Mangaba obrożna

Mangaba obrożna
	Cercocebus torquatus
	(Kerr, 1792)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	mangaba
Gatunek	mangaba obrożna
Synonimy
	Simia (Cercopithecus) aethiops torquatus Kerr, 1792; Cercocebus collaris J.E. Gray, 1843; Cercocebus crossi J.E. Gray, 1843;
	Simia (Cercopithecus) aethiops torquatus Kerr, 1792; Cercocebus collaris J.E. Gray, 1843; Cercocebus crossi J.E. Gray, 1843;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mangaba obrożna^[4], mangaba zwyczajna^[5], mangaba rudoczelna^[6] (Cercocebus torquatus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Występuje w lasach tropikalnych na zachodzie Afryki. Jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr, nadając mu nazwę Simia (Cercopithecus) aethiops torquatus^[1]. Miejsce typowe to Afryka Zachodnia^[7]^[8].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[9].

Etymologia

Cercocebus: gr. κερκος kerkos „ogon”; κηβος kēbos „małpa długoogoniasta”^[10].
torquatus: łac. torquatus „obrożny”, od torques „kołnierz, obroża, naszyjnik”, od torquere „skręcić, przekręcić”^[11].

Zasięg występowania

Mangaba obrożna występuje w płatach lasu nie dalej niż 350 km w głąb lądu od wybrzeża w południowej Nigerii (zachodnia granica lasów w pobliżu Dahomey Gap), w zachodnim Kamerunie, zachodniej Gwinei Równikowej, zachodnim Gabonie i południowo-zachodnim Kongu (na południe aż do Réserve de Conkouati); niepotwierdzone doniesienia pochodzą z Beninu, ale jeśli kiedykolwiek mangaba obrożna tam występowała, została już najprawdopodobniej wytępiona, podobnie jak populacja w pobliżu rzeki Benue w Nigerii^[9].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 42–59 cm, samców 46–67 cm, długość ogona samic 46–64 cm, samców 50–76 cm; masa ciała samic 5–8 kg, samców 8–12,5 kg^[12]^[13]. Jej ciało pokryte jest długą, jedwabistą brązowoszarą sierścią. Na szczycie głowy znajduje się charakterystyczna rudobrązowa plama, której mangaba zawdzięcza jedną z polskich nazw zwyczajowych (mangaba rudoczelna). Bokobrody są dość długie i wyraźnie widoczne, zaś szyja i wewnętrzne powierzchnie kończyn jasne. Mangaby mają niemal całkowicie białe powieki. Ich twarz jest naga, oczy duże, a ogon długi^[14].

Ekologia

Środowisko

Małpy te równie chętnie przebywają zarówno w koronach drzew, jak i na ziemi. Umieją dobrze pływać. Zajmują różne środowiska – od typowo leśnych, przez śródleśne polany i nadwodne krzewy po obrzeża plantacji. Prowadzą wędrowny tryb życia. Wśród wysokich traw do komunikacji z innymi członkami stada służy im wysoko uniesiony długi ogon, zaś między drzewami swoją pozycję sygnalizują mimiką (np. zamykając oczy i pokazując białe powieki) oraz głosem^[14].

Zachowanie i etologia

Mangaby zwyczajne żywią się głównie orzechami, nasionami i dojrzałymi owocami, ale jadają również pędy i soczyste łodygi roślin oraz drobną zwierzynę^[14].

Ciąża trwa około 24 tygodni, po których samica rodzi jedno młode. Jest ono szarobrązowe, pozbawione plam na głowie, szyi i kończynach. Wybarwienie następuje po około pół roku. Samice opiekują się młodym przez okres roku, jednak ich związek trwa do trzech lat, chociaż już kilkumiesięczne małpy oddalają się od matki na odległość kilku metrów. Samiec nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa, ale toleruje obecność swych młodych. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej samce opuszczają grupę rodzinną i zakładają własną, podczas gdy samice pozostają w stadzie^[14].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 67. (ang.).
↑ ^a ^b J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 7. (ang.).
↑ ^a ^b F.F. Maisels F.F. i inni, Cercocebus torquatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 188, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 115. ISBN 83-01-14344-4.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercocebus torquatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercocebus torquatus (Kerr, 1792). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 171, 1904. (ang.).
↑ torquatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-19] (ang.).
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 653–654. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 147. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d H. Gucwińska & A. Gucwiński: Małpy. Od karzełka do olbrzyma. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1995, s. 20–21. ISBN 83-7023-388-0.

[Kerr-1] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 67. (ang.).

[Gray-2] J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 7. (ang.).

[iucn-3] F.F. Maisels F.F. i inni, Cercocebus torquatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-5] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 188, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[pwn-6] Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 115. ISBN 83-01-14344-4.

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercocebus torquatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].

[mdd-8] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercocebus torquatus (Kerr, 1792). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Palmer-10] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 171, 1904. (ang.).

[Jobling-11] torquatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-19] (ang.).

[Zinner&inni-12] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 653–654. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 147. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Gucwinscy-14] H. Gucwińska & A. Gucwiński: Małpy. Od karzełka do olbrzyma. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1995, s. 20–21. ISBN 83-7023-388-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]