Gaan na inhoud

Kenia (berg)

Koördinate: 0°9′3″S 37°18′27″O / 0.15083°S 37.30750°O / -0.15083; 37.30750
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Kenia
Batian, hoogste piek van die berg Kenia Batian, hoogste piek van die berg Kenia
Ligging Vlag van Kenia Kenia
Hoogte 5 199[1] meter bo seevlak
Koördinate 0°9′3″S 37°18′27″O / 0.15083°S 37.30750°O / -0.15083; 37.30750
Bergtipe Stratovulkaan
Eerste bestyging 1899
Eerste bestyger(s) Halford Mackinder
Maklikste roete Rotsklim
Ligging van Kenia op 'n kaart (Kenia)
Kenia
Kenia

Die berg Kenia (Masai: Kirinyaga en Kinyaa, "Swart-en-wit berg") is die hoogste berg in die Oos-Afrikaanse land Kenia en die tweede hoogste in Afrika, na Kilimandjaro in Tanzanië. Die hoogste pieke van die berg is Batian (5 199 meter), Nelion (5 188 meter) en Punt Lenana (4 985 meter). Kenia is geleë in die voormalige provinsies Oos- en Sentraal-Kenia, nou Meru, Embu, Laikipia, Kirinyaga, Nyeri en Tharaka Nithi, ongeveer 16,5 km suid van die ewenaar en ongeveer 150 km noord-noordoos van die hoofstad Nairobi. Die Republiek Kenia het sy naam te danke aan die berg.

Die berg Kenia is 'n stratovulkaan wat ongeveer drie miljoen jaar na die vorming van die Oos-Afrikaanse Skeur ontstaan het.[2] Voor gletservorming was dit 7 000 meter hoog. Dit is duisende jaar lank deur 'n yslaag bedek, wat gelei het tot baie geërodeerde hellings en talle valleie wat vanaf die sentrum uitstraal. Daar is tans elf klein gletsers wat vinnig krimp en moontlik teen 2050 vir ewig weg sal wees. Die beboste hellings is 'n belangrike bron van water vir 'n groot deel van Kenia.

Daar is verskillende plantegroei van die basis tot by die piek. Die onderste hellings word deur verskillende soorte bosplante bedek. Baie Alpynse spesies is endemies aan die berg Kenia, soos die reuse lobelias en senecios en 'n plaaslike subspesie van rotsdassie. 'n Oppervlakte van 715 vierkante meter om die middel van die berg is as 'n nasionale park aangewys en in 1997 deur Unesco as 'n wêrelderfenisgebied gelys.[3] Die park ontvang meer as 16 000 besoekers per jaar.[4][5]

Berg Kenia Nasionale Park

[wysig | wysig bron]

Berg Kenia Nasionale Park, wat in 1949 gestig is, beskerm die streek rondom die berg. In April 1978 word die gebied as 'n Unesco-biosfeerreservaat gelys.[6] Die nasionale park en die bosreservaat is in 1997 as 'n Unesco-wêrelderfenisgebied gelys.[3]

Die regering van Kenia het vier redes gehad om 'n nasionale park op en rondom die berg Kenia te vestig, naamlik die belangrikheid van toerisme vir die plaaslike en nasionale ekonomieë, die bewaring van 'n gebied met pragtige natuurskoon, die bewaring van die biodiversiteit in die park en die bewaring van die wateropvangsgebied vir die omliggende omgewing.[5]

Kenia se regering het die park met elektriese heining omring om te verhoed dat diere na die omliggende kleinhoewes beweeg en gewasse vernietig.

Plaaslike kultuur

[wysig | wysig bron]
Die berg Kenia is belangrik vir al die etniese gemeenskappe wat daar woon

Die belangrikste etniese groepe wat rondom Kenia woon is Kikuyu, Ameru, Embu en Masai. Die eerste drie is nou verwant. Hulle sien almal die berg as 'n belangrike aspek van hul kulture. Al hierdie groepe het binne die afgelope paar honderd jaar in die berg se omgewing aangekom.

Kikuyu

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Kikuyu (volk).
Verskeie etniese groepe wat rondom die berg Kenia woon, glo dat die berg heilig is. Hulle het vroeër hul huise teen die berg gebou, met die deure wat na die berg toe oopmaak

Die Kikuyu woon aan die suidelike en westelike kante van die berg. Hulle is landbouers en maak van die baie vrugbare vulkaniese grond op die onderste hellings gebruik. Hulle glo dat God, Ngai of Mwene Nyaga, op die berg Kenia gewoon het toe hy uit die lug neergedaal het. Hulle glo dat die berg Ngai se troon op aarde is. Dit is die plek waar Gĩkũyũ, die vader van die stam, met God ontmoet het. Volgens die Kikuyu-rekords is Gĩkũyũ dus die eerste persoon op aarde wat die berg opgeklim het. Mwene Nyaga in Kikuyu kan ook vertaal word as die "Eienaar van die gestreepte een" waar Mwene vertaal word na "eienaar", en Nyaga na "strepe". Die sneeupieke (in Kikuyu: Ira) van die berg verteenwoordig simbolies 'n kroon op God se woning. Nyaga kan ook vertaal word as "volstruis". In hierdie konteks word God as die eienaar van die baie seldsame voël, die volstruis, beskou.

Embu

[wysig | wysig bron]

Die Embu-mense woon aan die suidoostekant van die berg Kenia en glo dat die berg God se huis is (die Embu-woord vir God is Ngai of Mwene Njeru). Die berg is heilig, en hulle bou hul huise met die deure wat na die berg toe oopmaak.[7] Die Embu-mense is nou verwant aan die Ameru- en Mbeere-mense.

Ameru

[wysig | wysig bron]

Die Ameru bewoon die oostelike, noordelike en noordwestelike hange van die berg. Hulle is hoofsaaklik landbouers en hou ook vee aan op wat as die vrugbaarste grond in Kenia beskou word. Hul naam vir Kenia is Kirimara, wat "berg met wit dele" beteken.

Masai

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Masai.
Die berg Kenia lê in die Keniaanse hoogland, 150 km noord noordoos van Nairobi en net noordoos van Nyeri

Die Masai is semi-nomadiese mense wat die land noord van die berg gebruik om hul vee te laat wei. Hulle glo dat hul voorouers aan die begin van die tyd van die berg afgekom het. Die Masai-naam vir Kenia is Ol Donyo Keri, wat "streepberg" beteken, met verwysing na die donker skakerings soos waargeneem vanaf die omliggende vlaktes.

Geologie

[wysig | wysig bron]
Kenia was 'n stratovulkaan en het waarskynlik eenders as Foedji (hierbo) gelyk. Die onderste hellings is steeds hierdie vorm, en dit is hoe die vorige hoogte bereken word
Die sentrale pieke van die berg Kenia is vulkaniese proppe wat die ys-erosie weerstaan het. (Links na regs: Point Thompson (4 955 m), Batian (5 199 m) en Nelion (5 188 m)

Kenia is 'n stratovulkaan wat in die Plio-Pleistoseen aktief was. Die oorspronklike krater was waarskynlik meer as 6 000 meter hoog; hoër as Kilimandjaro. Sedert dit uitgesterf het, was daar twee groot periodes van gletservorming, wat blyk uit twee hoofringe van morene onder die gletsers. Die laagste morene word gevind op ongeveer 3 300 meter. Vandag strek die gletsers 4 650 meter die lug in op. Nadat hy die morene bestudeer het, het Gregory die teorie voorgehou dat die hele bergtop in 'n stadium met 'n yslaag bedek is, en dit het die pieke erodeer tot hoe dit vandag lyk.[8] Die onderste hange van die berg was nog nooit met ys bedek nie. Dit word nou hoofsaaklik verbou en bebos. Dit word onderskei deur steil V-vormige valleie met baie sytakke. Hoër op teen die berg, waar daar nou heide groei, neem die valleie 'n U-vorm aan en word vlakker met platter bodems. Dit is deur gletservorming geskep.

