Kościół św. Jana w Lüneburgu

Kościół św. Jana w Lüneburgu
*St. Johannis (Lüneburg)*
	kościół parafialny
	; Kościół św. Jana
Państwo	Niemcy
Miejscowość	Lüneburg
Wyznanie	protestanckie
Kościół	Ewangelicko-Luterański Kościół Krajowy Hanoweru
Parafia	Evangelisch-lutherische Gemeinde St. Johannis
Imię	św. Jan Chrzciciel
Historia
Data rozpoczęcia budowy	XIII w.
Data zakończenia budowy	XV w.
Aktualne przeznaczenie	czynny kościół parafialny
Poprzednie wyznanie	katolickie (do nadejścia reformacji)
Dane świątyni
	; Rzut przyziemia kościoła
Styl	gotyk ceglany
Architekt	nieznany
Świątynia; • materiał bud.; • długość; • szerokość	; • cegła; 65 m; 44 m
Wieża kościelna; • liczba wież; • wysokość wież	; 1; 108,71 m
Liczba naw	5
Nawa główna; • wysokość	; 18-22 m
Nawa boczna; • wysokość	; 15-16 m
	Położenie na mapie Dolnej Saksonii Kościół św. Jana w Lüneburgu
	Położenie na mapie Niemiec Kościół św. Jana w Lüneburgu
	53°14′52″N 10°24′46″E/53,247778 10,412778
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Kościół Świętego Jana w Lüneburgu (niem. St. Johannis (Lüneburg)) – kościół ewangelicko-luterański położony w centrum Lüneburga. Najstarszy kościół tego miasta. Jeden z trzech głównych kościołów Starego Miasta obok kościoła św. Michała i kościoła św. Mikołaja. Przykład północnoniemieckiego gotyku ceglanego. Wewnątrz mieści cenny wystrój m.in. dwa gotyckie ołtarze i barokowe organy.

Historia i architektura

Pięcionawowy gotycki kościół halowy został zbudowany pomiędzy 1289 a 1463^[1]. Pierwsza wzmianka w dokumentach dotyczących pierwotnego kościoła pochodzi z 1174. Większa część budowli była gotowa w 1372, natomiast wieżę o wysokości ok. 110 m ukończono w 1384. Po kilku dalszych przebudowach kościół był gotowy w 1463. Charakterystyczną zewnętrzną dominantą kościoła jest jego wysoka, smukła wieża, mierząca 108,71 m^[2], należąca do najwyższych wież kościelnych Dolnej Saksonii.. Po pożarze wywołanym w 1406 uderzeniem pioruna odbudowano wieżę (ukończona w 1408). Stanowi ona charakterystyczną dominantę miasta także i z tego względu, że jest krzywa – odchylenie od pionu jej spiczastego hełmu wynosi 1,30 m na południe i 2,20 m na zachód. Powodem tego jest deformacja górnej części więźby dachowej. Według legendy mistrz budowlany po tym jak zauważył swój błąd, runął z jednego z górnych okien wieży na ziemię, trafił jednak szczęśliwie na przejeżdżający obok wóz z sianem, dzięki czemu ocalał.

W 1801 runął hełm wieży; odbudowano go w latach następnych. W 1833 szczyt zachodni z zegarem otrzymał swój dzisiejszy kształt.

W 1856 dokonano gruntownej renowacji wnętrza kościoła. W latach 1960–1964 podczas zakrojonej na szeroką skalę renowacji pomalowano wnętrze kościoła. Malowidła te istnieją do chwili obecnej.

W 1969 witrażysta Charles Crodel wykonał witraże do kaplicy św. Elżbiety. W latach 1970–1975 z powodu uszkodzenia więźby dachowej wieży przez szkodniki zbudowano od nowa cały hełm. Użyto w tym celu konstrukcji stalowo-drewnianej i założono nowe zwieńczenie – kulę (średnica 120 cm).

W latach 1985–1993 poddano renowacji korpus wieży, połączony z urządzeniem w jego wnętrzu pomieszczeń parafialnych.

W 2007 dokonano gruntownej renowacji wnętrza kościoła i organów.

Wymiary

Kościół ma obecnie następujące wymiary^[3]:

Długość: 52,50 m (do drzwi), 65,00 m (włącznie z wieżą)
Szerokość: 44,0 m
Wysokość:
- Nawa główna: 18–22 m (jej poziom wznosi się w kierunku wieży)
- Nawy boczne:15–16 m

Wyposażenie

Ołtarz główny

Drewniany ołtarz to dzieło sztuki z XV w. W jego centrum znajduje się Ukrzyżowanie Chrystusa zaś po obu stronach są sceny przedstawiające Mękę Pańską oraz wydarzenia Wielkanocne. Dwie grupy 10 apostołów (u góry) i 16 figur kobiecych (u dołu) tworzą plastyczne ramy dla powyższego cyklu.

Malowidła na zewnętrznych częściach skrzydeł ołtarza (Legenda o św. Jerzym, św. Jan, św. Urszula i św. Cecylia) stanowią wybitne przykłady późnośredniowiecznego malarstwa na terenie północnych Niemiec. Wyszły one spod pędzla hamburskiego malarza Hinrika Funhofa w 1482.

Ołtarz Ukrzyżowania

Przy wschodniej absydzie nawy południowej znajduje się późnogotycki tryptyk wykonany około 1507/1508 przez Benedikta Dreyara, rzeźbiarza działającego w Lubece i Lüneburgu oraz malarza Hinricka Lavenstedte. W środkowej części retabulum rzeźbiona Grupa Ukrzyżowania oraz święci Jan Chrzciciel i Jerzy. Na skrzydłach bocznych, pełnoplastyczne figury Dwunastu Apostołów (po trzy w każdej z czterech kwater). Zamknięty tryptyk prezentuje cztery malowane kwatery przedstawiające Salome z głową Jana Chrzciciela i św. Urszulę z płaszczem ochronnym oraz św. Jerzego zabijającego smoka i św. Cecylię.

Organy

Wielkie renesansowo-barokowe organy główne zostały zbudowane w latach 1551–1553 przez Hendrika Niehoffa i Jaspera Johannsena w Hertogenbosch. W 1652 zostały wyremontowane i rozbudowane przez Friedricha Stellwagena z Lubeki. W latach 1712–1715 zostały przebudowane i rozszerzone (Matthias Dropa) a w 1852 ponownie przebudowane (Eduard Meyer). W 1922 otrzymały trakturę pneumatyczną (Oskar Walcker ). W 1953 były restaurowane (Rudolf von Beckerath ).

Oprócz wysokich walorów artystycznych prospektu, organy są cennym dziełem w świecie przykładów holenderskiej sztuki organmistrzowskiej epoki renesansu. W latach 1698–1733 grał na nich Georg Böhm, najsłynniejszy w historii kościoła św. Jana kantor; grał na nich również młody Johann Sebastian Bach podczas swego pobytu w Lüneburgu między 1700 a 1702.

Organy mają następującą dyspozycję^[4]^[5]:

Hauptwerk II C-g³	Oberwerk III C-g³	Rückpositiv I C-g³	Pédale C-f¹
Prinzipal 16' Quintadena 16' Oktave 8' Gedackt 8' Oktave 4' Nachthorn 4' Quinte 2²/₃' Oktave 2' Bauernflöte 2' Mixtur 6-8f, 1¹/₃' Scharff 4-5f, ²/₃' Trompete 16' Trompete 8' Trompete 4'	Prinzipal 8' Rohrflöte 8' Oktave 4' Blockflöte 4' Nasat2²/₃' Gemshorn 2' Terzian 2f Oktave 1' Mixtur 5-6f, 1' Zimbel 3f, ¹/₆' Trompete 8' Dulzian 8'	Prinzipal 8' Gedackt 8' Quintadena 8' Oktave 4' Rohrflöte 4' Sesquialtera 2f Waldflöte 2' Sifflöte 1¹/₃' Scharff 5-7f, 1' Dulzian 16' Bärpfeife 8'	Prinzipal 16' Untersatz 16' Oktave 8' Gedackt 8' Oktave 4' Nachthorn 2' Bauernflöte 1' Rauschpfeife 2f Mixtur 6-8f, 2' Posaune 32' Posaune 16' Trompete 8' Trompete 4' Kornett 2'

