Keyanî
Têgîna keyanî behsa dewletek bi şêwazek hikûmetê ya keyitî dike, ku tê de monarşek wekî key (an keybanû) tê binav kirin.
Di olnasiya xiristiyanî de gotina "Keyaniya Xwedê" ji nêzîk ve bi têgeha hikûmetê ve girêdayî ye. Bi karanîna pirtûkên Încîlê, meriv dikare pêşveçûna keyaniya dewletî ya di serdema kevnareyê de bişopîne, lê ev têgîn pir caran di olnasiyê de xwediyê wateyek xazeyî ye.
Mîna îro, keyaniyên serdema kevnareyê xwedî sembolên cihêreng ên keyî bûn. Bi gelemperî, yek an çend paytextan an rûniştinên keyî, dîwanek keyî û artêşek domdar hebûn.
Peyva "keyanî" bi serê xwe nîşanek rastîn a bastûra hikûmetê, herêm an hêza monarşek peyda nake.Keyaniyên berê di mezinahî û bandorê de cihêreng bûn, ji hêzên cîhanê yên bihêz-Misir, Asûr, Babîl, Med, Pers, Makedonya û Romayê- bigire heta keyaniyên bajarên piçûk ên mîna yên li Kenanê di dema dagirkirina welatê de ji aliyên Îsraîliyên kevnare ve. Wekî din, dibe ku bastûrên hikûmetê ji keyaniyek ji keyaniyek pir cûda bûn.
Împeratoriyên mezin, yên ku li herêmên berfireh û di heman demê de keyaniyên bacgir hikûm dikirin, dixuye ku ji bajar-welatên piçûk an komên eşîran derketine ku di dawiyê de di bin rêberek serdest de bûne yek. Hevbendiyên bi vî rengî carinan demkî bûn û pir caran tenê dema ku dijminek hevpar hebû ku şer bikin, hatin damezrandin.
Keyaniyek bindest, keyaniya ku bi hêzek din ve girêdayî bû û xwedî rêveberiya xwe bû. Tevî ku keyaniyên bindest bi gelemperî xwediyê asteke berbiçav xweseriyê bûn, ew neçar bûn ku serî li vîn û daxwazên hêza bilind bidin.
Her wiha binêre
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |