo-Lo-Yu pada abad ke-7 Yijing, Malaiur dalam prasasti abad ke-11 di Kuil Brihadeeswarar, Malai Tabula Rogeriana Idrisi pada abad ke-12,[13] Malayu pada Inskripsi Padang Roco abad ke-13, Ma-li-yu-er pada kronik Yuan abad ke-13,[14] Malauir di dalam keterangan Marco Polo pada abad ke-13, dan Malayapura di dalam inskripsi Amoghapasa pada abad ke-14.

Walaupun asalnya purba, istilah 'Melayu' tidak menubuhkan dirinya sebagai etnonim sekurang-kurangnya sehingga kedatangan Kesultanan Melaka pada abad ke-15.[15] Islamisasi membangunkan identiti etnoagama di Melaka dengan istilah 'Melayu' kemudian, mula muncul sebagai ditukar dengan Melakan, terutama dalam menggambarkan keutamaan budaya Melakans terhadap orang asing.[16] Tome Pires menjelaskan bagaimana Melaka sendiri mengelaskan pedagang ke dalam empat kumpulan, di mana Malayos atau Melayu tidak muncul dalam senarai, menunjukkan bahawa mereka tidak dianggap sebagai kategori di luar Melaka itu sendiri.[17] Ia tetap tidak jelas apabila tanggapan keprihatinan Melayu mula mencirikan kawasan di luar Melaka, tetapi pada umumnya percaya bahawa percakapan Melayu semakin diperkuat di rantau Selat Melaka berikutan pengembangan wilayah dan komersial kesultanan pada pertengahan abad ke-15.[18]

Zaman Eropah

[sunting | sunting sumber]
Ukiran tembaga berwarna Melayu dan Jawa, dari Jan Huyghen van Linschoten, Itinerario, 1596, menganggap salah satu gambaran Melayu yang paling awal dalam seni Eropah. Legenda ini berbunyi "Penghuni Melaka, penceramah terbaik, yang paling sopan dan paling ghairah di Hindia Timur. Penduduk Jawa, yang keras kepala."[19]

Menjelang abad ke-16 dan ke-17, 'Melayu' dan 'Kemelayuan' dikaitkan dengan dua unsur utama; pertama, barisan raja mengakui keturunan dari Sriwijaya dan Melaka; dan kedua, diaspora komersial mengekalkan amalan adat, bahasa dan perdagangan Melaka.[20] Dalam senarai perkataan Melayu abad ke-16, Antonio Pigafetta membuat rujukan tentang bagaimana frasa chiara Malaiu ('cara Melayu') digunakan di Maritim Asia Tenggara, untuk merujuk kepada al parlare de Malaea (bahasa Itali untuk 'bercakap tentang Melaka').[21]

Raja, dan kerajaannya, adalah tonggak Melayu yang menonjol di kawasan sekitar Selat Melaka. Islam adalah tonggak yang lain kerana ia memberikan kerajaan dengan beberapa nilai terasnya. Diaspora komersial merupakan sekumpulan orang di luar Selat Melaka—Borneo, Makassar dan Jawa—yang mendefinisikan Melayu mereka terutamanya dari segi bahasa dan adat istiadat, masing-masing adalah rukun Kemelayuan yang ketiga dan keempat.[22] Walaupun Islam merupakan kriteria objektif untuk menentukan raja dan subjeknya (Muslim dan bukan Islam), sesiapa yang mendakwa memeluk Islam boleh dikira sebagai orang Melayu. Orang bukan Islam dan bukan Melayu boleh dilabelkan sebagai orang Melayu selagi mereka bercakap dan menulis bahasa Melayu dan mengikut cara hidup Melayu, atau jika mereka Masuk Melayu - bererti, jangan pakaian tertentu, ikuti amalan masakan tertentu, dan menjadi bahagian penting rangkaian perdagangan berbahasa Melayu. Portugis, Sepanyol dan Belanda menggunakan label 'Melayu' dan 'Kemelayuan' dengan cara ini.[23]

Aspek subjektif Bahasa Melayu dan Kemelayuan membenarkan plural yang berbeza dalam komposisi kategori 'Melayu', kerana ia terbuka kepada rekrut baru dari latar belakang, di dalam dan di luar Dunia Melayu.[24] Pada abad ke 18, rakyat Siak di Sumatera timur, melalui keganasan dan teks sastera, berjaya menjadi subkumpulan dalam masyarakat Melayu yang lebih besar,[25] begitu juga dengan Riau pada abad ke-19 , elit asing Bugis yang kuat dalam kawasan majoriti Melayu, secara diplomatik dirunding dan mengesahkan kedudukan mereka, dengan itu mendapat identiti yang diperlukan sebagai Melayu.[26] Contoh lain juga boleh dilihat di Sumatera Utara dan Borneo, di mana masyarakat suku, khususnya masyarakat Batak dan Dayak, secara sistematik ditarik ke dalam kesultanan Melayu.[27][28][29]

