Keriom

Arabat eo droukveskañ gant Keziom ₅₅Cs !

Keriom
Lantanom – Keriom – Prazeodimiom
Ce Th Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	58
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	140,116
Aozadur elektronek
[Xe] 4f1 5d1 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 19, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+4, + 3, +2, +1 Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,12 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 534,403 kJ/mol 2 : 1 046,865 kJ/mol 3 : 1 948,809 kJ/mol 4 : 3 546,605 kJ/mol 5 : 6 324,60 kJ/mol 6 : 7 487,256 kJ/mol
Skin atomek	242 pm
Skin kenamsav	184 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	6,711 g/cm3
Teuzverk	799 °C
Bervverk	3 443 °C
Tredanharzusted	828 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Un elfenn gimiek eo ar c'heriom ; Ce eo e arouez kimiek, 58 e niver atomek ha 140,116 e dolz atomek.

Istor

Div wezh e 1803, e daou lec'h pell an eil diouzh egile, e c'hoarvezas dizoloadenn an elfenn 58 : e Bastnäs (Sveden) gant ar gimiourien svedat Jöns Jakob Berzelius ha Wilhelm Hisinger, hag e Berlin gant ar c'himiour prusian Martin Heinrich Klaproth. Oksidenn an elfenn 58 eo a voe hiniennekaet e gwirionez, a voe anvet ceria kent bezañ anvet cerium hervez ar gorrblanedenn 1 Keres a oa bet dizoloet e 1801 hag anvet hervez Keres, doueez roman ar gounezerezh.
E dibenn ar bloavezhioù 1830 e teuas ar c'himiour svedat all Carl Gustaf Mosander a-benn da hiniennekaat keriom en e stumm glan.

Kenderc'hadur

Er c'hailhoù allanit (Ca,Ce,La,Y)₂(Al,Fe)₃(SiO₄)₃(OH), bastnäsit (Ce,La,Y)CO₃F, monazit (Ce,La,Th,Nd,Y)PO₄ pergen e kaver douaroù rouez, n'int ket ken rouez-se : war-dro 32 g anezho a gaver dre gilogramm e krestenenn an Douar.
N'eus ket kalz mengleuzioù doaroù rouez er bed koulskoude. E Stadoù-Unanet Amerika hag e Sina e kaver ar muiañ a vastnäsit ; monazit a gaver er Stadoù-Unanet hag e Sina ivez, koulz hag en Aostralia, Brazil, India, Malaysia, Sri Lanka, Suafrika ha Thailand. Lec'hioù all zo da vezañ dizoloet c'hoazh, gant kailhoù apatit, cherallit, eudyalit, loparit ha fosforit. Un andon all eo an dileizhennoù uraniom bet arveret er greanterezh ur wezh dija.

Perzhioù

Ur metal liv an argant gwenn, blot, govelius hag orjalennus eo ar c'heriom.

Kimiek

Aes eo oksidañ ar c'heriom en aer ; lonket e vez skinoù uslimestra ar gouloù gant oksidennoù ar c'heriom.
E 150 °C e tev ar c'heriom da reiñ oksidenn keriom(IV) :

Ce + O₂ → CeO₂

Dazgwerediñ gorrek e ra Ce gant dour yen, ha buan gant dour zomm da reiñ hidroksidenn keriom :

2 Ce [k] + 6 H₂O [d] → 2 Ce(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]

Gant an holl halogenoù e tazgwered ar c'heriom ivez :

2 Ce (k) + 3 F₂ (g) → 2 CeF₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 Cl₂ (g) → 2 CeCl₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 Br₂ (g) → 2 CeBr₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 I₂ (g) → 2 CeI₃ (k) [melen]

Izotopoù

Eus Ce-123 betek Ce-152 ez astenn skalfad izotopoù ar c'heriom.
Pevar izotop stabil a gaver en natur : ¹³⁶Ce, ¹³⁸Ce, ¹⁴⁰Ce (an hini paotañ) ha ¹⁴²Ce.
Skinizotopoù zo bet kavet ivez, 26 anezho, an hini stabilañ o vezañ Ce-144 gant un hanter-vuhez a 284,893 devezh ; eus ar skiriad derc'hanel e teu ¹⁴⁴Ce, a voe arveret da sevel kefluskerioù nukleel evit ar c'harr-nij Convair X-6 bet studiet evit aerlu Stadoù-Unanet Amerika etre 1946 ha 1961 hep bezañ savet biskoazh.

Izotopoù stabilañ ar c'heriom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
134Ce	kevanaozet	3,16 devezh	134La
136Ce	0,185	> 3,8 x 1016 bloavezh	136Ba
138Ce	0,251	> 1,5 x 1014 bloavezh	138Ba
139Ce	kevanaozet	137,640 devezh	139La
140Ce	88,450	Stabil, 82 neutron
141Ce	kevanaozet	32,501 devezh	141Pr
142Ce	11,114	> 5 x 1016 bloavezh	142Nd dre skinoù β
			138Ba dre skinoù α
144Ce	kevanaozet	284,893 devezh	144Pr

Arver

• CeO₂ a implijer da lenkrañ ferennoù an ardivinkoù luc'honiel. Evit fardañ gwer e vez arveret ivez, evit e zislivañ hag e lakaat da herzel ouzh ar skinoù uslimestra ; melen eo CeO₂, setu e vez implijet kevret gant TeO₂ da reiñ ul liv melen-aour d'ar gwer.

Evel al lantanom e veze implijet keriom en e stumm CeO₂ da fardañ envezioù-kannded (anvet "envezioù Welsbach" ivez).

• Ce₂O₃ a implijer e korzennoù-moged-treluskañ ar c'hirri-tan ; e trelosk ar c'hirri diesel en e lakaer ivez, evit bihanaat ar c'hementad a CO a vez bannet en aer gant ar c'hirri-tan.

Evel trelusker c'hoazh ez implijer Ce₂O₃ e greanterezh an eoul-maen, hag evit fardañ fornioù emnaetaat.

• Ur meskaj CeO₂-Ce₂O₃ a vez arveret da genderc'hañ hidrogen.
• Dre ma chom CeO₂ stabil er gouloù en e lakaer e skrammoù gwer ar binvioù-skinwel hag er c'hleuzeurioù kendreluc'h.
• Keriom a lakaer en dir a-benn e galetaat, er potin a-benn ma vije govelius, en aluminiom a-benn herzel ouzh an daskrign, er c'hendeuzadoù magneziom (kevret gant zirkoniom) a-benn moanaat o greunennegezh ha gallout o moullañ e stummoù kemplezh.
• Kevret gant lantanom ha lantanidoù all ez implijer keriom da fardañ mischmetal evit "maen-tan" an dirennoù.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford