İçeriğe atla

László Lovász

Vikipedi, özgür ansiklopedi
László Lovász
2017'de Lovász
Doğum09 Mart 1948 (76 yaşında)
Budapeşte, Macaristan
MilliyetMacar
VatandaşlıkMacar, Amerikalı[1]
Mezun olduğu okul(lar)Eötvös Loránd Üniversitesi
Macar Bilimler Akademisi
Tanınma nedeniErdős–Faber–Lovász varsayımı
Kneser varsayımı
Lenstra–Lenstra–Lovász kafes temeli indirgeme algoritması
Lovász yerel lemması
ÖdüllerAbel Ödülü (2021)
Temel Bilimlerde Kyoto Ödülü (2010)
Széchenyi Ödülü (2008)
János Bolyai Yaratıcılık Ödülü [hu] (2007)
John von Neumann Teori Ödülü (2006)
Gödel Ödülü (2001)
Knuth Ödülü (1999)
Wolf Ödülü (1999)
Fulkerson Ödülü (1982, 2012)
Pólya Ödülü (SIAM) (1979)
Kariyeri
DallarıMatematik, Bilgisayar bilimleri
Çalıştığı kurumlarEötvös Loránd Üniversitesi
Microsoft Research Center
Yale Üniversitesi
Szeged Üniversitesi
TezFactors of Graphs (1971)
Doktora
danışmanı		Tibor Gallai
Doktora öğrencileriAndrás Frank
Tamás Szőnyi
Van Vu

László Lovász (Macarca telaffuz: [ˈlovaːs ˈlaːsloː]; 9 Mart 1948 doğumlu) Macar matematikçi ve Eötvös Loránd Üniversitesi'nde emeritus profesördür ve en çok Avi Wigderson ile birlikte 2021 Abel Ödülü'ne layık görüldüğü kombinatorik alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır. 2007-2010 yılları arasında Uluslararası Matematik Birliği başkanlığı ve 2014-2020 yılları arasında Macar Bilimler Akademisi başkanlığı yapmıştır.

Lovász'ın çizge kuramı alanındaki önemli katkıları arasında Kneser varsayımı ve Lovász yerel lemması ispatlarının yanı sıra Erdős-Faber-Lovász varsayımı formülasyonu yer almaktadır. Ayrıca LLL kafes indirgeme algoritması'in isimsiz yazarlarından biridir.

İlk yılları ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lovász, 9 Mart 1948'de Budapeşte, Macaristan'da doğdu.[1][2][3]

Lovász, Budapeşte'deki Fazekas Mihály Gymnasium'a devam etti.[4] Uluslararası Matematik Olimpiyatı'nda üç altın madalya (1964-1966) ve bir gümüş madalya (1963) kazanmıştır.[2][3][4][5] Ayrıca matematik dâhileri hakkında bir Macar yarışma programına katıldı.[3] Paul Erdős, Lovász'ın genç yaşta çizge kuramı ile tanışmasına yardımcı oldu.[3][6]

Lovász, 1970 yılında Macar Bilimler Akademisi'nde Bilim Adayı (C.Sc.) derecesini aldı.[1][3][7] Danışmanı, Tibor Gallai idi.[7][8] İlk doktorasını (Dr.Rer.Nat.) 1971 yılında Eötvös Loránd Üniversitesi'nden ve ikinci doktorasını (Dr.Math.Sci.) 1977 yılında Macar Bilimler Akademisi'nden aldı.[1]

Kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lovász, 1971'den 1975'e kadar Eötvös Loránd Üniversitesi'nde araştırma görevlisi olarak çalıştı.[1] 1975'ten 1978'e kadar Szeged Üniversitesi'nde doçent olarak görev yaptı ve daha sonra 1982'ye kadar burada profesör ve Geometri Kürsüsü Başkanı olarak görev yaptı.[1] Daha sonra Eötvös Loránd Üniversitesi'ne profesör ve 1993 yılına kadar Bilgisayar Bilimleri Kürsüsü Başkanı olarak geri döndü.[1]