Połączenia klawiatur: Oberwerk/ Hauptwerk, Rückpositiv/ Hauptwerk, Oberwerk/Pedal, Hauptwerk/Pedal, Rückpositiv/Pedal
Tremulanten: Oberwerk, Rückpositiv

23 maja 2010 zainaugurowano jeszcze jedne organy w kościele św. Jana. Zbudowano je w prezbiterium. Ich brzmienie i dyspozycja są wzorowane na muzyce francuskiego romantyzmu. Organy zbudowała firma organmistrzowska Orgelbau Kuhn AG z Männedorfu (Szwajcaria). Mają one następującą dyspozycję (terminologia francuska)^[6]:

Grand Orgue C-g³	Récit expressif C-g³	Pédale C-f¹
Bourdon 16' Montre 8' Flûte ouverte 8' Flûte douce 8' Préstant 4' Quinte 2²/₃′ Doublette 2' Fourniture 4fach Trompette 8'	Quintaton 16' Flûte harmonique 8' Viole de gambe 8' Voix céleste 8' Flûte octaviante 4' Nazard 2²/₃' Octavin 2' Tierce 1³/₅′ Basson 16' Trompette harmonique 8' Hautbois 8' Voix humaine 8' Tremulant	Contrebasse 16' Soubasse 16' Octave 8' Flûte 8' *Bombarde 16' #Trompette 8'

Połączenia klawiatur: II-I, II-I sub
I-P, II-P, II-P super
(*) – Transmisja z organów głównych
(#) – przedłużenie Trompette 8‘

Żyrandol Mariacki

Gotycki żyrandol Mariacki to pełne przepychu dzieło północnoniemieckie z końca XV w., ukazujące Maryję z Dzieciątkiem pod pozłacanym baldachimem, otoczoną promienistą glorią.

Dzwony

Kościół św. Jana dysponuje znakomitym tak historycznie jak i brzmieniowo zestawem 5 dzwonów. Zestaw główny składa się z 3 dużych dzwonów. Największy z nich, Apostelglocke, został odlany w 1436 przez Gherta Klinghe w Bremie i stanowi wybitny przykład sztuki ludwisarskiej czasów, w których powstał. Zestaw pomocniczy stanowią dwa dzwony Schelle (duży i mały). Zestaw uzupełniają 2 dzwony zegarowe.

W porównaniu z pozostałymi kościołami Starego Miasta kościół św. Jana ma najcięższy dzwon (ok. 11,6 t), kościół św. Mikołaja dzwon o najniższej tonacji(a⁰) natomiast kościół św. Michała największy ilościowo zestaw (10 dzwonów).

Nr.	Nazwa	Rok odlania	Ludwisarnia	Średnica (m)	Waga (t, ok.)	Wysokość tonu (16tel)
1	Apostelglocke	1436	Ghert Klinghe, Bremen	1,944	5,204	h⁰–8
2	Sonntagsglocke	1718	Johann Christoph Ziegener,Lüneburg	3,00	2,500	cis¹–2
3	Probeglocke	1607	Paul Voß, Lüneburg	1,35	2,000	e¹ –1
4	Große Schelle	1436	Ghert Klinghe, Bremen		0,600	d² –8
5	Kleine Schelle	1519	Hinrik van Kampen, Lübeck		0,500	e²–4
I	Stundenglocke	1516	Hinrik van Kampen, Lübeck
II	Viertelstundenglocke	1600	Andreas Heineken, Lüneburg

Znane osobistości w historii kościoła

Do znanych osobistości, działających przy kościele św. Jana należeli: poprzednik Georga Böhma, organista i kompozytor Christian Flor, sprawujący urząd kantora w latach 1676–1697, zwolniony z urzędu w 1692 superintendent Johann Wilhelm Petersen oraz Johann Christopher Jauch, superintendent w latach 1714–1725.