Toe die berg Kenia aktief was, was daar satellietaktiwiteit. Die noord-oostelike kant van die berg het baie ou vulkaniese proppe en kraters. Die grootste hiervan, Ithanguni, het selfs sy eie yslaag gehad toe die belangrikste pieke met ys bedek was. Dit weet ons danksy die gladde top van die piek. Ronde heuwels met steil kante kom ook gereeld in hierdie gebied voor, wat waarskynlik die oorblyfsels van klein, geslote splits is. Aangesien die oorblywende berg egter rofweg simmetries is, moes die meeste aktiwiteit by die sentrale prop plaasgevind het.

Die rotse wat die berg Kenia vorm, is hoofsaaklik ystermarmer, rombusporfiriet, fonoliet en tragiet.

Die geologie van die Kenia-omgewing is in 1883 vir die eerste keer wetenskaplik beskryf deu Joseph Thomson. Hy het die berg vanaf die nabygeleë Laikipia-plato gesien en geskryf dat dit 'n uitgestorwe vulkaan was met die prop sigbaar. Aangesien hy die berg egter net van 'n afstand gesien het, is hy in Europa nie wyd geglo nie, veral nie na 1887 toe Teleki en Von Höhnel die berg opgeklim het en 'n krater beskryf het nie. In 1893 bereik Gregory se ekspedisie die Lewis-gletser op 5 000 meter. Hy het bevestig dat die vulkaan geblus is en dat daar gletsers teenwoordig was.[9] Die eerste deeglike opname deur Europeërs is eers in 1966 onderneem.

Pieke

[wysig | wysig bron]
Die belangrikste pieke en gletsers van die berg Kenia is naby die middel van die berg

Die pieke van die berg Kenia is byna almal van 'n vulkaniese oorsprong. Die meerderheid van die pieke is naby die middel van die berg geleë. Hierdie pieke het 'n klipperige, ru-Alpynse voorkoms. Tipies van die Alpynse terrein kom die hoogste pieke voor waar die rante kruis. Die sentrale pieke het slegs 'n paar mosse, uitslae en klein, alpiene plante wat in klipskeure groei. Verder van die sentrale pieke af is die vulkaniese proppe bedek met vulkaniese as en grond. Die plantegroei op hierdie pieke is tipies.

Die hoogste pieke is Batian (5 199 meter), Nelion (5 188 meter) en Punt Lenana (4 985 meter). Batian en Nelion is binne 250 meter van mekaar, geskei deur die Gate of the Mists-kloof (5 144 meter).[10] Coryndon-piek (4 960 meter) is die volgende hoogste, maar anders as die vorige pieke vorm dit nie deel van die sentrale prop nie.

Ander pieke rondom die sentrale prop sluit in Pt Piggot (4 957 meter), Pt Dutton (4 885 meter), Pt John (4 883 meter), Pt John Minor (4 875 meter), Krapf Rognon (4 800 meter), Pt Peter (4 757 meter), Pt Slade (4 750 meter) en Midget Peak (4 700 meter). Al hierdie pieke het 'n steil piramidale vorm.

Belangrike klipperige pieke sluit in Terere (4 714 meter) en Sendeyo (4 704 meter) wat 'n tweelingpieke ten noorde van die hoofprop vorm. Dit vorm saam 'n groot parasitiese prop. Ander noemenswaardige pieke sluit in The Hat (4 639 meter), Delamere Peak, Macmillan Peak en Rotundu.