Lovász, 1993'ten 1999'a kadar Yale Üniversitesi'nde profesör olarak çalıştıktan sonra Microsoft Araştırma Merkezi'ne geçmiş ve 2006 yılına kadar burada kıdemli araştırmacı olarak görev yapmıştır.[1] Daha sonra Eötvös Loránd Üniversitesi'ne dönerek Matematik Enstitüsü'nün direktörlüğünü (2006-2011)[9] ve Bilgisayar Bilimleri Bölümü'nde profesörlük (2006-2018) yapmıştır.[1] 2018 yılında emekli olmuştur.[1]

Lovász, 1 Ocak 2007 ve 31 Aralık 2010 tarihleri arasında Uluslararası Matematik Birliği'nin başkanlığını yapmıştır.[6][10] 2014 yılında Macar Bilimler Akademisi (MTA) başkanlığına seçilmiş ve 2020 yılına kadar bu görevi sürdürmüştür.[6][11][12]

Araştırmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lovász, 1970'lerde Erdős ile işbirliği yaparak Erdős'ün mevcut olasılıksal çizge kuramı tekniklerini tamamlayıcı yöntemler geliştirdi.[3] Bu, nadir çizgelerin varoluşun kanıtlanması için standart bir teknik haline gelen Lovász yerel lemması'nı içeriyordu.[3] Lovász ayrıca çizge kuramında Kneser varsayımını kanıtlamış ve Erdős-Faber-Lovász varsayımının formüle edilmesine yardımcı olmuştur.[3]

Lovász, 1982 yılında Arjen Lenstra ve Hendrik Lenstra ile birlikte kafesler ve üslerini azaltarak içindeki noktalara yaklaşmak için LLL algoritmasını geliştirdi.[3][13] LLL algoritması Gil Kalai tarafından "temel algoritmalardan biri" olarak tanımlanmıştır ve polinom çarpanlarına ayırma algoritmaları ve kriptografi dahil olmak üzere birçok pratik uygulamada kullanılmıştır.[3]

Donald Knuth, 2023 yılında verdiği bir röportajda Lovász'ı kombinatoryal kahramanlarından biri olarak adlandırmıştır.[14]

Ödüller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lovász, 1979 yılında Pólya Ödülü, 1982 ve 2012 yıllarında Fulkerson Ödülü, 1993 yılında Brouwer Madalyası, 1999 yılında Wolf Ödülü ve Knuth Ödülü, 2001 yılında Gödel Ödülü, 2006'da John von Neumann Teori Ödülü, 2007'de János Bolyai Yaratıcılık Ödülü [hu], 2008'de Széchenyi Ödülü ve 2010'da Kyoto Temel Bilimler Ödülü ile ödüllendirilmiştir.[1][15][16] Mart 2021'de Abel Ödülü'nü "teorik bilgisayar bilimi ve ayrık matematik alanlarına yaptıkları temel katkılar ve bu alanların modern matematiğin merkezi alanları haline gelmesindeki öncü rolleri için" Institute for Advanced Study'den Avi Wigderson ile paylaştı.[2][3][6] 2017 yılında Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi (BME) ve John von Neumann Bilgisayar Topluluğu tarafından John von Neumann Profesörü unvanını almıştır.[17] 2021 yılında Macaristan'ın en yüksek nişanı olan Macar Aziz Stephen Nişanı'nı almıştır.[18]

2006'da[19] Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilimler Akademisi, 2007'de İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin yabancı üyesi ve 2009'da Londra Matematik Topluluğu'nun onursal üyesi seçildi.[20] Lovász, 2012 yılında ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyeliğine seçilmiştir.[21] 2012 yılında American Mathematical Society üyesi olmuştur.[22] Lovász, bir ISI yüksek atıf alan araştırmacı olarak listelenmiştir.[23]

Kişisel hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lovász, matematik alanında yetenekli lise öğrencilerine yönelik bir programa birlikte katıldığı[24] matematikçi Katalin Vesztergombi[25] ile evlidir ve dört çocuğu vardır.[1][26] Macaristan ve Amerika Birleşik Devletleri çifte vatandaşıdır.[1]

Kitapları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Lovász, László; Plummer, M. D. (1986), Matching Theory, Annals of Discrete Mathematics, 29, North-Holland, ISBN 0-444-87916-1, MR 0859549 
  • Lovász, László; Pelikán, József; Vesztergombi, Katalin (27 Ocak 2003). Discrete Mathematics: Elementary and Beyond. Springer. ISBN 978-0-387-95585-8. 
  • Lovász, László (2007). Combinatorial Problems and Exercises, 2nd Edition. AMS Chelsea Publishing. ISBN 978-0-8218-4262-1. 