Di Malaya British, prinsip 'masyarakat majmuk' menggariskan tatanan sosial zaman penjajah dan pasca kolonial moden. Dari abad ke-17 ke-19, pentadbir-pentadbir kolonial-pertama Belanda, diikuti oleh British-mendefefinasikan maksud 'Melayu' dan 'Melayu', menetapkan sempadan yang disahkan oleh peraturan undang-undang dan dasar,[30] Selepas penubuhan Negeri-negeri Selat pada tahun 1824, konsep etnik Melayu secara beransur-ansur menjadi 'negara Melayu', suatu identiti yang diterima oleh kuasa penjajah dan orang Melayu sendiri, terutamanya hasil daripada peningkatan orang lain yang sama ada Eropah atau Cina. Seawal tahun 1840-an, penulis Abdullah Munshi menggunakan istilah Bangsa Melayu, dan istilah itu secara beransur-ansur memasuki sfera awam. Banci penjajahan 1891 mengiktiraf tiga kategori kaum, iaitu, Cina, Tamil, dan Melayu. Dengan peningkatan imigresen buruh Cina dan India ke Tanah Melayu pada awal 1900-an, masyarakat majmuk ditubuhkan, di mana konsep Melayu sebagai sebuah negara menjadi tetap dan tidak dapat dilupakan.[31]

Dekolonisasi dan zaman moden

[sunting | sunting sumber]
Tiga warna Melayu moden untuk melambangkan kemelayuan.

Nasionalisme Melayu, yang berkembang pada awal tahun 1900-an, mempunyai budaya bukannya watak politik. Perbincangan tentang 'negara Melayu' memfokuskan kepada persoalan identiti dan perbezaan dari segi adat, agama, dan bahasa, dan bukannya politik. Perdebatan yang mengelilingi peralihan itu berpusat pada persoalan siapa yang boleh dipanggil orang Melayu yang sebenar, dan gesekan itu membawa kepada kemunculan pelbagai puak di kalangan nasionalis Melayu.[32]

Orang-orang kiri dari Kesatuan Melayu Muda adalah antara yang paling awal yang muncul dengan Republik Indonesia yang ideal untuk identiti Pan-Melayu.[33] Versi Kemelayuan yang dibawa oleh kumpulan ini sebahagian besarnya dimodelkan pada konsep antropologi bangsa Melayu, yang melampaui batasan keagamaan dan dengan tidak adanya peranan monarki.[34] Satu lagi percubaan untuk mentakrifkan semula Bahasa Melayu dibuat oleh gabungan parti politik sayap kiri, AMCJA, yang mencadangkan istilah 'Melayu' sebagai demokrasi atau kewarganegaraan untuk Tanah Melayu yang bebas.

Berikutan pemberontakan bersenjata yang dilancarkan oleh Parti Komunis Malaya, aktiviti-aktiviti organisasi sayap kiri tercetus berikutan pengisytiharan Darurat Malaya pada tahun 1948 yang menyaksikan penangkapan besar oleh kerajaan kolonial British.[35] Perkembangan ini meninggalkan puak-puak moderat dan tradisionalis, dengan peluang untuk mendapatkan landasan mereka dalam perjuangan untuk kemerdekaan Tanah Melayu.[36] Para konservatif yang diketuai oleh Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu, yang mempromosikan bahasa Melayu, Islam dan monarki Melayu dengan penuh semangat sebagai tonggak Melayu, muncul dengan sokongan yang popular bukan hanya dari penduduk Melayu umum, tetapi juga dari Raja-raja Majlis Raja-Raja. Bantahan besar-besaran dari kumpulan ini terhadap Malayan Union, sebuah projek negara kesatuan, memaksa pihak British untuk menerima perintah federalis alternatif yang dikenali sebagai Persekutuan Tanah Melayu.[37] Persekutuan itu kemudiannya disusun semula sebagai Malaysia pada tahun 1963.

Di zaman moden, tanggapan tradisional Melayu terhadap penguasa, yang bertanggungjawab untuk melindungi Islam di wilayahnya, adalah pusat di Malaysia dan Brunei. Di Brunei, ini telah diinstitusikan di bawah ideologi negara Melayu Islam Beraja yang diisytiharkan pada hari kemerdekaannya pada 1 Januari 1984. Sebagai sebuah kesultanan Melayu yang masih berfungsi, Brunei menempatkan institusi-institusi Islam di pusat kepentingan negeri. Ia mengekalkan hierarki sosial Melayu yang dihuraikan kepada masyarakat. Di Malaysia, sembilan kesultanan Melayu secara rasmi diserap ke dalam asas negara moden dan persatuan sejarah Melayu dengan Islam tertumpu dalam Perkara 160 Perlembagaan Malaysia.