  • Batiaan aan die linkerkant, Nelion aan die regterkant, en Slade op die voorgrond
    Batiaan aan die linkerkant, Nelion aan die regterkant, en Slade op die voorgrond
  • Lenana, die derde hoogste piek, is die hoogste
    Lenana, die derde hoogste piek, is die hoogste
  • Kenia, van links na regs: Point Lenana (4 985 m), Nelion-top (5 188 m), Batian-top (5 199 m)
    Kenia, van links na regs: Point Lenana (4 985 m), Nelion-top (5 188 m), Batian-top (5 199 m)
  • Krapf Rognon (4 800 m) en Krapf-gletser
    Krapf Rognon (4 800 m) en Krapf-gletser
  • Die dwergpiek kan binne 'n dag geklim word.[11]
    Die dwergpiek kan binne 'n dag geklim word.[11]
  • Terere en Sendeyo is twee snaakse afgeleë pieke
    Terere en Sendeyo is twee snaakse afgeleë pieke
  • Mugi-heuwel en die Giant's Billiards Table bied van die beste heuwelgangers in Kenia.[7]
    Mugi-heuwel en die Giant's Billiards Table bied van die beste heuwelgangers in Kenia.[7]
  • Nelion van Batian in Desember 1974
    Nelion van Batian in Desember 1974
  • As ons van die Diamantgletser afkyk na Pt John
    As ons van die Diamantgletser afkyk na Pt John

Gletsers

[wysig | wysig bron]
Die Lewis-gletser is die grootste op die berg Kenia

Die gletsers op die berg Kenia smelt teen rasse skrede. Die Bergklub van Kenia in Nairobi het foto's van die berg ten tyde van die eerste opgetekende bestyging in 1899, en ook meer onlangs; die wegsmelting van die gletsers is baie duidelik.[12] Beskrywings van die bestygings van verskeie van die pieke gee raad oor die gebruik van sneeuspore, maar dit geld slegs in sommige gevalle en op hoër vlakke. Elke jaar is daar minder nuwe sneeu wat in die winter ophoop as dit in die somer smelt, selfs op die Lewis-gletser (die grootste daarvan) in die winter, dus is daar geen vorming van nuwe ys nie. Daar word voorspel dat daar binne 30 jaar se tyd geen ys meer op die berg Kenia sal wees nie.[7] Gletsers wat smelt en verdwyn kan veroorsaak word deur temperatuurverandering, of deur verandering in neerslag.

Die gletsersname is (kloksgewys vanaf die noorde):

  • Northey, Krapf, Gregory, Lewis, Diamond, Darwin, Forel, Heim, Tyndall, Cesar, Josef.
Rypverhitting veroorsaak gevormde solifluksielobbe onder Mugi Hill

Die oppervlakte van gletsers op die berg is in die 1980's gemeet en as ongeveer 0,7 vierkante meter opgeteken.[13] Dit is baie kleiner as die eerste waarnemings in die 1890's.

Riviere

[wysig | wysig bron]
Afloop vanaf die berg Kenia voorsien water vir meer as twee miljoen mense[5]

Die berg Kenia is die belangrikste opvangsgebied vir twee groot riviere in Kenia; die Tana, die grootste rivier in Kenia, en die Ewaso Nyiro Noorde.[5] Die Kenia-ekosisteem voorsien water aan meer as twee miljoen mense. Die riviere op die berg is genoem na die dorpies teen die hange van die berg waar naby hulle vloei. Die Thuchi-rivier is die distriksgrens tussen Tharaka Nithi en Embu. Die berg Kenia is 'n belangrike watertoring vir die Tana-rivier wat in 1988 80% van Kenia se krag voorsien het deur 'n reeks van sewe hidro-elektriese kragstasies en damme te gebruik.[14]

Die digtheid van strome is baie hoog, veral op die laer hellings waar gletsers nog nooit gevorm het nie. Die yslaag wat vroeër tydens die Plioseen die berg bedek het, het groot U-vormige valleie geërodeer wat neig om net een groot stroom te vorm. Waar die oorspronklike vorm van die skildvulkaan steeds behoue bly, is strome vir miljoene jare reeds die heuwel geërodeer. Hierdie gebied word dus gekenmerk deur heelwat diep, fluviale V-vormige valleie. Die geleidelike oorgang van ysbedekte na fluviale vallei kan duidelik waargeneem word.

Riviere wat op die berg Kenia begin, is die sytakke van twee groot Keniaanse riviere: die Tana en die Ewaso Ng'iro. Baie van die Keniaanse riviere vloei in die Sagana, wat self 'n sytak is van die Tana en by die Masinga-reservoir aansluit. Die riviere in die noordelike deel van die berg, soos die Burguret, Naru Moru, Nanyuki, Likii, Sirimon, vloei in die Ewaso Nyiro. Die riviere in die suidweste, soos die Keringa en Nairobi, vloei in die Sagana en dan in die Tana. Die oorblywende riviere na die suide en ooste, soos die Mutonga, Nithi, Thuchi en Nyamindi, vloei direk in die Tana in.

Natuurlike geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Die berg Kenia het verskillende ekologiese sones, tussen die savanne wat die berg omring tot by die gletsers. Elke gebied het bepaalde plantspesies wat daar voorkom. Baie van die spesies wat hoër op die berg aangetref word, is endemies, hetsy aan die berg Kenia of aan Oos-Afrika.

Afhangend van die kant van die berg en die ligging van die helling, is daar ook verskille binne die verskillende sones. Die suidooste is baie natter as die noorde,[13] so spesies wat meer afhanklik van vog is, groei daar. Sommige soorte, soos die bamboes Yushania alpina, is beperk tot sekere liggings van die berg vanweë die hoeveelheid vog.

Sones

[wysig | wysig bron]
Daar is verskillende sones van plantegroei rondom die berg Kenia, wat wissel volgens hoogte en ligging
Die woud is dikwels in wolke gehul. Die bome is relatief klein en met mos bedek

Die klimaat van die berg Kenia verander aansienlik met hoogte en vorm gordels.[15] Om die voet van die berg is vrugbare landbougrond. Die mense wat rondom die berg woon, bebou hierdie koel, relatief klam gebied al eeue lank.

Die berg Kenia word deur woude omring. Die plantegroei in die woude is afhanklik van reënval, en die spesies wat teenwoordig is, verskil baie tussen die noordelike en suidelike hange. Met verloop van tyd is die bome aan die rand van die bos afgekap en het die landerye verder teen die vrugbare hange van die berg versprei.[15]

Bokant die bos is 'n gordel van die Yushania alpina, oftewel Afrika-alpyne bamboes. Hierdie sone is beperk tot klein geïsoleerde bosse in die noorde weens lae reënval. Die bamboes is natuurlik en daar kom gereeld spore voor. Bamboes onderdruk ander plantegroei, daarom is dit ongewoon om bome of ander plante hier te vind.

Bo die bamboesbos is die houtwoud. Die bome hier is dikwels kleiner as die bome in die woude laer af teen die berg. Die bos hier is meer ongeskonde, omdat dit minder toeganklik is en beter beskerm word.

Wanneer die bome nie meer kan groei nie, verander die plantegroei na heide en struikgewas, by omstreeks 3 000 meter. Heideland word in die natter gebiede, aan die westekant van Kenia aangetref en word deur reuse-heide oorheers. Struikgewas word in die droër gebiede aangetref, en grasse kom meer algemeen voor. Bosbrande kom steeds voor.

Namate die hoogte toeneem, verander die temperatuur drasties en word die lug dunner en droër. Hierdie streek staan bekend as die Afro-alpynse sone. Die omgewing hier is geïsoleer, en die enigste soortgelyke omgewing in die omgewing is die Aberdares, wat 80 km weg is. Baie van die spesies hier is endemies, en pas by die koue en wisselende temperatuur aan.[16] Tipiese plante hier is reuse-lobelias.

Klimaat

[wysig | wysig bron]

Die klimaat van die berg Kenia het 'n kritieke rol gespeel in die ontwikkeling van die berg en het onder meer die topografie en ekologie beïnvloed. Dit het 'n tipiese ekwatoriale bergklimaat wat Hedberg as winter elke nag en somer elke dag beskryf het.[17] Kenia is die tuiste van een van die atmosferiese moniteringstasies van die Global Atmosphere Watch.[18]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) "Mount Kenya, Kenya". Peakbagger.com. Besoek op 30 April 2015.
  2. ↑ Philippe Nonnotte. "Étude volcano-tectonique de la zone de divergence Nord-Tanzanienne (terminaison sud du rift kenyan) – Caractérisation pétrologique et géochimique du volcanisme récent (8 Ma – Actuel) et du manteau source – Contraintes de mise en place thèse de doctorat de l'université de Bretagne occidentale, spécialité : géosciences marines" (PDF) (in Frans). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 15 Mei 2012.
  3. ↑ 3,0 3,1 "Mount Kenya National Park/Natural Forest" (in Engels). Verenigde Nasies. 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 April 2020. Besoek op 23 Februarie 2008.
  4. ↑ "World Heritage Nomination – IUCN Technical Evaluation Mount Kenya (Kenya)" (PDF) (in Engels). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (en) Gichuki, Francis Ndegwa (Augustus 1999). "Threats and Opportunities for Mountain Area Development in Kenya". Ambio. 28 (5): 430–435. Geargiveer vanaf die oorspronklike (subscription required) op 31 Desember 2005.
  6. ↑ (en) "Biosphere Reserve Information – Mount Kenya". Unesco. 1998. Besoek op 6 November 2016.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 (en) Kenya Wildlife Service (2006), Mount Kenya Official Guidebook, Kenya Wildlife Service 
  8. ↑ (en) Gregory, J. W. (1894). "Contributions to the Geology of British East Africa.-Part I. The Glacial Geology of Mount Kenya". Quarterly Journal of the Geological Society. 50 (1–4): 515–530. doi:10.1144/GSL.JGS.1894.050.01-04.36.
  9. ↑ (en) Gregory, J. W. (1900). "Contributions to the Geology of British East Africa. Part II. The Geology of Mount Kenya". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  10. ↑ (en) "Mount Kenya Climbing guide". Ewpnet.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Februarie 2008. Besoek op 11 September 2013.
  11. ↑ (en) Allan, Iain (1981). The Mountain Club of Kenya Guide to Mount Kenya and Kilimanjaro. Nairobi: Mountain Club of Kenya. ISBN 978-9966-9856-0-6.
  12. ↑ Mountain Club. "Mountain Club of Kenya Homepage" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Junie 2020. Besoek op 26 Mei 2007.
  13. ↑ 13,0 13,1 (en) "Glacier Fluctuations on Mount Kenya since ~6000 Cal. Years BP: Implications for Holocene Climate Change in Africa". Ambio. 28 (5): 409–418. Augustus 1999. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Desember 2005. Besoek op 24 April 2020.
  14. ↑ (en) Ojany, Francis F. "Mount Kenya and its environs: A review of the interaction between mountain and people in an equatorial setting". Mountain Research and Development. 13 (3): 305–309.
  15. ↑ 15,0 15,1 (en) Hedberg, Olov (1951). "Vegetation belts of East African mountains". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  16. ↑ (en) Hedberg, Olov (1964). "Features of Afroalpine Plant Ecology". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  17. ↑ (en) Hedberg, O. (1969). "Evolution and speciation in a tropical high mountain flora". Biological Journal of the Linnean Society. 1 (1–2): 135–148. doi:10.1111/j.1095-8312.1969.tb01816.x.
  18. ↑ (en) Henne, Stephan. "Mount Kenya Global Atmosphere Watch Station (MKN): Installation and Meteorological Characterization". Journal of Applied Meteorology and Climatology. 47 (11): 2946–2962. doi:10.1175/2008JAMC1834.1.

Verdere leeswerk

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kenia_(berg)&oldid=2626846"