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m "Curriculum Vitae" (PDF). László Lovász. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  2. ^ a b c Chang, Kenneth (17 Mart 2021). "2 Win Abel Prize for Work That Bridged Math and Computer Science". The New York Times. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k Hartnett, Kevin (17 Mart 2021). "Pioneers Linking Math and Computer Science Win the Abel Prize". Quanta Magazine. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  4. ^ a b Grötschel, Martin; Katona, Gyula O. H., (Ed.) (2008). "Preface". Building Bridges. János Bolyai Mathematical Society and Springer. ss. 7-8. 
  5. ^ László Lovász's results at International Mathematical Olympiad
  6. ^ a b c d Castelvecchi, Davide (17 Mart 2021). "Abel Prize celebrates union of mathematics and computer science". Nature (İngilizce). doi:10.1038/d41586-021-00694-9. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2022. 
  7. ^ a b "László Lovász, Director, Institute of Mathematics, Eötvös Loránd University Budapest, Hungary". fields. 11 Şubat 2008. 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2019. 
  8. ^ Mathematics Genealogy Project'te László Lovász
  9. ^ "LOVÁSZ, László". World Science Forum. 10 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2019. 
  10. ^ The IMU Executive Committee 2007-2010 29 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ Hungarian Academy of Sciences: "László Lovász is the new President of the Hungarian Academy of Sciences", 2014/05/06 (Macarca)
  12. ^ Hungarian Academy of Sciences: "The 193rd General Assembly of the Hungarian Academy of Sciences closed with the speech of the outgoing and the new President", 2020/07/09 14 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Macarca)
  13. ^ Lenstra, A. K.; Lenstra, H. W. Jr.; Lovász, L. (1982). "Factoring polynomials with rational coefficients". Mathematische Annalen. 261 (4): 515-534. CiteSeerX 10.1.1.310.318 $2. doi:10.1007/BF01457454. hdl:1887/3810. MR 0682664. 
  14. ^ "Röportaj dökümü". 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  15. ^ "Lovász Receives Kyoto Prize" (PDF). Notices of the American Mathematical Society. 57 (9): 1136. 2010. 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2022. 
  16. ^ "László Lovász". Institute for Operations Research and the Management Sciences. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  17. ^ Recipients are listed on Budapest University of Technology and Economics website: "John von Neumann Professors". Budapest University of Technology and Economics. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2022. [ölü/kırık bağlantı]
  18. ^ "Az MTA két volt elnökéé a Szent István Rend". 24.hu (Macarca). 20 Ağustos 2021. 20 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2021. 
  19. ^ "L. Lovász". Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. 8 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2016. 
  20. ^ LMS homepage
  21. ^ "Laszlo Lovasz". www.nasonline.org. 22 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2021. 
  22. ^ List of Fellows of the American Mathematical Society 5 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, 2 Şubat 2013 tarihinde alınmıştır.
  23. ^ Thomson ISI, Lovász, László, ISI Highly Cited Researchers, erişim tarihi: 2 Şubat 2010  [ölü/kırık bağlantı]
  24. ^ Taber, Keith S.; Sumida, Manabu; McClure, Lynne, (Ed.) (2017), Teaching Gifted Learners in STEM Subjects: Developing Talent in Science, Technology, Engineering and Mathematics, Routledge Research in Achievement and Gifted Education, Routledge, ss. 92-93, ISBN 978-1-317-44896-9 
  25. ^ "Édes teher: zseni az apám (interview with László Lovász)", NOL (Macarca), 12 Temmuz 2013, 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Mayıs 2022 
  26. ^ Gronau, Hans-Dietrich; Langmann, Hanns-Heinrich; Schleicher, Dierk, (Ed.) (2011), 50th IMO - 50 Years of International Mathematical Olympiads, Springer, s. 185, ISBN 978-3-642-14565-0 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta László Lovász ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Kültürel görevleri
Önce gelen
József Pálinkás 		Macar Bilimler Akademisi Başkanı
2014–2020 		Sonra gelen
Tamás Freund
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=László_Lovász&oldid=32194280" sayfasından alınmıştır