Tahap kemelayuan juga dikekalkan di luar Brunei dan Malaysia, khususnya, di kalangan masyarakat di kawasan pesisiran pantai Sumatera dan Kalimantan di Indonesia dan wilayah selatan Thailand, yang secara sejarah diperintah oleh kesultanan Melayu, walaupun institusi tersebut telah lama dikeluarkan secara rasmi.

Lihat juga

[sunting | sunting sumber]

Agama serantau:

Umum:

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ Barnard 2004, halaman 320
  2. ^ Barnard 2004, halaman 4
  3. ^ Milner 2010, halaman 230
  4. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28–29
  5. ^ Azlan Tajuddin 2012, halaman 94
  6. ^ Khoo & Loh 2001, halaman 28
  7. ^ Chong 2008, halaman 60
  8. ^ Hefner 2001, halaman 184
  9. ^ Benjamin & Chou 2002, halaman 55
  10. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  11. ^ Zaki Ragman 2003, halaman 1–6
  12. ^ Barnard 2004, halaman 3
  13. ^ Barnard 2004, halaman 3
  14. ^ Hall 1981, halaman 190
  15. ^ Barnard 2004, halaman 4
  16. ^ Barnard 2004, halaman 4
  17. ^ Barnard 2004, halaman 6
  18. ^ Andaya 2008, halaman 200
  19. ^ Hoyt 1993, halaman 36
  20. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  21. ^ Milner 2010, halaman 22
  22. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  23. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  24. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  25. ^ Barnard 2004, halaman 109–112
  26. ^ Barnard 2004, halaman 122
  27. ^ Milner 2010, halaman 82
  28. ^ Milner 2010, halaman 81–84
  29. ^ Kipp 1996, halaman 29–31
  30. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  31. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28
  32. ^ Hood Salleh 2011, halaman 29
  33. ^ Blackburn & Hack 2012, halaman 224–225
  34. ^ Barrington 2006, halaman 47–48
  35. ^ Blackburn & Hack 2012, halaman 224–225
  36. ^ Blackburn & Hack 2012, halaman 227
  37. ^ Hood Salleh 2011, halaman 28

Bibliografi

[sunting | sunting sumber]
  • Andaya, Leonard Y. (2008), Leaves of the Same Tree: Trade and Ethnicity in the Straits of Melaka, University of Hawaii press, ISBN 978-0-8248-3189-9
  • Azlan Tajuddin (2012), Malaysia in the World Economy (1824–2011): Capitalism, Ethnic Divisions, and "Managed" Democracy, Lexington Books, ISBN 978-0-7391-7196-7
  • Barnard, Timothy P. (2004), Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press, ISBN 9971-69-279-1
  • Barrington, Lowell (2006), After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial and Postcommunist States, University of Michigan press, ISBN 978-0-472-06898-2
  • Benjamin, Geoffrey; Chou, Cynthia (2002), Tribal Communities in the Malay World: Historical, Cultural and Social Perspectives, London: Institute of Southeast Asian Studies, ISBN 978-981-230-166-6
  • Blackburn, Kevin; Hack, Karl (2012), War, Memory and the Making of Modern Malaysia and Singapore, National University of Singapore, ISBN 978-9971-69-599-6
  • Chong, Terence (2008), Globalization and Its Counter-forces in Southeast Asia, Institute of Southeast Asian Studies, ISBN 978-981-230-478-0
  • Hall, Daniel George Edward (1981), History of South East Asia, Macmillan, ISBN 978-0-333-24163-9
  • Hefner, Robert W. (2001), Politics of Multiculturalism: Pluralism and Citizenship in Malaysia, Singapore, and Indonesia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-2487-7
  • Hood Salleh (2011), The Encyclopedia of Malaysia, 12 - Peoples and Traditions, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-53-2
  • Hoyt, Sarnia Hayes (1993), Old Malacca, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-588619-1
  • Khoo, Boo Teik; Loh, Francis (2001), Democracy in Malaysia: Discourses and Practices (Democracy in Asia), Routledge, ISBN 978-0-7007-1161-1
  • Kipp, Rita Smith (1996), Dissociated Identities: Ethnicity, Religion, and Class in an Indonesian Society, University of Michigan Press, ISBN 978-0-472-08402-9
  • Milner, Anthony (2010), The Malays (The Peoples of South-East Asia and the Pacific), Wiley-Blackwell, ISBN 978-1-4443-3903-1
  • Zaki Ragman (2003), Gateway to Malay culture, Asiapac Books Pte Ltd, ISBN 981-229-326-4
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Kemelayuan&oldid=6355711"