Znaczenie turystyczne kościoła św. Jana

Wszystkie trzy kościoły Starego Miasta w Lüneburgu stanowią wybitne przykłady gotyku ceglanego i jako takie zostały włączone do trasy Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. Poza godzinami nabożeństw są one otwarte dla zwiedzających.

Zobacz też

Europejski Szlak Gotyku Ceglanego

Przypisy

↑ St. Johannis zu Lüneburg: Baugeschichte. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-21)]. (niem.).
↑ Emporis: Johanniskirche. [dostęp 2010-07-04]. (ang.).
↑ luene.info: St. Johannis zu Lüneburg. [dostęp 2010-07-04]. (niem.).
↑ st-johanniskirche.de: [https://web.archive.org/web/20110717135956/http://www.st-johanniskirche.de/index.htm?tree_id=39&inhalt_id=75 Die Renaissance-/Barockorgel l]. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-17)]. (niem.).
↑ Dyspozycja organów została opracowana na podstawie stron: Wirtualne Centrum organowe – Słownik terminów organowych https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php i Gdańskie Organy – Organy Katedry w Oliwie, autor Marek Michalak https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php https://web.archive.org/web/20120315132930/http://www.gdanskie-organy.com/organs.php?lang=pl&loc=oliwa&tab=stoplist. Wynika z nich, iż w polskiej terminologii obowiązuje terminologia niemiecka, jakkolwiek niektóre nazwy instrumentów mogą być tłumaczone na jęz. polski, jeżeli mają odpowiedniki.
↑ st-johanniskirche.de: Orgel. [dostęp 2010-07-04]. (niem.).

Bibliografia

Elmar Peter: Lüneburg – Geschichte einer 1000jährigen Stadt 956−1956., wyd: Museumsverein für das Fürstentum Lüneburg, Lüneburg 1999, ISBN 3-922616-15-1.
Martin Voigt: St. Johanniskiche Lüneburg., wyd. Deutscher Kunstverlag, München.

Linki zewnętrzne

Kościół i parafia św. Jana w Lüneburgu: strona oficjalna. www.st-johanniskirche.de/ /. [dostęp 2010-09-03]. (niem.).

[1] St. Johannis zu Lüneburg: Baugeschichte. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-21)]. (niem.).

[2] Emporis: Johanniskirche. [dostęp 2010-07-04]. (ang.).

[3] uene.info: St. Johannis zu Lüneburg. [dostęp 2010-07-04]. (niem.).

[4] st-johanniskirche.de: [https://web.archive.org/web/20110717135956/http://www.st-johanniskirche.de/index.htm?tree_id=39&inhalt_id=75 Die Renaissance-/Barockorgel l]. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-17)]. (niem.).

[5] Dyspozycja organów została opracowana na podstawie stron: Wirtualne Centrum organowe – Słownik terminów organowych https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php i Gdańskie Organy – Organy Katedry w Oliwie, autor Marek Michalak https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php https://web.archive.org/web/20120315132930/http://www.gdanskie-organy.com/organs.php?lang=pl&loc=oliwa&tab=stoplist. Wynika z nich, iż w polskiej terminologii obowiązuje terminologia niemiecka, jakkolwiek niektóre nazwy instrumentów mogą być tłumaczone na jęz. polski, jeżeli mają odpowiedniki.

[6] st-johanniskirche.de: Orgel. [dostęp 2010-07-04]. (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]